IPN-Świat kultury w sieci SB.pdf

(355 KB) Pobierz
WKLADKA_IPN.QXD
T EMAT MIESIÑC A
SWIAT KULTURY
ycie kulturalne w PRL i jego twrcy znajdowali si pod specjalnym nadzorem komunistycznych wadz
tzw bezpieczestwa Aktorzy piosenkarze pisarze osoby znane i popularne byy uznawane za szczeglnie
niebezpieczne W wietle najnowszych bada IPN sprawa nadzoru SB nad artystami stanowia dla sub zadanie
priorytetowe w tym celu cile wsppracowano z innymi pastwami bloku sowieckiego Inwigilowano zarwno
poszczeglnych twrcw jak i cae instytucje nie aowano pienidzy na agentur i podsuchy wszystko po to
aby kto gdzie nie odway si wypowiedzie publicznie kilku sw prawdy Nadzr ten jednak okaza si
nieszczelny znalazo si wielu artystw ktrzy nie dali si zastraszy i zmusi do milczenia
Ideologiczna „wsppraca”
Sebastian Ligarski
IPN Pozna
pk ygmunta Bieleckiego w celu prze
prowadzenia rozpoznania Wsppraca
midzy sowieckim KGB a polskim
MSW w dziedzinie rozpoznania tego ty
pu tzw wrogich zjawisk dotyczcych
szeroko pojtej kultury nie naleay do
wyjtkw Wymian informacji oraz
wsplne dziaania z „bratnimi” subami
prowadzono przez cay okres PRL
walczanie „dywersji ideologicznej”
a zwalczanie „dywersji ideologicz
nej” odpowiedzialny by Wydzia IV De
partamentu III MSW W 1974 r stan eta
towy wynosi 2425 funkcjonariuszy
pniej liczba ta wzrosa do 34 pracow
nikw W terenie odpowiedzialnymi za
„ochron” rodowisk artystycznych byy
grupy IV (sekcje IV) Wydziaw III SB
komend wojewdzkich Po reformie ad
ministracyjnej w 1975 r i utworzeniu
dodatkowych komend na terenie nowych
wojewdztw zdarzao si jak np w Wa
brzychu e zadania wykonywali funk
cjonariusze poczonych Sekcji III i IV
w liczbie piciu funkcjonariuszy
W 1975 r KGB zwrcio si do
MSW z pytaniem dotyczcym ewentu
W padzierniku 1974 r sowieckie KGB skierowa
o do polskiego MSW pismo „Wedug niepo
twierdzonych danych uzyskanych przez Komitet
Bezpieczestwa Publicznego SRS (KGB) niekt
rzy marynarze krajw kapitalistycznych przemy
caj do portw Szczecina i Gdaska literatur
pornograficzn oraz ksiki Soenicyna Archi
pelag Guag”
O sprawie powiadomiono naczelnika
Wydziau IV Departamentu III MSW
NIEZALE˚NA
GAZETAPOLSKA
Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.
I
W SIECI SB
125001426.017.png 125001426.018.png 125001426.019.png 125001426.020.png 125001426.001.png
K ULTURA W PRL
alnego uczestnictwa polskich literatw
w kolokwium o twrczoci Borysa Pa
sternaka ktre miao odby si w Pary
u Sowieckie suby uwaay e zosta
nie ono wykorzystane przez literatw
z krajw kapitalistycznych do „posta
wienia pod dyskusj wolnoci sowa
w SRS oraz rozptania kampanii anty
sowieckiej” wizek Pisarzy SRR
delegowa do Parya odpowiednio do
branych literatw ktrzy mieli odpiera
zarzuty Notatka trafia do rk mjr
Krzysztofa Majchrowskiego z Wydziau
IV Departamentu III MSW ktry infor
mowa przeoonych e wedug posiada
nych informacji pochodzcych od taj
nych wsppracownikw ze rodowiska
twrczego nikt z literatw polskich nie
wybiera si do Parya Informacji miano
szuka w Ministerstwie Kultury i Sztuki
Bugarski trop
Innym przykadem wsppracy byy
stosunki z bugarskim MSW Bugarzy
przekazywali Polakom informacje do
tyczce zachowania si podczas pobytu
w ich kraju aktora Marka Kondrata
i Wandy Sawek z Przedsibiorstwa Re
