WYKŁAD MONOGRAFICZNY: KULTURA POLSKA I JEJ ZWIĄZKI Z KULTURĄ EUROPEJSKĄ
Prof. dr hab. Jerzy Damrosz
WYKŁAD I 4.10.2008 r.
Kultura polska i jej związki z kulturą europejską.
Zagadnienia najistotniejsze:
Elementem badań jest powiązanie z kulturą europejską. Chodzi również o kulturę narodów europejskich.
Jakie są relacje międzykulturowe?
Czy mamy przejrzysty obraz zróżnicowania kultury regionalnej?
Jaką rolę spełniają stereotypy na temat kultury międzypaństwowej, europejskiej?
Przedstawia się fakty w sensie informacji, zagrożeń, wątpliwości, czy nasze nawyki są słuszne.
Historia kultury, analiza procesu przemian na tle kultury europejskiej.
Co to jest Europa? Co to jest kultura? Co to jest kontynent europejski?
Obszar między Atlantykiem. Mieszkańcy tego obszaru są Europejczykami. Człowiek o europejskiej kulturze to człowiek wyznający europejski system wartości.
Europejka lub Europianka – tak nazywa się europejskie kobiety.
Cecha Europy – różnorodność to podstawowa cecha kultury europejskiej.
Rozumienie kultury wymaga wprowadzenia pojęć: dziedzictwo, tradycja, nowoczesność, krzewienie kultury
Związki z kulturą – literatura i sztuki plastyczne, język, zwyczaje, obyczaje, obrzędy
Związki kulturalne – wartość kultury, różnice międzykulturowe, a różnice kulturalne
Związki kulturowe – zakres kultury tzw. niskiego lotu odgrywa mechanizm selekcji i adaptacji kultury np. szlagier – przebój – hit – to jest mechanizm selekcji, który usunął tamte znaczenia.
Wymiana kulturalna – jest to wymiana kultury, np. wymiana ludzi między państwami
Edukacja kulturalna – np. przed kobietą zdejmuje się czapkę, ponieważ wcześniej rycerz uchylał przyłbicę, np. próchno się wysypało, chata będzie wolna – określenia kulturowe
Piter Ridberger – wybitny znawca kultury europejskiej. Postawił pytanie:, „Czym jest Europa?” Pragnąc raz na zawsze usunąć Europę, trzeba usunąć kulturę europejską.
Europejczyk – terytorium geograficzne, ktoś, kto należy do indoeuropejskiej grupy językowej, są mieszkańcami 5-6 tys. lat, zderzenie kultur, przyjmowanie wzorów europejskich, urodzeni na kontynencie europejskim są Europejczykami. Istnieje wymieszanie kultur, ponieważ nie tylko tam mieszkają Europejczycy. Kształt kultury europejskiej zmienia się cały czas.
Europejczykiem jest ten, kto w całości uznaje dziedzictwo kultury europejskiej.
Czy można mówić o potrzebie integracji kultury europejskiej?
Zakłada ona emigrację ludzi w Europie na przykładzie narodu radzieckiego. Czy u nas istniał naród radziecki?
Należy szukać nadrzędnych wartości, które funkcjonują we wspólnocie europejskiej. Przez wiele wieków było to chrześcijaństwo.
Źródła kultury europejskiej – Jakie wartości mogą być źródłem integracji?
Krytyka Europy Wschodniej jest bardzo upowszechniona.
W XIX wieku, zanim powstał Związek Radziecki, upowszechniła się krytyka tej kultury.
Stalin, Hitler integrowali Europę, ale w sposób przymusowy. Teraz ta integracja jest dobrowolna. Np. jeżeli pojedziemy do Gracji i tam w restauracji podchodzi grajek i gra melodię austriacką to jest w tej chwili norma. W Polsce trudno w tej chwili znaleźć restaurację z tradycyjnym polskim jedzeniem.
Mity o języku również się zmieniły, np. „kochać inaczej”, „owłosiony inaczej (łysy)”.
Stefan Kisielewski – podkreśla, że znaczenie polski polega na roli obrotowej miedzy Wschodem, a Zachodem, bo inaczej będziemy peryferyjnym zakątkiem Europy.
WYKŁAD II 18.10.2008 r.
Czynniki kształtujące kulturę.
Obyczaje, obrzędy, kodeks historyczno-kulturowy pozwala dotrzeć w głębsze warstwy kultury. Zmieniały się stroje, pieśni. Mamy jednak głębie kultury – sacrum, aspiracje, modę.
Rodzina, migracje powodują przekazywanie kultury. One rzutują na osadzenie własnej kultury i kultury innych. Mamy stereotyp Polaka, Francuza. Nasza miłość do Zachodu jest miłością bez wzajemności.
Problematyka główna.
Procesy historyczne procesu kulturowego.
Historyk to jest taki ktoś, kto przepowiada przeszłość. Od Czechów był Mieszko I, który propagował kulturę. Następni władcy byli mniej… poszczególne warstwy kultur narastały bardzo powoli. Słynna grota południowo-zachodniej Francji - w 1940 r. odkryły ja dzieci podczas przypadkowej wędrówki. Przybliżyło nam kształt kultury europejskiej. Kolor powstał przy użyciu barw naturalnych. Ciągłe penetrowanie tej groty zaszkodziło jej. Jest pytanie, czy Wawel należy zamknąć dla odwiedzających, czy nie. Jest to pradziedzictwo europejskie, to, co jest na obszarze Europy, to jest naszej kultury, jednak są związki z kulturą pozaeuropejską i ma wpływ na jej tworzenie. Kultura islamska w europie będzie wzrastała i wtedy dowiemy się więcej na temat tej kultury. Dużą rolę odgrywają tereny, które mają wynaleziska ekologiczne. Przed powstaniem państwa polskiego było:
Zostają ślady w językach kultury europejskiej.
Dwa wydarzenia zaważyły o tworzeniu kultury:
a chrzest Polski (Mieszko I),
a I połowa XIII wieku – decyzja księcia Mazowieckiego o wprowadzeniu Krzyżaków do Polski.
Co się działo w sztuce?
Chrzest Polski - fakt ten odnotował się w sztuce polskiej, Mieczysław I namalował obraz „Zaprowadzenie chrześcijaństwa”.
Związek kultury i regionalizacji jest bardzo widoczny. Lasy, bagna, rzeki rozdzielały poszczególne regiony. Później były dobra duchowne, prywatne, szlacheckie, które zaznaczały te regiony. Później były, np. góry Podhale, tam te obrzędy kulturowe trwają do dziś.
Rozwój polskiego języka.
Dwa wieki naszych zapisów to była łacina. W 270 r. powstała księga, gdzie było najstarsze zdanie w języku polskim: „Daj, ać ja pobruczę, a ty poczywaj”.
Docierają do nas dwa style w sztuce: romański i gotycki. Można wziąć pod uwagę tutaj Katedrę Najświętszej Marii w Gdańsku – jest tam kopia „Sądu ostatecznego”, którego oryginał znajduje się w muzeum.
Na przykładzie pewnych zwyczajów pojawiła się kultura dnia codziennego. Trzeba było zlikwidować wielożeństwo. Relacje mąż – żona: mąż miał prawo karania żony nawet chłostą, ale nie wolno było jej kaleczyć.
Styl życia – możemy się o nim dowiedzieć analizując pewne formy gościnności. Szalenie interesująca była np. kultura eskimoska, np. pożyczanie rzeczy (można było ich nie oddawać, jeśli były potrzebne). Jeśli Eskimos gościł u siebie jakiegoś prominenta, to w dowód gościnności udostępniał mu swoją żonę.
Istniało mnóstwo powiedzonek, np. „Gość w dom – Bóg w dom”. Jeśli gość się naprzykrzył, to pytał, czy nie naprzykrzyli się gospodarze. Istniało powiedzenie: „Proszę przyjść wkrótce, ale nie do mnie”.
Charakterystyczne dla okresu pierwszych stuleci Państwa Polskiego było:
a utwór „O chlebowym stole” – były tu pokazane dworskie maniery, które kształtowały styl życia warstw średnich i niższych,
a nie wskazane było objadanie się,
a wypluwanie jedzenia,
a siedzieć w wyznaczonym miejscu,
a umyć palce przed jedzeniem (później weszły do użytku noże, a następnie widelce),
a wycieranie ust,
a nie mówić z pełnymi ustami,
a zabawiać rozmową kobiety i podsuwać półmiski z lepszymi kawałkami.
Kultura ludowa jest źródłem kultury narodowej, również kultura dworska.
W okresie Renesansu następuje inne patrzenie na kulturę. Renesans wytworzył wiele problemów antychrześcijańskich. Odrzucono pośrednictwo Kościoła. Nowe wybory wartości. Miało miejsce ścieranie kultury chrześcijańskiej z kulturą reformacji. Renesans chciał zrozumieć człowieka bez pomocy człowieka. Kultura polska w okresie Renesansu otworzyła się na zachodnie trendy w kulturze.
1496 r. – J. Gutenberg wynalazł druk. Pierwsza drukowana książka zachowała się do dziś w Polsce, w Dęblinie. W końcu XV wieku było 250 oficyn wydawniczych. Wiele istniało w Krakowie. Były już w tym czasie miliony egzemplarzy. Był to okres, w którym walczono o rozpowszechnianie języka polskiego.
Refleksja wypowiedziana przez Erazma z Rotterdamu: „Składam powinszowania narodowi, który niegdyś uważałem za barbarzyński, który tak pięknie się rozwija we wszystkich dziedzinach”.
WYKŁAD III 8.11.2008 r.
Cechy kultury polskiej, w której naród polski przetrwał zabory.
a kultura rzymska (prawo),
a kultura helleńska (sztuka, filozofia),
a kultura jerozolimska (źródła chrześcijańskie).
Podstawowy kompleks historyczno-kulturowy.
a kształtowanie i umacnianie się państwowości polskiej – ważny moment to Unia Polsko-Litewska, Unia Lubelska – 1569,
a rola Krzyżaków – (Konrad Mazowiecki) germanizowali Pomorze, Prusy; 1308 – Krzyżacy wynarodowili ludność polską, a osadzili niemiecką.
Renesans był największym zbliżeniem kultury polskiej z europejską. Powstał humanizm – nowy sposób życia. Humaniści uznawali zasadę: „Nic, co ludzkie nie jest mi obce”.
W Renesansie przyswojono kulturę antyczną i rodzimą. Humanizm i reformacje zderzyły się z katolicką reformacją. W połowie XVI wieku Polska pod względem rozwoju kulturalnego znajdowała się w Europie Zachodniej. Wówczas kultura polska była w zenicie swojej świetności. Co było ciekawego w tej kulturze, to to, że ona ciągle trwała mimo zaborów.
Problemy przeżywania się Renesansu w Polsce:
a zakończył się okres scalania się ziem polskich (Polska wyszła zwycięsko),
a po Rosji i Turcji Polska jest następnym państwem w Unii polsko-litewskiej, liczba mieszkańców przekraczała 8 mln,
a Zabytki – Witt Stwosz – późnogotycki ołtarz w Krakowie,
a Pierwsza rzeźba renesansowa – nagrobek Jana Olbrachta (1506),
a 1507 – 1536 – renesansowa przebudowa Wawelu,
a Dzwon Zygmunta – odlany został w 1528 roku,
a Ok. 1580 r. powstała renesansowa kamienica Sobieskich we Lwowie,
a Wilno jest polsko-litewskie, jest ważnym elementem kultury polskiej i kresowej. Wilno było stolica państwa litewskiego. Udział Polaków w tworzeniu państwa był ogromny, było ich bowiem na terenie Litwy 59%. Tereny te zagarnął Związek radziecki. Po 1939 roku było tam 30% Polaków. Kultura kresowa jest ważnym elementem kształtowania kultury polskiej.
Dwa filary przetrwania kultury polskiej:
a wartości chrześcijańskie,
a wartości kultury kresowej.
Era Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego.
Po Renesansie mamy dwie epoki: Baroku i Oświecenia. Zaczyna tu słabnąć państwowość polska.
Nagromadzenie figur retorycznych, ozdobników była widoczna w literaturze. Barok XVI – XVII ……….
Renesans – złoty wiek osiąga swój zenit. Polska osiąga swój rozwój kulturowy.
W baroku państwo słabnie. Tu pojawiły się warstwy szlacheckie, które uważają, że jesteśmy narodem wybranym. Pojawia się sarmatyzm, czyli przekonanie, że jesteśmy narodem wybranym. Sarmatyzm był przedmiotem obrachunków krytycznych, uznawano, że ma najgorsze cechy, że jest zaściankowy. Sankcjonował samowolę szlachecką. W XIX wieku przekształcił się w patriotyzm. Nie szlachta była przyczyną naszego zniszczenia, grobowcem naszej państwowości, ale magnateria. Szlachta, łącznie z chłopami, była w XIX wieku awangarda naszej walki o niepodległość. Była podstawą odrodzenia Polski w XX wieku.
XX wiek to były czasy całkowitego upadku RP. Jednak nie wygasają inspiracje europejskie. Pojawiają się odkrycia geograficzne. Na Zachodzie pojawia się idea kolonializmu. Polacy uznali w tym czasie, że czynnikiem obrony dobrobytu jest obrona Kresów i Wschodu i współżycie z tymi warstwami. Popieranie rolnictwa i życia wiejskiego. Wygasa etos rycerski, a przekształca się w ziemiański.
Kultura nasza nosi znamiona wielokulturowości. Ma miejsce skłanianie w kierunku kultur zachodnich, jak i wschodnich.
Barok pozostawił zabytki:
a zamek Lubomirskich w Łańcucie (I poł. XIX wieku),
...
cclaudia1986