Conrad Joseph - Karain-Wspomnienie.pdf - e-book PL(1) - leopardg

Joseph Conrad

Karain - wspomnienie

(Karain - A memory)

Adolfowi P. Kriegerowi

na pamiątkę dawnych dni.

Znaliśmy go w owych czasach pełnych swobody, kiedy

wystarczało nam to, że byliśmy panami swego życia i

majątku. Obecnie chyba nikt z nas majątku nie posiada,

niektórzy zaś podobno utracili lekkomyślnie i życie; ale

jestem pewien, że ci nieliczni, którzy pozostają jeszcze przy

życiu, zachowali wzrok dość bystry, aby przy czytaniu

dzienników o wątpliwej reputacji nie przeoczyć wzmianek o

przeróżnych powstaniach krajowców na Wschodnim

Archipelagu. Blask słońca bije spośród wierszy tych krótkich

notatek – blask słońca i lśnienie morza. Obcobrzmiąca nazwa

budzi wspomnienie; drukowane słowa czuć z lekka dymem

naszej atmosfery, lecz bije od nich zarazem subtelny i

przenikliwy zapach przybrzeżnej bryzy, ciągnącej pod

gwiaździstym niebem dawno minionych nocy; ognisko–

sygnał błyszczy jak klejnot na wyniosłym czole ciemnej

skały; wielkie drzewa – niby wysunięte naprzód placówki

olbrzymich lasów – stoją czujnie i cicho nad sennymi

rozlewiskami szerokich wód; biały przypływ grzmi o pusty

brzeg, pieni się płytka woda między skałami, a zielone

wysepki leżą o cichej, południowej godzinie, rozsypane po

morskiej gładzi jak garść szmaragdów rzucona na stalową

tarczę.

Majaczą się i twarze – ciemne, srogie, uśmiechnięte;

szczere, śmiałe twarze ludzi bosych, zbrojnych i cichych.

Zapełniali wąski a długi pokład naszego szkunera

barbarzyńskim, strojnym tłumem, który mienił się pstrymi

barwami kraciastych sarongów, czerwonych zawojów, białych

kaftanów, haftów – rozsiewał błyski pochew, złotych

pierścieni, amuletów, naramienników, lanc i rękojeści

sadzonych drogimi kamieniami. Ludzie ci zachowywali się

swobodnie a powściągliwie, z oczu patrzyła im stanowczość;

i – zda się – słyszymy jeszcze łagodne głosy, które mówią o

bitwach, podróżach, ucieczkach; przechwalają się statecznie,

żartują ze spokojem; niekiedy sławią z umiarem i bez hałasu

własną odwagę lub naszą hojność albo z lojalnym zapałem

wynoszą pod niebiosa cnoty swojego władcy. Pamiętamy

twarze, oczy, głosy, widzimy znów połysk jedwabiu i metalu,

patrzymy na szemrzące rozkołysanie tej ciżby – wspaniałej,

świątecznej, wojowniczej; czujemy, zda się, dotknięcie

przyjaznych, brunatnych rąk, które – po krótkim uścisku –

kładą się z powrotem na cyzelowanej rękojeści.

Byli to ludzie Karaina – wierni mu i oddani. Łowili swoje

ruchy na jego ustach; czytali swoje myśli w jego oczach; gdy

mruknął do nich niedbale o życiu i śmierci, przyjmowali jego

słowa w pokorze jak wyroki przeznaczenia. Wszyscy byli

ludźmi wolnymi, a zwracali się do niego, mówiąc: „twój

niewolnik”. Z nadejściem władcy uciszały się głosy, jak

gdyby go strzegło milczenie; korne poszepty szły za nim.

Zwali go swoim wodzem. Był panem trzech osad położonych

w wąskiej dolinie, władcą nieznacznego skrawka ziemi –

zdobytego skrawka ziemi – który na kształt księżycowego

sierpa leżał zapomniany między pasmem wzgórz a morzem.

Z pokładu naszego szkunera, zakotwiczonego w środku

zatoki, Karain wyciągał ramię ku poszarpanym zarysom

wzgórz, obejmując teatralnym ruchem całą swą dziedzinę.

Ten szeroki ruch zdawał się odsuwać wstecz granice jego

władztwa, powiększając je naraz do olbrzymich i

nieokreślonych. rozmiarów; zdawało się nam przez chwilę, że

tylko niebo stanowi jego granice. I rzeczywiście: patrząc na

to miejsce zamknięte skałami ze strony morza i odgrodzone

od lądu stromymi zboczami gór, trudno było uwierzyć w

istnienie jakiegokolwiek sąsiedztwa. Był to zakątek cichy,

stanowiący całość sam w sobie, nieznany i pełen życia, które

tętniło potajemnie, sprawiając niepokojące wrażenie

samotni; które w niewytłumaczony sposób zdawało się

pozbawione wszystkiego, co mogłoby pobudzić myśl,

wzruszyć serce, przypomnieć złowróżbne następstwo dni.

