~ 5-ardopedagogika ~Ć ~....
~urdopedagogika jest to dział pedagogiki specjałnej (rewalidacyjnej) ~uJący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami słuchu I AbW"Zeniami mowy wynikającymi z wad słuchu.
.~ '2rząd słuchu i jego czynności
\'3..7.ąd sluchu, podobnie jak narząd wzroku, ma również bardzo złożoną 80.: ',0. ę, lecz jego czynności są trochę prostsze. Słyszenie polega na odbiorze 18c:.;:;}"x akustycznych (słuchowych) majdujących się w otaczającej ~~1stości oraz przekazaniu ich do odpowiedniej partii komórek
,.,8:'""\ ::::ych w płacie skroniowym kory mózgowej, zwanym ośrodkiem \8:::< ~:m, gdzie powstają wrażenia i spostrzeżenia słuchowe. Bodźce
-. o:zne, zwane dźwiękami tworzone są przez fale powietrza wywołane - przedmioty drgające. Receptory słuchowe znajdujące się w części -=.~~ej ucha reagują na bodźce, w wyniku czego powstają słabe impulsy
;:me przenoszone do ośrodka słuchowego poprzez nerwy słuchowe.
'_::c jest częścią odbiorczą narządu słuchu. Składa się ono z trzech części, "'-:-icie: ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego. Ucho zewnę- ~
s.~_ada się z małżowiny, przewodu słuchowego i błony bębenkowej, która
~:ć ten zamyka. Jego zadaniem jest wychwytywanie i kierowanie fal
e_~ (dźwięków) na błonę bębenkową.
t .:.,'-10 środkowe składa się również z kilku elementów, z których najwa. ::.: są trzy kosteczki, które ze względu na kształt przyjęły nazwy:
:z=K, kowadełko i strzemiączko. Mają one za zadanie przenoszenie drgań
~:benkowej, wywołanych zadziałaniem bodźców akustycznych do części
.. _cha. Ucho środkowe chroni także ucho wewnętrzne przed zbyt silnymi
::-~~ mogącymi je uszkodzić.
~ :lŻniejszą część stanowi ucho wewnętrzne, gdzie znajdują się:
'. ~ek, kanały półkoliste i ślimak, które wypełnione są płynem.
Śłr- :u znajduje się naj ważniej sza część narządu słuchu tzw. narząd
~ . W nim mieszczą się receptory słuchowe czyli rzęstki komórek
" . ~~ tworzących tzw. błonę podstawową. Aby powstało wrażenie
słuchowe w korze mózgowej energia akustyczna musi być przeniesiona od okienka przedsionka do komórek rzęskowych, a następnie przekształcona w energię bioelektryczną... Stąd poprzez nerwy słuchowe pobudzenia zostają przekazane do ośrodka słuchowego, gdzie na skutek procesów analizy, syntezy i interpretacji powstają wrażenia i spostrzeżenia słuchowe.
Natomiast w przedsionku i kanałach półkolistych znajdują się receptory zmysłu równowagi. Zmysł ten informuje człowieka o ogólnej pozycji ciała w stosunku do kierunku siły ciężkości (utrzymanie w pozycji pionowej) oraz o poruszaniu się całego ciała. Współdziała on ze zmysłem kinestetycznym (ruchu).
Znaczenie narządu słuchu w życiu człowieka jest bardzo duże. Można je sprowadzić do następujących sfer życia:
Poznawanie przedmiotów i zjawisk
Środowisko człowieka jest pełne różnorodnych dźwięków. Są to przede wszystkim dźwięki złożone o różnej sile (głośności), wysokości, barwie i rytmie. Siła albo natężenie dźwięku zależy od amplitudy drgań, tzn. cd
odchylenia fali drgającego ciała. Im amplituda jest większa, tym dźwięL silniejszy, głośniejszy.
Wysokość dźwięku zależy od ilości drgań na sekundę. Częstotliwość drga;: ma wpływ na długość fali dźwiękowej. Im drgań tych jest mniej w jednostka~ czasu, tym fala jest dłuższa i odwrotnie. Receptory słuchowe człowieka reaguj: na fale powietrza o częstotliwości od 16 do 20.000 drgań na sekundę czyli tz"
herców (Herc IHz/ - jednostka pomiarowa częstotliwości dźwięku ró\Y~ l drganiu - cyklowi na sekundę).
