RODZINA I OSOBOWOŚĆ.doc

RODZINA I OSOBOWOŚĆ

CZYLI JAKI WPŁYW MAJĄ RODZICE NA TO JACY JESTEŚMY

Komponenty relacji
RODZIC -DZIECKO

DEFINICJE I TYPOLOGIE

postaw, zachowań, stylów, technik i rodzajów przywiązania

RODZICE
centralne miejsce w badaniach psychologii rozwojowej i psychologii rodziny
(Holden, 2001)

n                      rodzina i procesy w niej zachodzące odgrywają znaczącą rolę w ontogenezie

n                      rodzice są uważani za główny czynnik sprawczy w rozwoju emocjonalnym, poznawczym, behawioralnym i osobowościowym

Rodzice wpływają na (Ziemska, 1986):

n                       rozwój funkcji poznawczych dziecka

n                       osiągnięcia szkolne

n                       ustalenie się równowagi uczuciowej

n                       dojrzałość społeczną

n                       formowanie się obrazu samego siebie

n                       stosunek do samego siebie

n                       stosunek do grupy rówieśniczej

n                       wywiązywanie się z pełnienia ról rodzinnych (w tym późniejszej roli matki lub ojca)

Rodzice wpływają na dzieci:

n                      świadomie, poprzez pracę wychowawczą

n                      nieświadomie, poprzez swoje zachowanie wobec dziecka, postawy emocjonalne wobec niego, relacje ze współmałżonkiem i rodzeństwem dziecka

W skład relacji rodzic - dziecko wchodzą:

n                      zachowania rodzicielskie

n                      techniki wychowawcze

n                      style wychowawcze

n                      postawy rodzicielskie

n                      przywiązanie (więź)

n                      systemy interakcji

rozwój badań nad procesami zachodzącymi w rodzinie (’30)

n                       bodźcem do badań nad wpływem rodziców na osobowość były prace Freuda i kontynuatorów (Horney, 1933)

n                       jednym z pierwszych tematów badań były POSTAWY (Allport, 1935)

n                       powstały pierwsze kwestionariusze postaw rodzicielskich dla rodziców i dzieci

n                       w Polsce pierwsze monografie i narzędzia badawcze autorstwa Ziemskiej i Rembowskiego pojawiły się w latach 70

Postawy rodzicielskie

n                       To całościowa forma ustosunkowania się rodziców do dzieci i zagadnień wychowawczych ukształtowana podczas pełnienia funkcji rodzica (Rembowski, 1972)

n                       to tendencja do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka

n                       to nabyta struktura poznawczo-dążeniowo-afektywna (Ziemska, 1973, 1986)

n                       pierwsze kwestionariusze: Ackerly, Stogdill, Koch, Schaefer (PARI), Ziemska (1973)

Postawy rodzicielskie:

n                       Mogą być zdrowe - stwarzające odpowiednie warunki psychospołeczne dla prawidłowego rozwoju

n                       mogą być chorobotwórcze - wpływające ujemnie na kształtowanie się osobowości dziecka

n                       zdrowa jest według większości badań: akceptacja, ciepły stosunek do dziecka, podtrzymywanie psychiczne (dodawanie otuchy)

n                       chorobotwórcze jest: nadmierne ograniczanie, postawa rygorystyczna, tendencja do stosowania kar, brak akceptacji i ciepła

Badano wpływ postaw na:

n                       Rozwój umysłowy: poziom inteligencji, osiągnięcia szkolne, koncentrację uwagi, ciekawość, twórczość, wybór zawodu, rozwój tożsamości

n                       cechy osobowości: samodzielność-zależność, ekstrawersja, introwersja, niepokój, poczucie własnej wartości i obraz siebie

n                       zaburzenia psychiczne: zaburzenia emocjonalne, depresja, schizofrenia, tendencje samobójcze, narkomania, agresja, psychopatia, przestępczość

n                       zaburzenia seksualne

n                       choroby fizyczne

Postawy i rozwój poznawczy:

n                       Pierwsze badania Skeelsa - lata 30 - dwie grupy dzieci w wieku ok. 1,5 roku z opóźnieniami w rozwoju umysłowym

n                       gr. eksperymentalna (1) - rodziny zastępcze o „zdrowych” postawach (akceptacja, ciepło, pochwały)

n                       gr kontrolna (2) - sierociniec

n                       wyniki: gr. 1 - po 2 latach - wzrost inteligencji o 28 pkt, gr. 2 - spadek inteligencji o 26 pkt.

n                       dzieci z 1 grupy ukończyły średnio 12 klas, utrzymywały się samodzielnie, dzieci z 2 grupy ukończyły mniej niż 3 klasy, 36% żyło w zakładach

n                       dalsze badania wskazywały podobny kierunek - im bardziej pozytywne postawy rodziców (demokratyzacja, akceptacja, pochwały, wsparcie), tym lepsze osiągnięcia poznawcze dzieci i wyniki w nauce

Zachowania rodzicielskie

n                       Alternatywa dla podejścia badającego postawy, które było obarczone błędami, bo było zbyt ogólne

n                       w kwestionariuszach pytano o konkretne zachowania rodziców w danej sytuacji, np. „Ile razy wczoraj przytuliłeś swoje dziecko?”

n                       Sears, Hoffman, Emmerich, Eron

Style wychowawcze

n                       Zestawy praktyk wychowawczych

n                       zapoczątkowane pracami Baumrind (1967, 1971) i Maccoby & Martin (1983)

n                       podkreślają znaczenie wspólnych i interaktywnych efektów różnych wymiarów zachowań rodzicielskich

n                       np. łącząc ciepłe zachowanie z zachowaniem kontrolującym otrzymujemy styl autorytatywny

Techniki wychowawcze

n                      to konkretne, świadomie stosowane zachowania rodziców

n                      zachowania te są stosowane celowo - np. by nauczyć dziecko zachowań zgodnych z normami społecznymi

n                      mogą być wyrazem pewnych bardziej ogólnych praktyk rodzicielskich, które z kolei wchodzą w skład stylów wychowawczych

PRZYWIĄZANIE
(Bowlby, 1973, 1980, 1982)

n                      wszystkie dzieci przywiązują się do swoich opiekunów (głównie matki, ale też ojca)

n                      przywiązanie to jest jednak różnej jakości

n                      na podstawie doświadczeń wynikających z przywiązania do osoby znaczącej dziecko formuje swoje oczekiwania wobec siebie, innych ludzi oraz świata (tworzy tzw. modele robocze siebie i innych)

n                      oczekiwania te wpływają na zachowanie także w życiu dorosłym 

TYPOLOGIE

POSTAWY RODZICIELSKIE

Typologie postaw rodzicielskich 1

n                       Syndromy: odrzucenia, demokratyczny i pobłażliwy (Boldwin, Kalhorn, Breese, 1945)

n                       postawy: akceptacji uczucia, jawnego odtrącenia, perfekcjonizm, nadmierne chronienie (Kanner)

n                       postawy: akceptacji i dominowania oraz odrzucenia i uległości (Fitz-Simonds)

n                       na obwodzie koła przeciwstawne postawy: pobłażliwość-surowość, tolerancja-brak tolerancji, ciepło-chłód, uzależnienie-separowanie się (Slater)

Typologia postaw rodzicielskich 2

n                       Model Roe:

n                       chłód (unikanie odrzucające lub zaniedbujące)

n                       ciepło (akceptacja obojętna lub kochająca),

n                       postawa uczuciowej koncentracji na dziecku (wymagająca lub ochraniająca)

Model Schaefera 1

n                       Model Schaefera (1)

n                       bieguny: władza-autonomia i miłość-wrogość

n                       autonomia i miłość przejawiają się w postawach: swobody, demokracji, współdziałania i akceptacji

Typologia postaw rodzicielskich 3

n                       Model Schaefera (2)

n                       zach. przystosowane społ. (ekstrawersja lub introwersja & miłość)

n                       zach. nieprzystosowane (ekstrawersja lub introwersja & wrogość)

Typologia postaw rodzicielskich 4

n                       Model Ziemskiej (‘73)

n                       nadmierna koncentracja na dziecku (wygórowane wymagania i ochrona) lub nadmierny dystans (odtrącenie, unikanie)

n                       postawy: dominacji, górowania, uległości, dystansu, koncentracji

n                       na zewnątrz: negatywne postawy, wewnątrz - pozytywne

Wpływ postaw na zachowanie dzieci

n                       Badania Ziemskiej (1986)

n                       postawa odtrącająca - agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, kłamliwość, kradzieże, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, aspołeczność, antyspołeczność

n                       postawa akceptująca - kształtuje zdolności do nawiązywania trwałej więzi emocjonalnej, zdolność wyrażania uczuć, dziecko jest wesołe, przyjacielskie, usłużne, współczujące, odawżne

n                       postawa unikająca - niezdolność do nawiązania trwałych więzi, niestałość uczuciowa, antagonizm, zmienne w planach, niezdolne do obiektywnych ocen, skłonne do przechwałek, poczucie prześladowania, niezdolne do wytrwałości i koncentracji na nauce, nieufne, lękowe, konfliktowe, brak dbałości o wygląd

n                       Postawa współdziałania - ufność, zadowolenie z siebie i swojej pracy, wytrwałość, zdolność do współdziałania, podejmowania zobowiązań, potrafiące troszczyć się o własność swoją i innych

Wpływ postaw na zachowanie dzieci

n                       Postawa nadmiernego wymagania, korygowani, krytyki - brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie i uległość, brak zdolności do koncentracji, trudności szkolne i w przystosowaniu społecznym

n                       postawa uznająca prawa dziecka - lojalność, solidarność, inicjatywa, twórczość

n                       postawa nadmiernie chroniąca - opóźnienie dojrzałości społecznej, zależność, bierność, brak inicjatywy, ustępliwość, roszczeniowość, nadmierną pewność siebie, poczucie wyjątkowości, zuchwalstwo, impulsywność, zarozumiałość, awanturowanie się, tyranizowanie, egoizm, niepewność, niepokój w nowych sytuacjach i gdy jest samo 

n                       postawa darzenia swobodą - współdziałanie, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość, trzeźwość, pewność siebie (adekwatna), adaptacyjność, skłonność do podejmowania wyzwań, wytrwałość

Typologia praktyk rodzicielskich

n                      Model Perris & co. (1980)

n                       wyznaczony empirycznie na podstawie analizy czynnikowej danych od ludzi dorosłych wspominających swoje dzieciństwo

n                       składa się z 4 skal (opisujących rodzaje praktyk): odrzucenia, ciepła emocjonalnego, (nad)opiekuńczości i faworyzowania

n                      Model Parker & co. (1979)

n                       także wyznaczony empirycznie na podstawie wspomnień ludzi dorosłych

n                       składa się z 2 skal: Troski (care) i (nad)opiekuńczości

Typologia stylów rodzicielskich

n                       Autorytatywny: ciepło (akceptacja, zaangażowanie, wsparcie), umiarkowana dyscyplina i zastosowanie kar (kontrola), konsekwencja

n...