„Wpływ terapii zajęciowej na rozwój dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo”

1.      Przedmiot i cele badań.

Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowawcze i procesy nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Efektywność działań naukowych, ich wartość poznawcza i realny wpływ na rozwój nauki zależnej od różnorodnych czynników. Wśród nich podstawowe znaczenia mają twórcze koncepcje, pomysły, nowe problemy jak i adekwatne w stosunku do nich metody i narzędzia badawcze[1].

Przedmiotem tej pracy jest:

Wpływ terapii zajęciowej na usprawnianie dzieci i młodzieży upośledzonej w Domu Pomocy Społecznej w Mnichowie.

„Każde badanie służy do realizacji celu, celem jest wzbogacenie wiedzy w osobach, zjawiskach będące przedmiotem badań”[2].

Celem przeprowadzonych badań było określenie: wpływu stosowanych zajęć przez opiekunów i terapeutów w Domu Pomocy Społecznej w Mnichowie na usprawnienie osób upośledzonych umysłowo.

Cel poznawczy to:

Poznanie wpływu terapii na usprawnianie dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo.

Temat ten podjęłam ze względu na własne zainteresowania, które dotyczą osób upośledzonych umysłowo i pomocy środowiska tym osobom.

Zainteresowania te wynikały głównie z wielu codziennych obserwacji. Ponadto przeczytana literatura sprawiła, że zainteresowałam się placówkami zapewniającymi ludziom upośledzonym umysłowo opiekę całodobową.

2.      Problem i hipotezy badawcze.

Badania naukowe rozpoczyna się od sformułowania problemu badawczego. W literaturze z zakresu metodologii spotykamy najczęściej problemu badawczego jako pytania lub zbioru pytań[3].

S. Nowak stwierdza, że problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie[4].

Sformułowany problem badawczy zawiera się w następującym pytaniu:

Jaki jest wpływ terapii zajęciowej na usprawnianie osób upośledzonych umysłowo?

W celu dokładniejszego rozwiązania problemu głównego możemy postawić problemy szczegółowe. Sformułowanie i weryfikacja hipotez wyjaśniających problemy szczegółowe pozwala na pełniejszą odpowiedź na pytanie zawarte w problemie głównym.

Problemy szczegółowe:

„Czy i w jakim stopniu zajęcia w zakresie:

q       gospodarstwa domowego,

q       przysposobienia do pracy,

q       ekspresji twórczej; plastyki, muzyki,

q       środowiska

wpływają na usprawnianie osób upośledzonych umysłowo?”

Uzyskanie odpowiedzi na wyżej wymienione problemy szczegółowe pozwali wyjaśnić problem główny.

Pierwszą odpowiedzią na pytanie zawarte w problemie badawczym jest hipoteza robocza.

Hipoteza jest zakładaniem stosunków powszechnych oraz koniecznych –tam gdzie dane zmysłowe dostarczają bezpośredniej podstawy jedynie do zarejestrowania tego, że pewne zjawiska następowały po sobie w dotychczasowym doświadczeniu[5].

Przyjęłam następującą hipotezę główną:

Terapia zajęciowa wpływa modyfikująco na usprawnianie osób upośledzonych umysłowo.

Działania terapeutyczne usprawniają osoby upośledzone umysłowo w zakresie:

q       rozwoju fizycznego, tj. poprawia sprawności ruchowe, uzyskanie niezależności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb (ubieranie się, mycie, przygotowywanie posiłków, itd.),

q       rozwoju emocjonalnego –kształtowanie samokontroli w sytuacjach pracy i zabawy,

q       rozwoju społecznego –kształtowanie celowego i skutecznego komunikowania się i odnoszenie się w sposób prawidłowy do innych ludzi,

q       rozwoju intelektualnego –kształtowanie sprawności umożliwiających pożyteczną pracę, umiejętności związanych z samoobsługą, gospodarowaniem pieniędzmi i budżetem, gotowaniem i zajęciami intelektualnymi oraz korzystaniem z instytucji społecznych.

3.      Zmienne i wskaźniki.

Według J. Brzezińskiego „zmienna, która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi chcemy określić, nosi nazwę zmiennej zależnej.

Natomiast zmienne, od których ona zależy, które na nią oddziaływają, noszą nazwę zmiennych niezależnych.

Zmienna pośrednicząca to: zmienna, której każdy czynnik wpływający pośredni na zależność rezultatu końcowego (np.: eksperymentu) od jego warunków, tj. na zależność zmiennej zależnej od zmiennych niezależnych” [6].

ZMIENNA NIEZALEŻNA tej pracy to: uczestnictwo dzieci i młodzieży upośledzone umysłowo w Warsztatach Terapii Zajęciowej.

ZMIENNA ZALEŻNA –skutki uczestnictwa dzieci i młodzieży upośledzone umysłowo w Warsztatach Terapii Zajęciowej.

Według S. Nowaka „wskaźniki to pewna cecha, zdarzenie lub zjawiska, jakie nas interesuje”[7].

WSKAŹNIKI do zmiennej zależnej: stopień usprawniania w zakresie rozwoju fizycznego, emocjonalnego, społecznego intelektualnego.

4.      Metoda, techniki i narzędzia badawcze.

W celu dokonania rzetelnej i obiektywnej analizy zdarzeń wykorzystano naukową metodę badań.

Przez metodę badań rozumieć będziemy „...zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzających do rozwiązania określonego problemu naukowego...”[8].

Przyjęto za T. Pilchem, że istnieją cztery podstawowe metody badań pedagogicznych:

a)      eksperyment pedagogiczny,

b)     monografia pedagogiczna,

c)      metoda indywidualnych przypadków,

d)     metoda sondażu diagnostycznego[9].

Podstawową metodą badawczą stosowaną w przeprowadzonych badaniach jest sondaż diagnostyczny.

Metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o przedmiotach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach, wybranych zbiorowości, nasilaniu sił i kierunkowości rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze, w oparciu o specjalnie dobrana grupę reprezentującą populacje generalną w której badane zjawisko występuje[10].

Dla sondażu diagnostycznego przedmiotu badań jest określone zjawisko społeczne.

Obejmują „...wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilania..”[11]

W podjętych badaniach zastosowano kilka wzajemnie uzupełniających się technik. Technika badawcza -to przede wszystkim zbieranie materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach, weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności miedzy dyscyplinarnej[12].

W uzupełnieniu wyżej opisanej metody zastosowałam kilka technik badawczych jak: obserwacja, badanie dokumentów, wywiad.

Na podstawie obserwacji oraz analizy dokumentów w Warsztatach Terapii Zajęciowej w Mnichowie poznałam skuteczność i rolę terapii w usprawnianiu osób upośledzonych umysłowo.

Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.

Przez analizę dokumentów rozumie się metodę lub technikę badawczą, polegającą na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenia się, pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju działalności, zakończonych bardziej lub mniej gotowym produktem[13].

Dokumentem, jak twierdzi W. Zaczyński „jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach”[14].

Do badanych dokumentów należą (dokumenty znajdujące się w Domu Pomocy):

1.      Akta osobowe 30 pensjonariuszy, które zawierają:

q       orzeczenie lekarskie uczestnika terapii,

q       historię choroby,

q       kartę obserwacyjną uczestnika terapii,

q       zlecenie psychiatry, rehabilitanta, psychologa,

q       kartę logopedyczną,

q       plan pracy dla uczestnika terapii,

q       podanie rodziców, zgoda na umieszczenie dziecka w Domu Pomocy i Warsztatach Terapii Zajęciowej.

2.      Roczny plan pracy dydaktyczno –wychowawczej Domu Pomocy.

3.      Dziennik zajęć terapeutycznych.

4.      Projekt organizacyjny Domu Pomocy.

5.      Kronika Placówki.

Wywiad jest metodą zdobywania informacji przez bezpośrednie stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą udzielić pewnej sumy wiadomości[15]..

Celem wywiadu było ustalenie jak rozumieją doznania psychiczne uczestnicy i opiekunowie oraz jak Warsztaty zmodyfikowały w subiektywnej ocenie uczestników i ich opiekunów.

Zastosowanie metody sondażu diagnostycznego oraz technik uzupełniających pozwoli na zebranie bogatego materiału badawczego, który odpowiednio usystematyzowany pomoże odpowiedzieć na pytanie zawarte w problemie głównym. Materiał, dzięki różnorodności zastosowanych technik będzie charakteryzował się rzetelnością i bogactwem informacji dotyczących usprawniania osób upośledzonych umysłowo.

„Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań”[16]..

W pracy zastosowałam kwestionariusz wywiadu „Jest podstawowym narzędziem badawczym stosowanym w badaniach społecznych opartych na wywiadach. Materiał stanowiący podstawę analizy i wniosków naukowych pozyskiwany jest w drodze gromadzenia odpowiedzi na pytania postawione osobom badanym, stąd też rola konstrukcji kwestionariusza jako narzędzia badawczego jest bardzo duża. Poprawnie skonstruowany i właściwie wykorzystany kwestionariusz umożliwia zebranie rzetelnych informacji, które mogą być podstawą wprowadzenia wniosków o charakterze naukowym”[17].

5.      Dobór terenu badań i osób badanych.

Badania przeprowadzałam we wsi Mnichów, leżącej przy trasie E-77 między Kielcami a Krakowem. Terenem badań był Dom Pomocy Społecznej i Warsztaty Terapii Zajęciowej w tejże miejscowości. Badaniem objęłam 50 osobową grupę mieszkańców Domu Pomocy w Mnichowie. Wiek badanych kobiet wahał się w granicach 15- 30 lat. Badaniami objęłam również 20 opiekunów.

Bibliografia:

1.      J. Brzeziński: „Elementy metodologii badań psychologicznych”, PWN, Warszawa 1984

2.      W. Dutkiewicz: Praca magisterska z pedagogiki, Kielce 1994

3.      A. Kamiński: „Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej” Gdańsk 1974r

4.      M. Łobocki: „Metody badań pedagogicznych”, PWN Warszawa 1968r.

5.      S. Nowak: „Metodologia badań socjologicznych”, Warszawa 1970

6.      T. Pilch: „Zasady badań pedagogicznych”, Warszawa 1998

7.      Z. Zaborowski: „Wstęp do metodologii badań pedagogicznych”, Wrocław 1973

8.      W. Zaczyński: „Praca badawcza nauczyciela”, PWN Warszawa 1968.

1