Ucho ludzkie jest więc zdolne do reagowania na fale o długości od 16 Hz d 20.000 Hz. Największą wrażliwość wykazują receptory słuchowe na f(l.. dźwiękowe o częstotliwości od 2000 do 4000 herców. Z reguły fale dźwięko" . dzieli się na:
- fale długie - do 1500 Hz,
- fale średnie - od 1500 - 5000 Hz,
- fale krótkie - powyżej 5000 Hz.
I tak fale długie wywołują tony niskie a fale krótkie - wysokie. Im więc~
drgań na sekundę, tym dźwięk jest wyższy i odwrotnie.
Barwa lub tembr zależy od kształtu fali drgającego ciała, tworzonej prz..: udział tonów o różnej częstotliwości. Różne przedmioty będące źródłem _ akustycznych wywołują fale o różnym kształcie, a różne jakościowo dźwięla.
Dźwięki charakterystyczne są nie tylko dla pewnych przedmiotów, ale t&2. zjawisk występujących w życiu i pracy czlowieka; towarzyszą ró;żn-czynnościom i procesom, jak np. stuk uderzającego młotka, szum pracuJ3_.maszyny itp.
Moja pomocna aparatura
'..., bardziej charakterystycmą cechą środowiska akustycmego jest to, że ..~~..;ące w nim dźwięki podlegają pennamentnym zmianom pod względem ~:~.u, siły czy barwy. Te różnice w złożoności dźwięków, ich barwie, sile a.r'~1'7Iju), wysokości, stanowią dla człowieka źródło infonnacji o majduf/IC"-:- się w otoczeniu przedmiotach, osobach oraz o zachodzących w nim ~--O.~ch (K. 1. Zabłocki, 1996, s. 104).
=-:.jzce dźwiękowe mogą więc być także nośnikiem określonych infonnacji
.-c',:::::'ch w przebiegu pracy zawodowej.
; ,'Ytie praktyczne
~. aż zamaczyliśmy w poprzednim podrozdziale 3, wzrok odgrywa :4IIm1:-.ącą rolę w wykonywaniu różnych ruchów i czynności (funkcja " "':Joa, kierująca j kontrolująca). Wprawdzie głównym regulatorem \& fCL~:erem przy wykonywaniu ruchów jest zmysł wzroku, to jednak ~. :we.-:c!ych przypadkach funkcję kierującą (regułującą) spełnia także zmysł
;ednakże zwykle te dwa zmysly ze sobą współpracują. Na przykład ~.iączeniu" zmysłu wzroku, okazało się, że funkcję regulatora i kon. działalności praktycmej może także spelniać zmysł słuchu, chociaż
1..,"')
posługujący się wzrokiem człowiek, jego roli nie dostrzega. Przez wsłuchiwanie się w dźwięki wydawane np. przez maszynę można kontrolować, czy jej praca przebiega prawidłowo.
Chociaż w kształtowaniu umiejętności wykonywania różnych ruchów i czynności dominującą metodą pozostaje pokaz (demonstracja), to jednak zwykle towarzyszy mu słowne objaśnienie czy instruktaż.
Orientacja przestrzenna i samodzielne poruszanie się
Znaczenie bodźców akustycmych w orientacji przestrzennej i poruszaniu się jest właściwie niewielkie. Z reguły ich rola ogranicza się do zasygnalizowania istnienia przedmiotu - przeszkody w polu percepcji słuchowej, o ile jest o~ źródłem dźwięku. A więc bodźce akustycme zwracają tylko uwagę człowieb na obecność przedmiotu w najbliższym otoczeniu, jeżeli nie zauważyl gc uprzednio drogą wzrokową. Jak podaje B. Hoffitłan (1972, s. 194) - zmys: słuchu obejmuje bodźce dźwiękowe pochodzące ze wszystkich stron, z całeg.: bliższego i dalszego otoczenia. Spostrzeganie dźwięków jest niezależne od wol: człowieka - nie ma on możliwości przerwania percepcji dźwięków. SIu':: informuje człowieka o tym, że coś się dzieje poza polem percepcji wzrokowe,', a wzrok dopiero bodźce te identyfIkuje. Spełnia on rolę ostrzegania prz.."'.:
ewentualnymi niebezpiecmymi ~awiskami i kontrolowania otoczenia, co jes: istotne dla poczucia bezpieczeństwa.
Odbiór mowy dźwiękowej
Słuch ma szczególne znaczenie dla odbioru mowy dźwiękowej. Mc"";;:~ ustna ma swoją stronę fonetycmą (dźwiękową) oraz system wyrażeń (s)m:x'~ słownych) i gramatycmych reguł ich lączenia, składających się na Jezq...
Dźwiękowe elementy mowy czyli głoski, sylaby, słowa i jeszcze bar~ złożone jednostki mowy, to również bodźce akustycme o różnej sile, wysoi-.::"5:6 i barwie. Warunkiem odbioru wymawianych slów czy ich bardziej złow::', .:Z jednostek jest posiadanie dobrego sluchu.
Słuch ma szczególne znaczenie w rozwoju mowy. Dziecko uczy się ;:',: ~ głównie dzięki naśladowaniu innych osób, słysząc jak one "rym,!',' ~ , poszczególne głoski, słowa itp.
Przeżycia estetyczne
Dotyczy to dźwięków, jako źródła określonych uczuć i przeżyć: cmych. Znacma część różnych form kulturalnych, przede wszystkim DL':-' oparta jest na bodźcach akustycmych.
B. Uszkodzenie narządu słuchu
Narząd słuchu, podobnie jak inne narządy organizmu, może ulec dzeniu na skutek różnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych, '
:. nich czynniki genetyczne, wrodzone, chorobowe i urazy. Również wraz : 1ekiem słuch ulega stopniowemu pogorszeniu i osoby w wieku podeszłym ;: ~j slyszą.
\1iędzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP) zaleca stosowanie określeń ~zkodzenie słuchu (hearing impairment), osoba z uszkodzeniem słuchu
~m, umiarkowanym, znacznym lub głębokim (tabela 21).
Tabela 21
KLASYFIKACJA AUDIOMETRYCZNA BIAP
Ubvtek sluchu w decybelach
owo 20 dE do 40 dB oWo 40 dB do 70 dB owo 70 dB do 90 dB
owo 90 dB
:Gasyfikacji do poszczególnych grup dokonuje się, mierząc ubytek słuchu · :1ecybelach, osobno dla każdego ucha, dla częstotliwości 500, 1000
~ :: Hz, przy czym brak reakcji traktuje się jako 120 dB ubytku. Otrzymane · ::.~~sci ubytków dodaje się i dzieli przez 3. Jeśli różnica ubytku słuchu · ~-0'belach pomiędzy 500 i 200 Hz przekracza 90, dodaje się również ubytek :L -JOO i wynik dzieli się przez 4. Jeżeli ubytek słuchu dla 4000 jest mniejszy 1L: dla 2000 Hz, do obliczeń bierze się ubytek dla 4000 Hz zamiast dla . Hz. Do klasyfikacji bierze się mniejszą z otrzymanych liczb, tzn. wynik ::rz:.many dla lepszego ucha (nie średni!). Za normę uznaje się wynik do ~ .:B (B. Szczepankowski 1994 s. 122).
";"\ zależności od stopnia uszkodzenia narządu słuchu rozróżniamy głuchotę I.OOosluch.
Głuchotę definiuje się jako całkowite zniesienie czynności narządu -..cbu (słyszenia) lub głębokie ich uszkodzenie, które pomimo korekcji przy ;n--xy aparatów wzmacniających (słuchowych) utrudnia, ogranicza lub unie
-=.;:;.. ~.,ia orientację w otoczeniu i porozumiewaniu się z osobami słyszącymi.
v_::!Ą>tą określamy dwa ostatnie rodzaje uszkodzenia narządu słuchu wymie:llCr:~ w klasyfikacji BIAP.
'iedosłuch definiuje się jako uszkodzenie słuchu, które można skory~::.t przy pomocy aparatu wzmacniającego (słuchowego), nie powodujące -łO..szych trudności i ograniczeń w orientacji w otoczeniu i porozumiewaniu a :: osobami słyszącymi. Są to osoby z lekkim i umiarkowanym uszkodzeniem -łcu
Tabela 22
STOPNIE USZKODZENIA SŁUCHU
Sto ień uszkodzenia słuchu Procent reakc' i
l. Obuuszne głębokie obniżenie zdolności
rozróżniania i poznawania dźwięków mo
2. IObuuszne znaczne obniżenie zdolności
rozróżniania i poznawania dźwięków mowy I -40-49%
3. IObuuszne umiarkowanie znaczne obniżenie
zdolności rozróżniania i rozmnienia
dźwięków mowy I -50-59%
4. IObuuszne umiarkowane obniżenie
zdolności rozróżniania i rozmnienia moWY I -60-79%
5. IObuuszne lekkie obniżenie zdolności
rozróżniania i rozmnienia moWY I -80-90%
Ponadto Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń Światowej Organizacji Zdrowia wprowadza drugą klasyfikację przyjmującą jako kryterium podziału zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków składających się na mowę ustną.
2!] ,;~ ,ł,
>' t
i
Obniżenie zdolności rozróżniania i rozumienia dźwięków mowy może doty:zyć również tylko jednego ucha, wówczas mówimy o jednostronnym uszko:izeniu słuchu (tabela 22).
Z uwagi na to, że w uchu wewnętrznym znajdują się także receptory zmysłu
-m\llowagi (w przedsionku i kanałach półkolistych), uszkodzeniom słuchu o'warzyszą także czasem zaburzenia równowagi, które mogą występować
owczas, gdy uszkodzeniu uległa struktura ucha wewnętrznego.
Jednostki obarczone kalectwem słuchu to: zupełnie głusi, posiadający
"'1:SZtki słuchu, wyuczeni mowy ustnej mimo głuchoty, jak i ogłuchli mówiący. :- ...<:h)m nazywamy człowieka, któremu utrata lub znaczne upośledzenie analizatora ~emoż1iwia rozumienie mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy i wszelkich :;;..;.miach życia słuch nie ma praktycznego znaczenia (Z. Sękowska 1985).
Inna definicja mówi, że
.:.. ...h~m nazywamy człowieka, który pozbawiony jest słuchu, a więc treści dźwiękowych :.' r.ących ze świata i który wskutek tego znajduje się w gorszych warunkach niż słyszący, _ ~.. chodzi o poznanie zewnętrznego świata i przygotowania do życia spolecznego
3rzegorzewska 1964).
Rozpoznajemy różne dźwięki
:-..chotę można klasyfikować w zależności od miejsca uszkodzenia
z:l10ra słuchu (w uchu środkowym, wewnętrznym, w nerwie słuchowym
8: ~: --ze mózgowej).
: .: potrzeb rewalidacji i profilaktyki gluchotę możemy dzielić zależnie od
Je: :Z'"TI ją powodujących. Rozróżniamy zatem: głuchotę dziedziczną,
wrodzoną, nabytą w czasie porodu, nabytą po urodzeniu i w czasie życia osobniczego.
Stopień utraty słuchu może być różny - od lekkiego niedosłuchu do totalneJ głuchoty. Istotne znaczenie ma zatem problem ustalenia stopnia niedosłuchu. gdyż organizacja nauczania i metody terapii muszą uwzględniać wal1lI11G słuchowe jednostki upośledzonej.
Obecnie stosuje się powszechnie klasyfIkację stopnia upośledzenia sluch~ opracowaną przez Fowlera (tabela 23) (Lipkowski O. 1979, s. 122).
Tabela 23
STOPNIE UPOŚLEDZENIA SŁUCHU
0-20 dB
Określenie
I
Reakcja na
Kwalifikuje się
śledzenia słuchu mowę 1,5 m do szkol
przy ok. 20 db szept
lekkie I nie słysz. I nonnalne'
słabo art. mowa nie
umiarkowane I słyszana I nonnalnei
umiarkowanie głośna
...
spodpowieki