alizacji Filmowych „espoy Filmo
we” Chodzio gwnie o ich negatywne
wypowiedzi pod adresem SRR Infor
macje te miay posuy do ewentual
nego wykorzystania operacyjnego
Bugarskie MSW zwracao si te
o pomoc w przeciwdziaaniu organiza
cji wystawy malarza Walerego Pawo
wa z Warny ktrego obrazy miay cha
rakter antysocjalistyczny i wymierzone
byy w system komunistyczny „prosz
poinformowa Wydzia III KW MO we
Wrocawiu aby spowodowali eby
Pawow nie zorganizowa tej wystawy”
Dziaania te najprawdopodobniej pod
jto skoro po kilku dniach zastpca dy
rektora Departamentu III MSW pk
Stanisaw Stochaj informowa dyrekto
ra Gabinetu MSW pk Jzefa Chom
towskiego e do wystawy nie doszo
Bugarskie suby interesoway si tak
e uczestnikami Festiwalu Sztuk
Wspczesnych we Wrocawiu i ich
ewentualnymi spotkaniami z polskimi
opozycjonistami w 1977 r
Niezwykle ciekawie brzmiaa infor
macja dotyczca prby zorganizowania
w Bugarii w 1978 r przedstawiciel
stwa firmy fonograficznej EMI przez
Christofera Johna menedera zajmuj
cego si kontaktami z Europ Wschod
ni Podstaw do prowadzenia czynno
ci operacyjnych mia by fakt e John
by onaty z Polk oraz by jurorem na
festiwalu w Sopocie W zwizku z tym
bugarskie SB chciao wiedzie czy
w Polsce znajduj si jakie materiay
operacyjne dotyczce Johna lub jego
ony do ewentualnego wykorzystania
Niemiecka precyzja
Podobnie jak w przypadku sowiec
kich i bugarskich sub ukadaa si
wsppraca ze wschodnioniemieck
Stasi NRDowskie suby specjalne
zajmoway si polskimi twrcami
w rnych sytuacjach kiedy zaintereso
wanie zgosia strona polska kiedy pi
sarz polski utrzymywa kontakty z oby
watelami NRD by wydawany w NRD
przekracza granic i tym samym mg
odgrywa rol kuriera lub szerzy wro
gie pogldy
Szczeglnie interesujce jest pozy
skiwanie informacji w latach 8 przez
Stasi w Polsce z wykorzystaniem kon
taktw kulturalnych Dziaania wobec
twrcw gwnie prewencyjne wpi
sane byy w og dziaa wobec obywa
teli polskich te za byy cile okrelo
ne rozkazami ministra bezpieczestwa
pisaa Ewa Matkowska Stasi rozpra
cowywaa min tumacza literatury pol
skiej Henryka Beresk ktry wedug
suby mia by czonkiem „wrogiego
ugrupowania” Wnikliwie sprawdzano
jego kontakty na terenie Polski spraw
dzanozkim tumacz si spotyka
z kim nawizywa kontakty analizowa
no sprawozdania TW Wskazywano na
Godne podkrelenia jest zawarte porozumienie
o wsppracy pomidzy Ministerstwem Spraw We
wntrznych NRD (MfS) a Polski z 1974 r Dodatkowo
w latach 19821988 doszo do jeszcze cilejszej
wsppracy poszczeglnych pionw w obu subach
czyli Wydziaem Gwnym XX MfS (zajmujcego si ro
dowiskami twrczymi) oraz Departamentem III MSW
Podpisano protok z dokadnymi zasadami i metoda
mi wsppracy W zacznikach znalazy si nazwiska
polskich pisarzy przebywajcych za granic i prowa
dzcych dziaalno opozycyjn na emigracji filmow
cw aktorw muzykw oraz osb przemycajcych
urzdzenia poligraficzne do Polski Kolejne plany
opracowywano na lata 1986199
kontakty Bereski z Jerzym Andrzejew
skim Jackiem Kuroniem Janem J
zefem Lipskim i innymi polskimi inte
lektualistami Beresce odmwiono wy
jazdu do Polski na festiwal teatralny na
granicy zatrzymano samochd ktrym
podrowa w poszukiwaniu ksiek
bezdebitowych (w 1981 r zarekwiro
wano mu egzemplarz Mickiewicza po
francusku i wasne wiersze z tomu pt
„Lautloser Tag”)
Stasi zbieraa take informacje o pi
sarzach polskich utrzymujcych kon
takty z NRD oraz organizacjami
z RFN Listy nazwisk w archiwum
suby obejmuj najwybitniejszych
przedstawicieli polskiej literatury i na
uki Dziaania te miay na celu rozpo
znanie i zapobieganie przenikaniu „dy
wersji ideologicznej” do NRD
Wsppraca polskiego MSW ze suba
mi specjalnymi krajw bloku sowieckie
go trwaa przez cay okres komunizmu
rnym nateniem suby prowadziy
dziaania operacyjne wobec rodowisk
kulturalnych ktrych gwnym celem by
o zapobieenie tzw dywersji ideologicz
nej na kraje dyktatury komunistycznej
Ten wtek dziaalnoci i koordynacji
dziaa sub specjalnych wobec intelek
tualistw w krajach Europy Wschodniej
wymaga dalszych bada
Ciemna strona Ksiyca
Czego czytelnicy nie wiedzieli o literatach
Konrad Rokicki
IPN Warszawa
Lata PRL byy dla literatw pod pewnym wzgl
dem zotym okresem Ksiki wychodziy w nie
wyobraalnych dzi nakadach literaci mieli
swoje orodki pracy twrczej ukazyway si licz
ne periodyki literackie fundowano stypendia dla
pocztkujcych chtnie organizowano konkursy
literackie awd literata cieszy si prestiem
spoecznym a niektrzy pisarze statusem gwiaz
dy Ale to tylko jedna jasna strona Ksiyca
niewidoczna dla wczesnych czytelnikw
Po 1945 r zmieni si obraz polskiej
literatury tak jak zmieni si kraj Od
pady Lww i Wilno dwa orodki pol
skiej kultury Warszawskie rodowisko
literackie w wyniku klski powstania
byo rozproszone centrum ycia lite
rackiego przenioso si na kilka lat do
odzi i Krakowa Wielu twrcw zgi
no w czasie wojny lub pozostao na
emigracji Wadz w Polsce przejli
przy poparciu SRR komunici W ci
gu piciu lat za pomoc terroru i fa
szerstw wyborczych zniszczyli opozy
cj polityczn zmonopolizowali wa
dz oraz zamali krgosup partyzantce
niepodlegociowej Podobny monopol
zdobyli w dziedzinie propagandy i ci
le z ni czonej kultury likwidowa
no prywatne czasopisma i wydawnic
twa wizki twrcze majce dotych
czas charakter zwizkw zawodowych
przeksztacono w organizacje suce
do kontroli i indoktrynacji artystw
Literaci inynierowie dusz ludzkich
Do 1949 r organizacj przedstawi
cielsk w rodowisku pisarzy by dzia
ajcy rwnie przed wojn wizek
awodowy Literatw Polskich Do
zjazdu w Szczecinie wyrzucono z na
zwy czon „zawodowy” odtd obo
wizywa miao zupene upolitycznie
II
NIEZALE˚NA
GAZETA POLSKA
Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.
125001426.002.png 125001426.003.png 125001426.004.png 125001426.005.png
K ULTURA W PRL
nie twrczoci pisarskiej zarwno
w formie jak i w treci O ile wczeniej
toczya si walka o utrzymanie kontak
tw z achodem z kultur europejsk
z pisarzami polskimi na emigracji o ty
le teraz mia obowizywa wzorzec so
wiecki socrealizm w twrczoci (trud
ny do zdefiniowania partia decydowa
a co spenia jego kryteria) „powieci
produkcyjne” podzia na sekcje twr
cze haso rzucone przez Stalina „Lite
raci inynierowie dusz ludzkich”
Najwaniejsze jednak e w yciu lite
rackim mogli uczestniczy tylko ci
ktrzy afirmowali polityk partii
Tych zreszt z wielu powodw nie
brakowao Dodajmy od razu e au
tentycznych przedwojennych komuni
stw lub twrcw o sympatiach lewi
cowych byo niewielu Cz z nich
miaa okazj skonfrontowa swoje ide
alistyczne wyobraenia z sowieck
rzeczywistoci gdy w 1939 r SRR
zaj Kresy Wschodnie Jedni jak Je
rzy Putrament i Wanda Wasilewska
ywo poparli wadz sowieck za in
ni jak np Wadysaw Broniewski kt
ry by w Polsce symbolem pisarza re
wolucjonisty nie podjli wsppracy
Przed takim dylematem stanli pisa
rze ktrzy przeyli niemieck okupa
cj Pocztkowo komunici tworzc
Rzd Tymczasowy wzywali wszyst
kich obywateli do pomocy w odbudo
wie Obowizywao haso „Kto nie
przeciw nam ten z nami” Pisarze na
wet dalecy od komunizmu drukowali
swj wojenny dorobek powsta kato
licki „Tygodnik Powszechny”
Terroretyk Wayk
W miar postpw w opanowywaniu
spoeczestwa zacza obowizywa
zasada e „nie ma trybuny dla reakcji
dla idei politycznych zwalczajcych
ustrj” Istniaa ju w rodowisku lite
rackim silna grupa nowych adeptw ko
munizmu Adam Wayk (nazywany
zoliwie terroretykiem) Tadeusz Bo
rowski Andrzej Braun Wiktor Woro
szylski i inni „pryszczaci” skupieni wo
k dzkiej „Kunicy” Bya to cz
pokolenia ktre przeyo koszmar woj
ny i naiwnie wierzyo e komunizm
niesie wszystkim sprawiedliwo i po
kj Ich zafascynowanie ideologi ua
twio debiut literacki atakowali pisa
rzy starej daty sami chronieni przed
krytyk
Po zjedzie szczeciskim niezwykle
wan rol odegraa Podstawowa Orga
nizacja Partyjna przy Oddziale War
szawskim LP Obok Putramenta prym
w niej wiody towarzyszki majce wi
cej wsplnego z polityk ni z literatu
r Melania Kierczyska Celina Bo
biska Janina Broniewska o ktrych
dzi mao kto pamita W 1953 r do
POP naleao jedynie 3 proc czon
kw Oddziau Warszawskiego LP ale
te nieatwo byo si tam dosta Sta
kandydacki trwa kilka lat przeszo
kandydatw ich postawa ideologiczna
i moralna byy starannie przewietlane
POP stawiaa sobie bowiem za zadanie
„wychowanie” pisarzy take bezpar
tyjnych W obliczu masowego terroru
stalinowskiego (ktry zreszt w mniej
szym stopniu dotyka rodowisko lite
rackie) ogniwa partyjne wystarczajco
speniay funkcje kontrolne niepo
trzebne tu byo UB wystarczay POP
Wydzia Kultury KC PPR i urzd
cenzury
Kulminacj totalitaryzmu w rodo
wisku literatw bya kampania prasowa
po mierci Stalina w 1953 r kiedy na
wet najznamienitsi pisarze publikowali
bawochwalcze artykuy Jednak ju
rok pniej rozpocza si „odwil”
Stranik rewolucji organizacja partyj
na literatw staa si po referacie
Chruszczowa o zbrodniach staliniz
mu matecznikiem „rewizjonizmu” Do
rangi symbolu urs powicony Nowej
Hucie obrazoburczy dla komunistw
„Poemat dla dorosych” Wayka Po
jawiy si pierwsze „powieci rozra
chunkowe”
Odwil i porwanie „Europy”
Oddzia Warszawski LP skupiajcy
najznamienitsze pira sta si aren
walki o liberalizacj twrczoci Walk
o to podj take nowy arzd Gwny
LP z prezesem Antonim Sonimskim
powoany po Padzierniku 1956 r
Nadzieje wizane z Gomuk szybko
prysy Ju rok pniej z jego polecenia
wstrzymano druk pierwszego numeru
miesicznika literackiego „Europa”
Grupa literatw go tworzcych min
Jerzy Andrzejewski Pawe Hertz Mie
czysaw Jastrun Adam Wayk zoya
legitymacje PPR dajc wzr do na
ladowania innym Chocia represje za
stosowane przez wadze byy krtko
trwae chtni do powtrzenia ich kroku
nie znaleli si szybko Organizacja
partyjna bya przez lata pogrona
w marazmie uciekano od dyskusji na
tematy ideologiczne i zwizane ze
wspczesn literatur i publicystyk
Terapia „leczenia snem” miaa urato
wa POP przed niechybnym rozkadem
ale nie zapewnia lojalnoci jej czon
kw na forum publicznym
Tymczasem warszawskie rodowisko
literackie aktywizowane byo przez
Antoniego Sonimskiego zastpionego
na fotelu prezesa LP przez Jarosawa
Iwaszkiewicza Ci dwaj wielcy pisarze
niegdy ze sob zaprzyjanieni stali
si uosobieniem postaw wobec syste
mu Sonimski kontestujcej za
Iwaszkiewicz pojednawczej czy
wrcz ulegej
rodowiskowa obserwacja literatw
W latach 6 SB uznaa za konieczna
rodowiskow obserwacj literatw
Dotychczas w sfer jej zainteresowania
trafiay osoby zwizane z podziemiem
niepodlegociowym Kocioem kato
lickim albo ze wzgldw kryminalnych
lub obyczajowych Ograniczanie naka
dw ksiek oraz likwidacja kolejnych
czasopism a przede wszystkim zawd
sytuacj w kraju brakiem perspektyw
i zamkniciem na wiat zaowocowao
powstawaniem grupek opozycyjnych
o charakterze towarzyskim Jedynym
forum dyskusji byy zebrania LP ale
nie miaa ona wikszego odzewu od
kilku lat nawet wadze zwizku nie
miay kontaktu z kierownictwem par
tyjnym areagowao ono dopiero na
List 34 literatw i naukowcw domaga
jcych si „zmiany polskiej polityki
kulturalnej w duchu praw zagwaranto
wanych przez konstytucj pastwa pol
skiego i zgodnych z dobrem narodu”
i to tylko dlatego e jego tre komen
towao RWE Doszo do konfrontacji
i policzenia szabel warszawska organi
zacja partyjna literatw zmobilizowaa
pisarzy w caym kraju do podpisania
„kontrlistu” potpiajcego de facto List
34 Kilkudziesiciu pisarzy partyjnych
odmwio podpisania W rodowisku
warszawskim niezbyt wiele grozio za
odmow wiele osb kalkulowao zyski
i straty Dwa lata pniej w 1966 r kil
kunastu pisarzy partyjnych zoyo le
gitymacje po wyrzuceniu z partii
prof Leszka Koakowskiego
„Partyjna prawica”i„bezpartyjni bolszewicy”
Dlaczego tyle miejsca zajmuj litera
ciczonkowie partii Podzia na „swo
ich” i „obcych” w partyjnych i bez
pieczniackich analizach nie przebiega
tak prosto Herbert Lipski Wako
wicz Grzdziski Mackiewicz nigdy
nie naleeli do partii i byli jej zadekla
rowanymi przeciwnikami wiadomo
byo czego si po nich spodziewa
bezpartyjnych na ktrych partia za
wsze moga liczy nazywano „bezpar
tyjnymi bolszewikami” niezawodni
czonkowie partii Jerzy Putrament J
zef Lenart Stanisaw Ryszard Dobro
wolski Janina Broniewska straacy
poarw Ale byli i ci ktrych nazywa
no jeszcze w POP „partyjn frond” lub
„partyjn prawic” ktrzy porzucili
PPR i stali si przeciwnikami partii
Wiktor Woroszylski Andrzej Manda
lian Andrzej Braun Tadeusz Konwic
ki Cignli za sob niechciany baga
stalinizmu co wypominano im take
w propagandzie partyjnej Mogli sobie
jednak pozwoli na otwarty bunt mie
li wyrobione nazwiska i dorobek lite
racki Modzi literaci dopiero startuj
cy te musieli dokona wyboru jak
Dotykamy tu istoty stosunkw pisarz partia w Pol
sce Ludowej Sowem kluczowym jest mecenat Pa
stwo kontrolowane przez komunistw miao monopol
na wydawanie wszelkich publikacji Pisarz eby zaist
nie musia dostosowa si do celw partii a na pew
no nie stawa im w poprzek Na to mg sobie pozwo
li kiedy ju sobie wyrobi nazwisko dziki wczeniej
szej ulegoci ktra stawaa si czsto jego traum
Decydowali si nieliczni a jeszcze rzadziej wystpowa
y postawy konsekwentnej negacji systemu
NIEZALE˚NA
GAZETA POLSKA
Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.
III
125001426.006.png 125001426.007.png 125001426.008.png
K ULTURA W PRL
danin zo w czasie antyinteligenc
kiej kampanii po protecie ich starszych
kolegw w obronie „Dziadw” gdy
z nazwiska atakowano Pawa Jasienic
czy Stefana Kisielewskiego
Gierek usypia
Jak wida okrelenie rzdw Gomu
ki mianem „maej stabilizacji” nie do
koca odpowiada prawdzie w rodowi
sku literackim za jego rzdw krysta
lizoway si postawy opozycyjne
w czym bardzo pomagay dziaania
wadz Stabilizacja czy stagnacja
w tym rodowisku najbardziej dotyczy
pierwszej poowy lat 7 Ekipa Gierka
upia literatw najprostszymi sposoba
mi publikacj zdjtych wczeniej
przez cenzur ksiek wznowieniami
autorw ktrzy za Gomuki byli na in
deksie przydziaami mieszka wyjaz
dami za granic samochodami Mona
powiedzie e zasypano rowy podziau
dobrami konsumpcyjnymi LP liczy
w 1968 r ok tysic czonkw a w 198 r
dwa tysice Wikszo staraa si po
prostu by w LP nie angaowa si
w rozgrywki polityczne a jedynie ko
rzysta z moliwoci jakie dawao
czonkostwo W liberalnejwporwna
niu z Gomuk polityce wydawniczej
Gierka emocje ucichy dopki trwa
mit dobrego gospodarza
Listy otwarte i drugi obieg
Od 1975 r pisarze ponownie zaktywi
zowali si przeciw wadzy Form prote
stu byy najczciej listy otwarte w obro
nie praw mniejszoci polskiej w SRR
przeciw zmianom w konstytucji wprowa
dzajcym zapis o kierowniczej roli partii
i przyjani z SRR Akcje te spowodo
way e pisarze zaczli by na niespoty
kan skal rozpracowywani przez SB
O ile w latach stalinowskich nie byo po
trzeby interesowania si nimi a w latach
6 obserwowano rodowiskowo o tyle
w poowie lat 7 wszystkim aktywnym
zakadano sprawy „personalne”
Po 1976 r i pacyfikacji wystpie ro
botniczych w Radomiu Ursusie i Poc
ku wraz z utworzeniem si opozycji
politycznej powsta rwnie drugi
obieg wydawniczy mienio to w rady
kalny sposb sytuacj pisarzy tworzc
alternatyw dla dziaalnoci cenzury
Wczeniej poza cenzur mona byo
publikowa tylko za granic np w In
stytucie Literackim Jerzego Giedroycia
arzd Szczepaskiego
Po mierci Iwaszkiewicza prezesem G
LP zosta Jan Jzef Szczepaski ktry na
wiza blisk wspprac z „Solidarnoci”
W stanie wojennym najbardziej aktywni po
litycznie pisarze zostali internowani arzd
Szczepaskiego (Andrzej Braun Tadeusz
Drewnowski Leszek Prorok Jerzy Sito An
drzej Jarecki) zosta oskarony o denie do
utworzenia opozycyjnej siy politycznej Po
niewa czonkowie G LP nie zgodzili si
na dokooptowanie do skadu pisarzy ktrzy
mieli gwarantowa „stabilno polityczn”
zwizku (Andrzej Wasilewski Kazimierz
Koniewski) czego zabrania statut LP
wadze obeszy ten problem w klasyczny
sposb zawiesiy zwizek na dwa lata by
nastpnie stwierdzi e arzd dziaa na
szkod czonkw i nie jest reprezentatywny
W 1983 r rozwizano LP by zaraz go po
woa pod t sam nazw ale z zupenie in
nym kierownictwem Ta cz pisarzy ktra
nie wesza do koncesjonowanego LP prze
czekaa komunizm i w 1989 r zaoya Sto
warzyszenie Pisarzy Polskich Symbolicz
nym byo e pierwszy zarzd SPP odzwier
ciedla G LP Szczepaskiego za
legitymacj z honorowym numerem jeden
otrzyma Czesaw Miosz Podzia rodowi
ska trwa do dzi
Cho literaci znajduj si teraz czsto
w gorszej kondycji materialnej ni
w PRL a presti spoeczny zwizany jest
raczej z pienidzmi a nie z dorobkiem
czowieka to dowodzenie e wwczas
twrcy byli w znacznie lepszej sytuacji
ni obecnie budzi zastrzeenie Warto
pamita o naciskach politycznych bra
ku wolnoci sowa ograniczaniu kontak
tw i konfliktowaniu ludzi
Filmowcy pod obserwacj
Arkadiusz Mayszka IPN Pozna
Lubuskie Lato Filmowe to najstarszy w Polsce
festiwal filmowy Od 1969 r w agowie odbywa
y si spotkania ludzi filmu i przegld rodzimej
kinematografii wiele seminariw i spotka dys
kusyjnych w swobodnej niekontrolowanej at
mosferze Festiwal nie by zbyt mile widziany
przez komunistyczne wadze ktre darzyy ogra
niczonym zaufaniem ludzi kultury
Jednym ze sposobw na zmniejszenie
znaczenia agowa byo stworzenie
w 1974 r drugiego festiwalu filmw
krajowych pocztkowo w Gdasku (do
1986 r) a pniej w Gdyni festiwal
bardziej oficjalny reprezentacyjny
i wystawny Impreza agowska prze
trwaa kultywujc swj odrbny robo
czy i dyskusyjny charakter
Ten hermetyczny wiat reyserw
aktorw scenarzystw czy krytykw
filmowych stanowi nieustannie przed
miot zainteresowania komunistycznego
aparatu represji Wadcy PRL pragnli
kontrolowa przebieg festiwali za po
rednictwem SB W maju czerwcu
kadego roku Wydzia III Komendy
Wojewdzkiej MO w ielonej Grze
„wszczyna spraw obiektow” na ko
lejne edycje festiwalu Wydzia III by
komrk organizacyjn KW MO o bar
dzo rozlegym polu dziaania kontrolo
wa min rodowiska naukowe twr
cze dziennikarskie zwizki i stowarzy
szenia wydawnictwa placwki kultury
i sztuki owiaty i wychowania sportu
i turystyki a take uczelnie instytuty
naukowe oraz podejmowa dziaania
przeciwko opozycji
Kryptonim „Klaps”
Pod koniec lat 7 sprawy dotyczce
festiwalu otrzymyway wdziczne
kryptonimy „Kamera” „Poltel” czy
„Klaps” Wrd gwnych powodw
podejmowania dziaa operacyjnych
wymieniano w dokumentach koniecz
no zabezpieczenia imprezy przed
„propagowaniem pogldw antysocjali
stycznych” oraz rozpoznanie osb kt
re prbowayby wykorzysta festiwal
do wystpie antypastwowych
W czerwcu 198 r wrd zada SB po
jawio si rozpoznanie osb ktre
chciayby wykorzysta pobyt w ago
wie do kolportowania „literatury bezde
bitowej wydawanej przez grupy antyso
cjalistyczne dziaajce w kraju”
Do zabezpieczenia operacyjnego kil
kudniowego festiwalu w agowie resort
mobilizowa znaczne siy funkcjona
riuszy Wydziau III przedstawicieli
Wydziau „B” (zajmujcych si przede
wszystkim obserwacj) Wydziau „T”
(specjalistw od podsuchu min tele
fonicznego) oraz komisariatw MO
w wiebodzinie Sulechowie czy
Wolsztynie Oprcz funkcjonariuszy
wykorzystywana bya rwnie sie
agenturalna tajni wsppracownicy
(np TW ps „Witold” „Maria” „Kole
ga” „Roman”) tzw kontakty operacyj
ne (np „JW” „PH” „Micha” „Jurek”
„Byskawica”) oraz kontakty subowe
(np „JD” „KT”)
ielonogrska SB miaa corocznie
gorcy pocztek lata trzeba byo
wstpnie wykona wiele pracy papier
kowej Do wszystkich komend waci
wych ze wzgldu na miejsca zamiesz
kania ludzi przybywajcych na lubusk
prowincj wysyano zapytania o ich
„prawomylno” Najwicej kopotw
sprawiali gocie z Warszawy ktrzy
pozostawali w krgu zainteresowa SB
Komendy Stoecznej lub Wydziau IV
Departamentu III MSW
Operacyjne zabezpieczenie Falka i Kawalerowicza
Wrd osb „znanych z kontrowersyj
nych postaw politycznych” ktrych po
byt naleao „operacyjnie zabezpie
czy” byli znani ludzie kina oraz dzien
nikarze zajmujcy si filmem W 1978
r specjalnym nadzorem objto reyse
rw Feliksa Falka i Jerzego Kawalero
wicza operatora Krzysztofa Winiewi
cza scenarzyst i krytyka Bolesawa
Michaka a take kierownika produkcji
IV
NIEZALE˚NA
GAZETA POLSKA
Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.
125001426.009.png 125001426.010.png 125001426.011.png 125001426.012.png
K ULTURA W PRL
Barbar Peclesick W 1979 r oprcz
B Michaka szczeglne zainteresowa
nie SB skupiao si na reyserach Janu
szu Kijowskim Krzysztofie Kielow
skim i Agnieszce Holland oraz dzienni
karzu Ryszardzie Koniczku
Na 11 festiwal agw 1979 zosta
zaproszony literat scenarzysta i rey
ser Tadeusz Konwicki ktrego tak cha
rakteryzowa naczelnik Wydziau III1
warszawskiej komendy „Jest autorem
paszkwilanckich i antysocjalistycznych
utworw publikowanych w nielegalnym
kwartalniku apis Prezentuje posta
w ktra aktywizuje dziaalno niele
galnych ugrupowa antysocjalistyczny
ch Wwym opublikowa w apisie
miedzy innymi powieci Kompleks
polski Maa apokalipsa” Pisarz
nie pojawi si jednak w agowie i zie
lonogrska SB miaa o jeden kopot
mniej
Niepokojcy Kopotowski
Ludzie filmu traktowali wyjazd do
agowa jako spotkanie towarzyskie
z kolegami z brany czy moliwo
spdzenia kilku dni na onie natury
z dala od zgieku wielkich miast Nie
znaczy to e nie byo czasami jakich
niepokojcych momentw W 198 r
czujno ppor Wyrwickiego z KW
MO w ielonej Grze wzbudzi refe
rat krytyka filmowego Krzysztofa
Kopotowskiego „Aktorzy lat siedem
dziesitych” daniem funkcjonariu
sza odbiega on od tematu semina
rium poniewa dotyczy tylko jedne
go aktora Jerzego Stuhra ktrego gra
i charakteryzacja oddaway zdaniem
prelegenta cechy przecitnego urzd
nika aparatu partyjnego czy admini
stracyjnego Ten sam funkcjonariusz
odnotowa burzliwy przebieg spotka
nia zaproszonych goci festiwalu z de
legacj filmowcw z NRD Tematem
spotkania miay by aktualne tenden
cje w kinie NRD oraz poruszane przez
t kinematografi problemy daniem
jednego z kontaktw operacyjnych
„JD” spotkanie to przebiegao
„w do burzliwej atmosferze nace
chowanej tym e dyskusja prowadzo
na bya w duej mierze o tematyce
zgoa politycznej w ostrej formie”
brak jednak dokadniejszych informa
cji jaki problem rozpali polityczn
dyskusj midzy filmowcami polskimi
a niemieckimi
Najczciej jednak festiwal w ago
wie przebiega w spokojnej atmosferze
funkcjonariusze SB mogli pisa
w swych sprawozdaniach „nie ujaw
niono wrogich wystpie”
„Babka Kiepska” kontra SB
Rafa Sierchua
IPN Pozna
Wybitna aktorka Krystyna Feldman w PRL staa
si obiektem zainteresowania SB po podpisaniu
apelu Studenckiego Komitet Solidarnoci o auto
nomi wyszej uczelni
Krystyna Feldman znana z wybit
nych kreacji teatralnych i telewizyj
nych urodzia si w 1916 r we Lwo
wie Bya crk aktora specjalizujcego
si w rolach szekspirowskich uchodz
cego za gwiazd pocztku XX w Fer
dynanda Feldmana i aktorki teatralnej
oraz piewaczki operowej Katarzyny
Feldman Po ukoczeniu studium dra
matycznego debiutowaa na scenie Te
atru Miejskiego we Lwowie podczas
II wojny wiatowej bya czniczk Ar
mii Krajowej
Na scen teatru lwowskiego powrci
a po zajciu miasta przez Sowietw
w 1944 r W filmie zadebiutowaa rol
dewotki w „Celulozie” (re Jerzy Ka
walerowicz 1953 r) masow popular
no zyskaa w wieku 83 lat kiedy za
graa babci Rozali w popularnym se
rialu „wiat wedug Kiepskich” Od
1976 r karier teatraln zwizaa z Po
znaniem Przedtem wystpowaa min
w teatrach w Katowicach Opolu ie
lonej Grze Szczecinie i Nowej Hucie
O autonomi wyszej uczelni
29 padziernika 1979 r Studencki
Komitet Solidarnoci w Poznaniu ogo
si „Apel do naukowcw i studentw”
o wyraenie sprzeciwu wobec dziaa
SB ingerujcej w ycie rodowiska aka
demickiego Sprawa dotyczya unie
moliwiania przez SB samoksztace
niowych spotka organizowanych przez
SKS odbywajcych si od lutego 1978 r
W padzierniku 1979 r SB skutecznie
sparaliowaa trzy takie spotkania pod
Podpisanie apelu studentw UAM w sprawie nienaruszalnoci ich uczelni przez Krystyn Feldman byo
wyranym sygnaem dla SB e naley zainteresowa si jej osob
NIEZALE˚NA
GAZETA POLSKA
Warszawa, 5 paêdziernika 2007 r.
V
125001426.013.png 125001426.014.png 125001426.015.png 125001426.016.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin