Mityzacja czasu i przestrzeni w "Nad Niemnem".
Powieść E. Orzeszkowej jest uznawana za utwór stanowiący rodzaj mitu kompensacyjnego, mający odwrócić chociaż na
trochę uwagę rodaków od problemów trudnej popowstaniowej rzeczywistości, naporu zniewolenia i zaborczych działań
na rzecz wynarodowienia Polaków.
Poza tym - "Nad Niemnem" - to powieść tendencyjna, akcentująca rolę pracy w kształtowaniu osobowości człowieka.
Ideały pozytywistyczne, jak ziemia, ojczyzna itd. wyrażone są tu w pełni. Autorka doprowadza do rangi mitu
narodowego niektóre postacie, zdarzenia i przestrzenie w powieści. Taką rolę spełnia chociażby grobowiec Jana i Cecylii
- symbol dwojga ludzi pracy połączonych miłością, która zmienia dawne dzikie litewskie ostępy nadniemeńskich puszcz w
okolice zasobne i bogate. Ta piękna legenda kładzie znamię na postępowaniu wszystkich następnych pokoleń
mieszkańców tych okolic, odżywając szczególnie w czasach obecnych, współczesnych bohaterom, gdzie idee pracy,
solidaryzmu społecznego, przełamywanie konwenansów i pracy organicznej zyskują na znaczeniu. Grobowiec Jana i
Cecylii, podobnie jak mogiła powstańcza - symbol zjednoczenia warstw społecznych w walce o wolność (leżą w niej
szlachcic - Andrzej Korczyński wraz z chłopem - zaściankowym posesjonatem - Janem Bohatyrowiczem) - stanowią
swego rodzaju "arkę przymierza" między "dawnymi a młodymi laty". Wiecznie niezmienny jest Niemen, płynący tu od
zawsze: świadek dobra i zła, piękna i tragedii, śmierci i życia, noszący w sobie tajemnice tych okolic. Sielski widok wsi-
zaścianka - Bohatyrowicze, dworku zatopionego w zieleni, ludzi żyjących w zgodzie z rytmem przyrody w zasobnych
nadniemeńskich okolicach, przywołuje na myśl mit Arkadii, "kraju lat dziecinnych". Jan i Cecylia - to jakby litewscy
Prometeusze; mezalians popełniony przez arystokratkę Cecylię i chłopa - Jana, wygania ich ze świata konwenansów w
ciemne puszcze, gdzie realizują budowę krainy szczęścia, spokoju i dobrobytu. Z krwawego epizodu powstania
bohaterowie czerpią siły do zmierzenia się z trudną rzeczywistością. Istnieje również cicerone tych okolic - Anzelm
Bohatyrowcz, pełniący rolę litewskiego wajdeloty - piewcy wielkiej przeszłości tych okolic, uświęconych heroizmem i
miłością czynów.
Misia199139