Ten zakątek wydawał się nam krajem bez wspomnień, żalów

i nadziei; krajem, gdzie nic nie mogło przetrwać nadejścia

nocy i gdzie każdy wschód słońca – niby oddzielny,

olśniewający akt stworzenia – był oderwany i od. wczoraj, i

od jutra.

Karain zatoczył ręką łuk w kierunku swego państwa:

„Wszystko to moje!” Stuknął w pokład długą laską; złota jej

gałka zabłysła jak spadająca gwiazda; stojący tuż za nim

stary Malaj w bogato haftowanym, czarnym kaftanie, jeden

jedyny z całej świty nie powiódł oczami za władczym gestem.

Nie podniósł nawet powiek. Stał nieruchomo za swym panem

z głową spuszczoną, trzymając na prawym ramieniu długą

klingę w srebrnej pochwie. Pełnił służbę, obojętny na

wszystko. Zdawało się, że coś mu ciąży – ale nie brzemię

wieku; że ugina się raczej pod ciężarem tajemnicy życia.

Karain, ociężały i pełen wspaniałości, stał w pozie wyniosłej i

oddychał spokojnie. Była to nasza pierwsza wizyta;

rozglądaliśmy się z ciekawością.

Zatoka wyglądała jak bezdenna jama, pełna jaskrawego

światła. Okrągły płat wodny odbijał świetliste niebo, a

zamykające go brzegi tworzyły matowy pierścień z ziemi,

zawieszony w przejrzystej pustce błękitu. Łańcuch wzgórz,

fioletowych i nagich, odrzynał się ciężko od nieba; szczyty

zdawały się rozpływać w barwnym drganiu, jakby wstępujące

w górę opary; u stóp stromych zboczy, podkreślonych

zielenią wąskich rozpadlin, leżały pola ryżowe, kępy

bananowców, żółte piaski. Strumień wił się jak upuszczona

nitka. Grupy drzew owocowych wskazywały miejsca wiosek;

smukłe palmy łączyły głowy nad niskimi chatami; dachy z

suchych liści palmowych jaśniały z dala, za ciemną

kolumnadą pni, niby dachy ze złota; barwne postacie

przesuwały się, szybko znikając; dym z ognisk tkwił

prostopadle nad gąszczami kwitnących krzewów; połyskiwały

bambusowe, płoty, biegnąc łamaną linią między polami.

Nagły okrzyk na wybrzeżu dźwięczał żałośnie w oddali i

urywał się niby zduszony ulewą światła; lekki podmuch

znaczył się błyskawicą ciemności na gładkiej wodzie, owiewał

nasze twarze i przepadał. Nic się nie poruszało. Olśniewający

blask spływał w świetlistą kotlinę, pełną barw i ciszy.

Tak wyglądała scena, po której stąpał Karain, przybrany

wspaniale dla odegrania swej roli, pełen niezrównanego

dostojeństwa, wywyższony przez szczególną, wrodzoną mu

siłę, która wzbudziła w ludziach bezsensowne oczekiwanie,

że stanie się coś bohaterskiego i buchnie czynem lub pieśnią

na wibrujące tło cudownego słońca. Uderzający był – i

zagadkowy; nie umieliśmy bowiem sobie wyobrazić, jaką te

wymyślne pozory straszliwą kryć mogą otchłań. Nie nosił

maski – za wiele było w nim życia, a maska jest rzeczą

bezduszną – lecz występował zasadniczo jak aktor, jak

ludzka istota utajona za wyzywającym przebraniem.

Najdrobniejsze, jego czyny były obmyślone i zaskakujące,

przemowy poważne, a zdania – pełne złowróżbnych aluzyj i

zawiłe jak arabeski. Traktowano go z uroczystą czcią, którą

bezceremonialny zachód obdarza monarchów tylko na

scenie, a przyjmował te głębokie hołdy z niezachwianym

dostojeństwem, jakie widuje się jedynie w świetle kinkietów

– w skondensowanej i fałszywej atmosferze jaskrawego

tragizmu. Zapominało się niemal, kim on jest rzeczywiście:

naczelnikiem drobnego plemienia w zatraconym kącie

Mindanao, gdzie mogliśmy ze względnym bezpieczeństwem

łamać prawo, zabraniające dostarczania krajowcom broni

palnej i amunicji. Co by nastąpiło, gdyby któraś z

obumarłych hiszpańskich kanonierek, tknięta prądem

galwanicznym, wstała nagle do czynnego życia, ta kwestia

przestawała nas obchodzić z chwilą, gdy znaleźliśmy się

wewnątrz zatoki – tak dalece państwo Karaina zdawało się

leżeć poza obrębem wścibskiego świata; a przy tym mieliśmy

w owych czasach dość żywą wyobraźnię i zapatrywaliśmy się

z pewnego rodzaju wesołą obojętnością na perspektywę, że

powieszą nas gdzieś chyłkiem, nie narażając się na

dyplomatyczne interwencje. Co się zaś tyczy Karaina, mogło

go spotkać tylko to, co spotyka nas wszystkich – przegrana i

śmierć; odznaczał się jednak pewną szczególną

właściwością: otaczała go zawsze złuda niezawodnego

powodzenia. Wydawał się zbyt wspaniały, zbyt potrzebny –

stanowił zanadto niezbędny warunek istnienia swego kraju i

ludu, aby mogło go coś unicestwić – chyba tylko trzęsienia

ziemi. Był wcieleniem swej rasy, swego kraju, żywiołu

namiętnego życia i tropikalnej przyrody. Posiadał jej bujną

siłę, jej czar i – podobnie jak ona – krył w sobie zaród

niebezpieczeństwa.

Po wielu kolejnych odwiedzinach poznaliśmy dokładnie

scenę, na której występował: fioletowe zakole wzgórz,

smukłe drzewa pochylone nad chatami, żółte piaski, płynną

zieleń wąwozów. Wszystko to miało surowy i olśniewający

koloryt malowanej dekoracji, jej celowość prawie przesadną i

podejrzaną nieruchomość; a scena ta stanowiła tak idealne

tło dla zdumiewającej gry aktorskiej Karaina, że reszta

świata zdawała się wyłączona na zawsze ze wspaniałego

przedstawienia. Nic nie mogło istnieć poza tym. Odnosiło się

wrażenie, że ziemia odsuwa się, wirując, coraz dalej,

rzuciwszy w przestrzeń tę kruszynę swojej powierzchni.

Karain wydawał się odcięty od wszystkiego – prócz słońca –

a nawet i słońce było jakby tylko dla niego stworzone. Gdy

raz zapytałem, co się znajduje po drugiej stronie wzgórz,

odrzekł ze znaczącym uśmiechem: „Przyjaciele i wrogowie –

liczni wrogowie; inaczej dlaczegóż bym kupował wasze

strzelby i wasz proch?” Taki był zawsze – odmierzał słowa

zgodnie ze swą wolą, stosując się wiernie do pewników i

tajemnic swego otoczenia. „Przyjaciele i wrogowie” – nic

poza tym. Pojęcie nieuchwytne i szerokie. Ziemia toczyła się

zaiste coraz dalej, usunąwszy się spod jego kraju, i oto

pozostał z garścią swojego ludu, otoczony bezgłośnym

zamętem – jak gdyby jego państewko było oazą w świecie

swarliwych cieni. I rzeczywiście, żaden dźwięk z zewnątrz nie

przedostawał się na łańcuch wzgórz. „Przyjaciele i

wrogowie!” Mógł był dodać: „i wspomnienia” – przynajmniej

o ile chodziło o niego samego – lecz nie uczynił tego

wówczas. Dowiedzieliśmy się o tym później, ale już po

ukończeniu codziennego przedstawienia – za kulisami, że się

tak wyrażę, i po zgaszeniu świateł. A tymczasem roztaczał

na scenie swój barbarzyński majestat.

Przed jakimi dziesięciu laty Karain poprowadził na

zdobycie zatoki swój lud, garść zebranych przygodnie

wędrownych Bugisów, a teraz pod jego dostojną pieczą

poddani zapomnieli o przeszłości i zbyli się wszelkiej troski o

przyszłość. Obdarzał ich mądrością, radą, nagrodą, karą,

życiem lub śmiercią, zachowując zawsze niezachwianą

pogodę w mowie i wyglądzie. Znał się na nawadnianiu pól i

sztuce wojennej, na broni i budowaniu statków. Umiał zataić

uczucia; miał więcej wytrwałości niż którykolwiek z jego

poddanych, potrafił pływać dłużej i lepiej sterować łodzią, a

strzelał celniej i prowadził układy bardziej zawile od

wszystkich ludzi z jego rasy, jakich zdarzyło mi się spotkać.

Był to morski awanturnik, wygnaniec, władca – i mój

serdeczny przyjaciel. Życzę mu szybkiej śmierci wśród walki,

śmierci w blasku słonecznym, albowiem zakosztował władzy i

wyrzutów sumienia, a żaden człowiek nie może więcej

wymagać od życia. Dzień po dniu zjawiał się przed nami,

niezachwianie wierny scenicznej perspektywie, a o zachodzie

nagle pochłaniała go noc jak spuszczona kurtyna.

Porysowane wzgórza zamieniały się w czarne cienie,

sterczące wysoko na czystym niebie; nad nimi błyszczący

bezład gwiazd podobny był do obłąkanego zamętu,

uciszonego jednym gestem; wszelkie dźwięki milkły, ludzie

usypiali, kształty się rozpływały i pozostawała tylko istota

wszechświata – przedziwna otchłań mroku i świetlistych

migotów.

Dopiero nocą mówił z nami otwarcie, zapominając o

wymaganiach scenicznej etykiety. Za dnia rozprawialiśmy

uroczyście o interesach. Na początku naszej znajomości

dzieliła go ode mnie jego wspaniałość, moje nikczemne

podejrzenia i sceniczny krajobraz, który wdzierał się do

realnego życia i przesłaniał je nieruchomą fantazją barw i

kształtów. Liczna świta tłoczyła się wkoło Karaina; nad jego

głową szerokie ostrza włóczni tworzyły najeżoną aureolę z

żelaza; odgradzał się od ludzi połysk broni, lśnienie jedwabi,

podniecony i korny gwar zapalczywych głosów. Przed

zachodem słońca żegnał nas ceremonialnie i odjeżdżał pod

czarnym parasolem, otoczony orszakiem dwudziestu łodzi.

Wszystkie wiosła błyskały jednocześnie, zanurzając się

potężnym pluskiem, który rozbrzmiewał głośnym echem we

wspaniałym amfiteatrze wzgórz. Szeroki strumień

olśniewającej piany ścielił się za flotyllą. Łodzie wydawały się

bardzo czarne wśród białego syku wody; głowy w zawojach

chyliły się w tył i naprzód; mnóstwo ramion w czerwonych i

żółtych rękawach wznosiło się i opadało jednym ruchem;

włócznicy stojący w tyle łodzi mieli barwne sarongi i ramiona

błyszczące jak u brązowych posągów; strofy pieśni,

skandowanych półgłosem przez wioślarzy, kończyły się w

miarowych odstępach żałosnym krzykiem Orszak malał w

oddali, urywała się pieśń; wysypywali się na brzeg wśród

długich cieni padających od zachodnich wzgórz. Promienie

słońca ociągały się jeszcze, lgnąc do purpurowych szczytów;

widzieliśmy wyraźnie Karaina, wiodącego orszak ku

częstokołowi. Szedł z gołą głową, wielki i ociężały,

wyprzedzając o dobry kawał luźno rozsypaną świtę, i kołysał

rytmicznie hebanową laską, sięgającą mu wyżej głowy. Mrok

gęstniał szybko; pochodnie błyskały od czasu do czasu za

krzakami; kilka razy rozlegały się przeciągłe nawoływania w

wieczornej ciszy i wreszcie noc zaciągała gładką zasłonę na

wybrzeże, światła i głosy.

Potem, gdy zabieraliśmy się już do spoczynku, wartownik

szkunera okrzykiwał daleki plusk wioseł w gwiaździstym

mroku zatoki. Jakiś głos odpowiadał mu ostrożnie, a nasz

serang, wtykając głowę przez otwarty luk, oznajmiał bez

zdziwienia: „To radża przyjść. On już tu być”. Karain

ukazywał się bez szmeru na progu małej kajuty. Wydawał się

wówczas uosobieniem prostoty – odziany w biel, z zawojem

na głowie; za całą broń miał tylko krys o zwyczajnej rogowej

rękojeści, przy czym zasłaniał go uprzejmie fałdą saronga,

nim próg przestąpił. Za jego plecami widniała zawsze

zniszczona i ponura twarz starego Malaja noszącego miecz –

twarz pokryta tak gęstymi zmarszczkami, że zdawała się

patrzeć skroś oczek cienkiej, ciemnej siatki. Karain nie ruszał

się nigdzie bez tego zausznika, który stał tuż za nim albo

przysiadał na piętach. Radża nie lubił czuć za sobą otwartej

przestrzeni. A nawet więcej, niż nie lubił: zdawało się po

prostu, że się lęka, że niepokoi go to, co się dzieje tam,

gdzie wzrok jego nie sięga. Nie mogliśmy tego zrozumieć

wobec jawnej i zapamiętałej wierności, jaka go otaczała

Znajdował się przecież sam wśród oddanych mu ludzi; nie

czyhały na niego ani sąsiedzkie zasadzki, ani braterskie

ambicje, a jednak niejeden z naszych gości zapewniał, że

władca nie znosi samotności. Mówili nam: „Nawet kiedy je

albo śpi, jest przy nim zawsze na straży człowiek, który

posiada broń i siłę”. I rzeczywiście zawsze mu ktoś

towarzyszył, ale nasi informatorzy nie mieli wyobrażenia ani

Conrad Joseph - Karain-Wspomnienie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: