CZESŁAW MIŁOSZ
· Urodził się 30 czerwca 1911 r. w Szetejniach nad Niewiażą (w samym sercu Litwy) jako syn inżyniera Aleksandra Miłosza i Weroniki z Kunatów.
,,Patrząc na mapę Europy muszę zdobyć się na kilka elementarnych stwierdzeń. Nie urodziłem się w Polsce, nie wychowałem się w Polsce, nie mieszkam w Polsce, ale pisze po polsku. [...] Czy można być wiernym literaturze polskiej, ją lubić, jej służyć, a zarazem okazywać narodową jakby obojętność, która wyraża się choćby w tym, że każdy Lechita jest dla mnie odrobinę podejrzany? [...] Jeżeli powołuję się tutaj na Litwę, to dlatego, że jest ona metaforą przyjścia spoza, a więc jakiejś inności i dystansu, na który pozwala inność” (Czesław Miłosz Prywatne obowiązki - punktem centralnym, uprzywilejowanym w wyobraźni, jest jednak zawsze Litwa).
· 1913 – 1918 to lata wędrówek rodziny Miłoszów po Rosji (aż na Syberię i brzeg Wołgi), związane z pracą i służbą w wojsku rosyjskim ojca poety.
· Młodość spędził w Wilnie.
W latach 1921 – 1929 uczęszczał do Gimnazjum im. Zygmunta Augusta w Wilnie.
W latach 1929 – 1934 studiował prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego.
Debiut poetycki w piśmie ,,Alma Mater Vilnensis”.
Był współzałożycielem lewicowej społecznie a awangardowej poetycko grupy literackiej ,,Żagary” i współredaktorem czasopisma ,,Żagary” (był najmłodszym z założycieli).
· W 1933 ukazuje się pierwszy tom poezji Miłosza Poemat o czasie zastygłym wyrażający nastroje katastroficzne, wydając go ucierpiał z powodu społecznych przemądrzań.
Poeta otrzymuje za swą twórczość w 1934 nagrodę wileńskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich.
· Dwukrotnie wyjeżdża do Paryża: w 1934 i w latach 1934-35 na stypendia naukowe. Spotyka się wtedy z O. W. Miłoszem, z którym łączyło go dalekie pokrewieństwo.
· W 1936 ukazuje się tom poezji Trzy zimy.
Kazimierz Wyka, literacki historyk i krytyk, uznaje go za najbardziej reprezentatywne dzieło >>katastrofizmu<<. Jego ciąg symboli, nieoczekiwanie ułożony w linie o klasycznym dźwięku, nawiązuje do klęsk na miarę komiczną. Krytycy skłonni byli sedno poezji Miłosza widzieć w micie ziemi, wiecznie odnawiającego się opiekuńczego bóstwa, lub nazywali go jedynie prawdziwym panteistą w polskiej poezji. Nie można być pewnym, czy to prawda, skoro elementy chrześcijaństwa są równie silne. Niewątpliwie natomiast poezja jego przeniknięta jest przyrodą jego rodzimej Litwy
· W tym samym 1936 r. podjął pracę w Polskim Radio w Wilnie.
· Zwolniony z wileńskiego radia za lewicowe poglądy w 1937, Miłosz przenosi się do Warszawy, gdzie również podejmuje pracę w Polskim Radio.
· Lata 1939 – 1940 to wędrówki wojenne – przez Kijów wraca na Litwę
· Lata 1940 – 1944: Miłosz przedostaje się przez ,,zieloną granicę” do Warszawy i rozpoczyna konspiracyjną działalność literacką.
W 1940 wydaje na powielaczu tom poetycki pt. Wiersze pod pseudonimem Jan Syruć, a w 1942 opracowuje i wydaje antologię poetycką prezentującą polską poezje okupacyjną Pieśń niepodległa.
Zajmował się też przekładami – tłumaczył:
- Jak wam się podoba Szekspira
- oraz esej J. Maritaina Drogi klęski, podejmujący temat kolaboracji z faszyzmem.
Po wojnie na krótko wyjechał do Krakowa.
· W 1945 wchodzi w skład zespołu redakcyjnego miesięcznika ,,Twórczość”.
W 1945 wydaje również tom poetycki Ocalenie, na który składają się wiersze przedwojenne oraz utwory powstałe pod okupacją.
To dzieło, wydane jako jedna z pierwszych książek w powojennej Polsce, określiło nowe podejście do historycznej tragedii wraz z tomami Ważyka, Jastruna i Przybosia i naznaczyło rozwój polskiej poezji w ciągu następnych 20 lat.
,,Poeci uformowani przed wojną, którzy przeżyli hitlerowską okupację, przeszli przez próbę, która była wyzwaniem samej podstawy ich poetyckiego dzieła. Poezja osadzona jest siłą rzeczy w humanistycznej tradycji i staje się bezbronna wśród ogólnego zdziczenia.
[...] Gdy poeta ulega silnym wzruszeniom, jego forma staje się prostsza i bardziej bezpośrednia. Zdarzyło się to w czasie wojny wielu poetom, którzy poprzednio okrywali się złożoną syntaksą. Druga Awangarda była w znacznej mierze antyestetyczna, przyprawiała swe wiersze prozaizmami, dążąc do pewnej nagości. Ta skłonność do najprostszego wyrazu odżyła w wielu wierszach Przybosia, Miłosza, Jastruna i Ważyka [...]” (Czesław Miłosz Historia literatury polskiej).
· Pod koniec 1945 wstąpił do służby dyplomatycznej i pracował jako radca kulturalny, zwany inaczej attache kulturalny (urzędnik w Ministerstwie Spraw Zagranicznych PRL) w ambasadach polskich w Stanach Zjednoczonych (Nowy Jork, Waszyngton), a następnie w Paryżu, równocześnie zachowując więź z krajem i publikując swoje utwory w prasie polskiej.
W 1948 w ,,Twórczości” (nr 4/48) ogłasza Traktat moralny – wierszowaną rozprawę na temat odpowiedzialności człowieka wobec historii.
· W 1951, po krótkim pobycie w kraju, odmawia powrotu do Polski i wybiera los emigranta politycznego. Rozpoczyna współpracę z paryskim miesięcznikiem ,,Kultura” i utrzymuje się z pracy literackiej.
Lata 1951 – 1960 to lata pobytu we Francji.
W 1953:
- wydaje tom wierszy Światło dzienne – jest to zbiór wierszy emigracyjnych napisanych w USA i we Francji
- publikuje w Bibliotece ,,Kultury” tom esejów Zniewolony umysł, poświęcony analizie kultury doby stalinizmu. Jest to paraboliczna opowieść o losach kilku pisarzy polskich, ukrytych pod czytelnymi kryptonimami,
- wydaje również napisaną po francusku powieść ,,La prise du pouvoir” (Zdobycie władzy), której tematem jest walka o władzę w powojennej Polsce. Za tę książkę otrzymał Miłosz w 1953 r. Europejską Nagrodę Literacką (Prix Litteraire Europeen). W 1955 zostaje przetłumaczona na język polski i wydana, właśnie po polsku, w Instytucie Literackim W Paryżu.
W 1955 Instytut Literacki wydaje następujące książki Miłosza:
- Zdobycie władzy (po polsku),
- Dolinę Issy – powieść będącą powrotem do kraju lat dziecinnych poety, powieść bliską samego rdzenia poezji Miłosza. Nazwano ją pogańską z powodu jej dziecinnego zdziwienia światem, ale ta powieść o dzieciństwie na Litwie, ze swymi prostymi obrazami przyrody, może wprowadzić w błąd czytelnika, gdyż w jej sednie ukryta jest wizja manichejska,
- oraz Traktat poetycki – wierszowany esej o polskiej poezji XX wieku.
· W 1957 w Polsce, dzięki październikowej odnowie, prasa drukuje wiersze poety oraz artykuły omawiające jego twórczość.
· W latach 1958 – 1959 ukazują się:
- Kontynenty – zbiór szkiców o poetach różnych obszarów kulturowych wraz z przekładami ich wierszy
- oraz autobiograficzne eseje Rodzinna Europa – które przedstawiają autobiografię wschodniego Europejczyka od jego rodzimej Litwy, poprzez Rosję, Polskę i Francję. Miłosz doprowadził swój autoportret do 1966 r.
· W 1960 poeta zostaje zaproszony do Stanów Zjednoczonych na wykłady z literatury polskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich. W roku następnym, 1961, otrzymuje nominację na profesora w/w Uniwersytetu. Funkcja ta bardzo przypada mu do serca, osiada w USA na stałe.
Publikuje głównie w Paryżu i w USA, ze względów politycznych był natomiast objęty zakazem cenzury w kraju.
W latach 1962 – 1974 ukazują się następujące tomy poezji – wszystkie wydane przez paryski Instytut Literacki:
- Król Popiel i inne wiersze /Paryż 1962/,
- Gucio zaczarowany /Paryż 1964, 1965/,
- Miasto bez imienia /Paryż 1969/,
- Ukazuje się zbiór esejów Prywatne obowiązki /Paryż 1972/
- Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada / Paryż 1974/,
- a w 1976 – zebrane Utwory poetyckie /Paryż/.
W Ameryce ukazują się:
w 1969:
- publikacja w języku angielskim Historii literatury polskiej
- oraz zbiory esejów Widzenia nad Zatoką San Francisco.
w 1973:
- Selected Poems - pierwszy zbiór poezji w tłumaczeniu anglojęzycznym wydane w Ameryce,
Tłumaczony na wiele języków, Czesław Miłosz, coraz bardziej jest znany na Zachodzie, początkowo jako eseista, stopniowo zyskiwał sobie coraz większą renomę jako poeta.
Za swą twórczość przekładową w 1974 otrzymał nagrodę PEN-Clubu. W 1976 za twórczość poetycką otrzymał stypendium Guggenheima, w 1978 – nagrodę The Neustadt International Prize for Literature, a w 1980 – literacką Nagrodę Nobla. Ta ostatnia, w powiązaniu z sytuacją polityczną w Polsce, stała się przyczyną odblokowania zakazu cenzorskiego dotyczącego jego twórczości.
Kiedy Instytut Literacki w Paryżu wydał (1980 – 1981) 10-tomowe Dzieła zbiorowe, stały się one podstawą dla wydań polskich. Stopniowo objęte zakazem publikacje paryskie oraz nielegalne, drugoobiegowe wydania zostały zastąpione przez oficjalne edycje krajowe, także zbiory esejów tworzonych w języku angielskim ukazały się przetłumaczone na język polski.
I tak w 1980 PIW wydaje Wiersze wybrane, w 1981 – Czytelnik Poezje, Znak – Dalsze okolice, a LSW – Poezje wybrane. Następnie w 1983 w Wydawnictwie Literackim ukazuje się tom Hymn o perle, stanowiący powtórzenie o rok wcześniejszego wydania paryskiego (kolejna edycja krajowa – 1989). To samo WL publikuje później jeszcze dwa tomy Wierszy (1984), Nieobjętą ziemię (1988, powtórzenie paryskiej edycji z 1984), a ,,Znak” – Kroniki (1988) i Dalsze okolice (1991). Aktualnie na polskim rynku księgarskim Miłosz obecny jest stale, współpracując z dwoma wydawnictwami krakowskimi – Wydawnictwem Literackim i ,,Znakiem”, chociaż prawo do niektórych tytułów otrzymują i inni edytorzy. Ostatnie publikacje to Na brzegu rzeki (1994), Abecadło Miłosza (1996) i Piesek przydrożny (1997), wszystkie w ,,Znaku”.
Ponieważ pierwodruk paryski poprzedza o kilka lat wydanie krajowe, a na naszym – nieuporządkowanym jeszcze – rynku wydawniczym pojawiło się też kilka nieautoryzowanych, ,,pirackich” wydań wierszy i antologii, niniejsze omówienie na pewno nie jest kompletne, uwzględnia jedynie najważniejsze pozycje w dorobku autora.
Poza twórczością poetycką oraz wymienionymi wcześniej powieściami, Miłosz opublikował w Polsce większą część swojego dorobku eseistycznego. Najbardziej znaczące tytułu to: Widzenie nad Zatoką San Francisco (Paryż 1969, Kraków 1989), Ziemia Urlo (Paryż 1977, Kraków 1994), Ogród nauk (Paryż 1979, Lublin 1991), Świadectwo poezji...
Misia199139