Literatura:
1. Edward Łuczyński, J. Maćkiewicz „Językoznawstwo ogólne” Gdańsk 2000
II wyd. 2002 r. (inne znaki językowe)
2. Cz. Lachur „Zarys językoznawstwa ogólnego” Opole 2004
3. R. Grzegorczykowa „Wstęp do językoznawstwa” Warszawa 2007
4. K. Potański (red.) „Encyklopedia językoznawstwa ogólnego” Wrocław 1995 – wybrane artykuły hasłowe
5. E. Rzetelska-Feleszko (red.) Warszawa – Kraków 1998 „Polskie nazwy własne. Encyklopedia” – wybrane artykuły hasłowe
6. J. Bartmiński red. „Współczesny język polski” Lublin 2001
s. 85-253, 405-447, 527-561, 601-656
lub
„Encyklopedia kultury polskiej XX w.” Tom II Wrocław 1993
s. 87-241, 397-444, 499-532, 571-624
7. A. Wilkoń „Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny” Katowice 2000
8. Stanisław Grabias „Język w zachowaniach społecznych” Lublin 1994
9. T. Smółkowa „Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej” Kraków - Pułtusk 2001
s. 69-97
10. A. Furdal „Językoznawstwo otwarte” Wrocław 1990 - Wyd. II, Wrocław 2000 – Wyd. III
11. A. F. Majewicz „Języki świata i ich klasyfikowanie” Warszawa 1999
Klasyfikacja językowa + mapa Europy
DZIAŁY WIEDZY O JĘZYKU:
I. Podział wiedzy o języku:
a) językoznawstwo wewnętrzne
b) językoznawstwo zewnętrzne
c) językoznawstwo stosowane
II. wg przedmiotu
a) językoznawstwo szczegółowe ( język polski, zajmuje się jednym językiem)
b) językoznawstwo ogólne (zajmuje się cechami w różnych językach – to co jest wspólne różnym językom)
III. wg metody
a) opisowe (synchroniczne – razem w jakimś czasie)
b) historyczne (diachroniczne – przez czas; dia chronos)
IV. językoznawstwo porównawcze – zajmuje się porównywaniem języków
a) genetyczne (historyczne)
b) typologiczne
Ad. I
· gramatyka z podsystemami
-fonetyka
-morfologia (nauka o budowie) : fleksja (temat fleksyjny, końcówka fleksyjna), słowotwórstwo (podstawa słowotwórcza, format słowotwórczy)
-składnia
· leksykologia (przeogromny obszar, zajmuje się słownictwem, leksemami)
-wewnętrzna: semantyka (nauka o znaczeniu wyrazów) i frazeologia
-zewnętrzna: statystyka leksykalna i psycholeksykologia
Leksykologia:
-wewnętrzna: semantyka i frazeologia (oraz niektórzy uważają, że statystyka leksykalna i psycholeksykologia)
-zewnętrzna: stylistyka leksykalna, geografia lingwistyczna (leksykalna) i leksykologia diachroniczna
-leksykologia zewnętrzna (stylistyka leksykalna, geografia lingwistyczna i leksykologia diachroniczna)
-socjolingwistyka
-psycholingwistyka
-neurolingwistyka
-etnolingwistyka
-historia języka
-kultura języka
-logopedia
-afazjologia
-tekstologia
-glottodydaktyka (metodyka nauczania)
Związki z innymi dziedzinami wiedzy:
a) humanistyczne
-filozofia
-logika
-psychologia
-socjologia
-geografia
-historia
-kultura
-etnografia (opis ludu)
b) przyrodnicze
-medycyna (neurologia)
c) matematyczno-fizyczne
-fonetyka akustyczna
Wyraz jako znak językowy
Semiotyka – nauka o znakach
Znak językowy = znaczący zespół dźwięków
Cechy wszystkich znaków:
1) materialność (wzrok, dźwięk)
2) semantyczność (treść, znaczenie, zdolność przekazania informacji)
3) systemowość (uporządkowanie elementów)
4) arbitralność (dowolny niczym nieuzasadniony, nie ma fizycznego podobieństwa – drzewo a drzewo)
5) konwencjonalność (umowa społeczna przekazywana kulturowo)
Cechy tylko znaków językowych:
1) rozwój (produktywność)
2) niezależność od jednostki
3) ograniczona arbitralność (jak się odnajduje zespół liter)
4) możliwość wyrażania emocji
5) złożoność struktury
1)
- objawy = symptomy
- naturalne :
- ikony, obrazy
ZNAKI :
- znaki językowe
- konwencjonalne :
- znaki niejęzykowe
istota znaków ikonicznych – fizyczne podobieństwo
2) wg Buttlerowej
- naturalne : objawy = symptomy
- ikony
3) wg Smółkowej
ZNAKI : - ikony = obrazy
- konwencjonalne
Treść – każdy znak językowy ma treść, czyli przekazanie informacji o nazywanym obiekcie.
Słownik ma obowiązek ustalać treść wyrazu na postawie ilości użyć danego wyrazu.
Definicje ‘treści’:
I. wg Grzegorczykowej:
Treść – zespół cech charakterystycznych dla klasy obiektów i tylko dla niej. Zespół cech przysługujących wszystkim desygnatom danej nazwy.
II. wg Dunaja:
Treść - wyraz oznacza klasę obiektów i współoznacza zespół cech uznanych za charakterystyczne dla danej klasy obiektów.
Ćwiczenie 1.
Dryblas – mężczyzna wysoki i dobrze zbudowany. Żeromski mówił o sobie, że jest dryblasem, bo nie lubił przebywać w towarzystwie, zabierać głosu, był niewydarzony w towarzystwie.
W indywidualnych użyciach:
a) treść wyrazu:
-mężczyzna (cecha klasy obiektów) genus proximus
-wysoki => cechy charakterystyczne dla dryblasa (diferentia specifica) dzięki nim
-młody odróżniamy wyrazy
b) przekazanie informacji o nazywanym obiekcie:
Definicja klasyczna: płeć, wiek, wzrost – cechy różniące dryblasa od młodzieńca i wielkoluda
c) fenomen języka polega na tym, że wyraz odnosi się do całej klasy obiektów, ale też do każdego z osobna
d) jeśli znamy wyraz, to sekwencja dźwiękowa odsyła nas do wyobraźni, do tego, co już widzieliśmy i znamy, dopiero po tym ustalam lub przywołuję cechy danej klasy obiektów.
Ćwiczenie 2.
Fotel – mebel, służący do siedzenia, mający podpórki pod ręce
A dryblas (forma materialna) A dryblas
B odniesienie treściowe C odniesienie przedmiotowe (zabiera z
C odniesienie przedmiotowe języka i przenosi do rzeczywistości pozajęcykowej, widzę wysokiego, dobrze
zbudowanego mężczyznę
B odniesienie treściowe, pojęciowe
(czyli językowe, bo odsyła do celu określających tę grupę młodych, wysokich, dobrze zbudowanych mężczyzn)
B
(wg de Sossiere’a znak językowy)
A C
(sekwencja dźwiękowa) (pozajęzykowa)
funkcja materialna, wyraz
A
---------------------------------------
I I
B C
równorzędna
Ćwiczenie 3.
dziecko, ksiądz
bachor, klecha
odniesienie przedmiotowe takie samo, różni się nacechowaniem czyli składnikiem treści
W obrębie treści są 3 rodzaje składników:
I. Intelektualne
-mężczyzna młody, wysoki
-osoba niedorosła
II. Ekspresywne
-złe nacechowanie: niespokojne, niegrzeczne
III. Konotacyjne – składniki kulturowe
-lew – odwaga, waleczność
-dąb – silny, potężny
-osika – lęk, trząść się
Imiona – się nadaje
Nazwiska – się dziedziczy (np. podczas ślubu można zmienić nazwisko)
Przezwiska – nadawane ze względu na cechy charakteru, wyglądu
Onomastyka (nazwy własne)
Każda nazwa własna ma tylko 1 desygnat. W tym sensie nazwy własne nie mają znaczenia i cech treści. W momencie, kiedy słyszymy sekwencje dźwiękowe: Wawel, Warszawa, Bolesław Chrobry, Kraków, Afryka – uruchamia się nasza wiedza.
I. Antroponimia – dział wiedzy o nazwach osobowych:
-imiona
-nazwiska (pełni funkcję wyróżniającą)
-pseudonimy (literackie, żołnierskie, mają chronić, nick)
-przezwiska
-przydomki (przy nazwisku, pełni funkcję wyróżniającą, jakby 2 dodatkowe nazwisko)
Antroponim – nazwa własna: Ewa, Doda, Bachled...
alfs28