Sławek: Kraków znany jest przede wszystkim z zabytków wysokiej klasy, mających duże znaczenie estetyczne. Niemal każdemu Polakowi Kraków kojarzy się głównie z Wawelem, Smokiem bądź obwarzankami.
Miasto ma swoistą „listę atrakcji”, która zapisała się w naszej świadomości zajmując pierwszorzędne miejsce. Kraków nie kończy się jednak na Rynku, Kazimierzu, znanych muzeach i galeriach. Są tu także miejsca o których kultura odważyła się zapomnieć. Czy są one zatem mniej istotne?
Julita: W 750-lecie lokacji miasta warto przypomnieć, że było ono kiedyś jednym z najlepiej ufortyfikowanych miast w Europie. Niewiele jest takich miejsc, a te które przetrwały, coraz mniej opierają się niszczącej sile czasu.
Bezmyślnie dewastowane po II wojnie oraz pozostawione obecnie bez opieki konserwatorskiej, giną bezpowrotnie. Mimo, iż powstawały na rozkaz zaborców, to jednak budowali je także Polacy. Są to bez wątpienia zabytki związane z historią Polski, a to wystarczający powód aby je docenić.
Sławek: Przez pojęcie Twierdza Kraków, rozumie się obecnie zespół austriackich budowli wokół miasta, wzniesionych w celach obronnych. Postanowienie o wzniesieniu twierdzy zostało ogłoszone 12 kwietnia 1850 roku przez Franciszka Józefa I. Głównym powodem decyzji, była sytuacja monarchii austrowęgierskiej. Coraz bardziej obawiano się Rosji, a Kraków położony był w idealnym miejscu umożliwiającym obronę – niedaleko granic trzech zaborów. Twierdza miała na celu ochronić Śląsk oraz Bramę Morawską - główne drogi prowadzące do cesarstwa, a w jej skład wchodziły trzy pierścienie fortów oraz bastiony z ciężkimi armatami.
Julita: Twierdza Kraków składała się z bardzo wielu obiektów, pełniących funkcje militarne, magazynowe, komunikacyjne i organizacyjne. Rozpatrując ją pod względem organizacji wyróżniamy 8 rejonów obronnych.
(pokazuje na mapie, znajdującej się na stronie)
I rejon obronny - Miasto Kraków (rdzeń twierdzy) Wawel stał się obwarowanym punktem centralnym (cytadela twierdzy), wokół którego wzniesiono pierścień fortów połączonych ze sobą szańcami i okopami. Głównymi fortyfikacjami był kopiec Kościuszki, Luneta Warszawska i Grzegórzecka.
II rejon obronny – Podgórze - Dla II rejonu obronnego najbardziej charakterystycznymi fortami był fort „Krakus” i wieża artyleryjska „Benedykt”.
Fort Krakus nie zachował się niestety do dziś; pozostały jedynie liczne fundamenty, kształtujące obecną formę terenu wokół kopca.
III rejon obronny - obszar Lasu Wolskiego od Wisły do Rudawy
Fort „Olszanica” przeznaczony był głównie dla piechoty, a nie zadrzewiony teren umożliwiał dokładną obserwację terenu.
IV rejon obronny - między Rudawą i Prądnikiem (Mydlniki - Zielonki)
Fort pancerny „Tonie”, powstały w wyniku przebudowy fortu artyleryjskiego (świadczy to o ewolucji militarnych ośrodków podczas powstawania Twierdzy Kraków)
V rejon obronny - między Prądnikiem a Dłubnią (Zielonki - Mistrzejowice)
W skład rejonu wchodziły forty artyleryjskie i osłaniające je forty pancerne np: 48 „Batowice” i 48a „Mistrzejowice”.
VI rejon obronny - między Dłubnią a Wisłą (Mistrzejowice - Wisła)
Fort 49 „Krzesławice” powstał jak pierwszy w odcinku tzw. III pierścienia umocnień. Funkcją bojową fortu ciągnącego się od doliny Wisły po dolinę Dłubni, była obrona traktu sandomierskiego. Fort wyposażony był w most zwodzony.
VII rejon obronny - między Wisłą a Wilgą
W skład rejonu wchodziły forty artyleryjskie i osłaniające je forty pancerne np: Fort 50 „Prokocim” i Fort 50a „Lasówka”
VIII rejon obronny - między Wilgą a Wisłą
Fort „Borek” jest przykładem nietypowego fortu artyleryjskiego dwuwałowego, o najbogatszej strukturze podziemnej całej twierdzy.
Sławek: Na naszej witrynie przedstawiliśmy dokładną historię twierdzy, podczas której ukształtowały się dwa charakterystyczne forty: artyleryjski i pancerny.
(mówi na podstawie rysunków)
Fort artyleryjski - przeznaczony dla artylerii obrony bliskiej i dalekiej, oraz dla piechoty Fort artyleryjski jednowałowy - z jednym wałem, przeznaczony dla wszystkich trzech elementów obrony. Fort artyleryjski dwuwałowy - z wałem przednim, dolnym, ze stanowiskami dla artylerii obrony bliskiej i dla piechoty, oraz tylnym, górnym, dla artylerii obrony dalekiej. Przykładami fortów artyleryjskich są niektóre obiekty wchodzące w skład pierścienia Twierdzy Kraków np. Fort artyleryjski 48 Batowice czy Fort główny artyleryjski 45 "Zielonki"
Fort pancerny to fort, umożliwiający walkę zarówno na daleki (zwalczanie baterii artyleryjskich wroga), jak i bliski dystans (zdolny do walki ze szturmujacymi oddziałami piechoty wroga. Stanowiska bojowe fortu zabezpieczone są stalowymi pancerzami, artyleria rozmieszczona jest w pancernych wieżach obrotowych lub obrotowo-wysuwanych osadzonych w betonowych blokach koszarowo-bojowych lub bateriach umieszczanych na zbiegu wałów czoła i barków fortu. Również stanowiska obserwacyjne mieszczą się w kopułach pancernych, często posiadających możliwość obrotu.
Historia Twierdzy opierała się głównie na rozbudowie i przebudowie już istniejących obiektów obronnych oraz ogromnych nakładach finansowych na ten cel. Wielu historyków spiera się do dziś czy było warto właśnie w taki sposób inwestować. My zostawimy tą sprawę…
Julita: Najistotniejsza walka Twierdzy Kraków miała miejsce 6 grudnia 1914 roku, kiedy rosyjski generał wraz ze swoją armią stanął na wzgórzu między Bieżanowem a Wieliczką. Rosjanie zostali zaatakowani prze forty Borek, Rajsko, Kosocice i forty spod kopca Kościuszki, co pozwoliło Austriakom rozwinąć atak w okolicach Mszany, a także w maju 1915 wygrać krwawą bitwę pod Gorlicami.
31 października 1918 roku z powodu ciężkiej sytuacji Austrii, spiskowcy dowodzeni przez Antoniego Stawarza zajęli podgórskie koszary. Pozwoliło to opanować niemal cały „odradzający się” Kraków. Koszary nie uchroniły jednak austrowęgierskiej załogi przed klęską. Twierdzę Kraków przejęło organizującego się Wojsko Polskie.
Sławek: (na podstawie zdjęcia)
Większość fortów wygląda teraz właśnie tak, ponieważ pozostawione bez opieki popadają w coraz większą ruinę. Tylko niektóre zostały zagospodarowane, a pozostałe warto zobaczyć, póki jeszcze istnieją… Niewiadomo czy doczekają one kolejnego jubileuszu naszego miasta.
julis