Psychologia osobowości cz.I 7.05.2000-05-13
EYSENYCK
Czym jest osobowość według E. ?
OSOBOWOŚĆ
jest to mniej lub bardziej trwała organizacja charakteru, temperamentu, inteligencji i konstytucji ciała, (rzadko spotykana definicja). Inaczej mówiąc jest to pewna konfiguracja właściwości psychicznych, która wskazuje najedyność i niepowtarzalność adaptacji do otoczenia. W sensie strukturalnym ta konfiguracja składa się przede wszystkim z charakteru, temperamentu, itd.
KONSTYTUCJA CIAŁA
Jest to mało znana część teorii E. Wg. E. Wszystko co się bada, jakąkolwiek właściwość, jakąkolwiek zmienną, to zawsze wyniki uzyskane dla populacji z tej zmiennej tworzą kształt krzywej Gaussa (rozkładają się według krzywej Gaussa). Dlatego wszystkie wymiary, cechy, które charakteryzują człowieka, również można opisać w postaci takiego układu wyrażonego krzywą Gaussa (krzywą statystyczną).
Konstytucja ciała jest podstawą osobowości. Jest rozumiana dosyć szeroko, to nie jest tylko budowa ciała, ale również sposób przemiany materii, praca całego organizmu, elementów, układów, które tworzą organizm. Czyli konstytucja ciała oznacza organizm.
Właściwości organizmu są właściwościami chwytanymi na różnym poziomie. Jedną z takich właściwości konstytucji jest właśnie budowa ciała. E. uważa, że należy tu wyróżnić dwa elementy: l)budowa ciała, 2) rozmiar ciała.
(kształt)
Jeśli chodzi o budowę ciała to wyróżnia on trzy typy:
1) leptomorfoniczna - chudy człowiek,
2) mezomorfoniczna - średnia budowa ciała,
3) euromorfoniczna - przyrost tkanki tłuszczowej (gruby).
Wg. Tego układu najczęściej (66.66% populacji), pod względem budowy ciała, występuje typ mezomorfoniczny. Natomiast po 1/6 (pozostaje 1/3) to są leptomorficy i euromoricy (12%, 12%).
Z typem budowy ciała wiążą się pewne cechy zachowania, pewne właściwości osobowościowe. Wg. E. ludzie o budowie euromorHcznej mają skłonności do ekstrawertyzmu. Ludzie o budowie leptomorficznej mają tendencje raczej intokrytywne. Średni typ nie daje szansy odczytania jakiegoś układu.
Druga zmienna tj. rozmiar ciała.
1) makerosomatyk - wielki człowiek,
2) mezosomatyk - średni,
3) mikrosomatyk - niewielki człowiek.
Podobnie jak wyżej, również według krzywej Gaussa to się rozkłada, że 2/3 populacji ma przeciętny rozmiar ciała.
Z uwagi na rozmiar ciała osoby mogą się różnić pewnymi cechami psychicznymi.
Mianowicie wg. E. osoby o:
-budowie makrosomatycznej - mają skłonność do niezależności, szersze zainteresowania, w sytuacjach zagrożenia bardziej aktywne, bardziej agresywne, mogą mieć tendencje do bycia mniej nerwowym, mniej napiętym, bardziej wyciszone, osoby, zrównoważone, spokojne.
-budowie mikrosomatycznej - osoby charakteryzujące się nieadekwatnym rozwojem osobowości częściej łatwowierne, podatne na zależność, bardziej zaniepokojone, o słabszym zdrowiu fizycznym i psychicznym, słabsze zainteresowania, mogą mieć słabszą inteligenci ę, mogą mieć zahamowania seksualne.
Ten element teorii E. jest elementem dość mało znanym, w polskiej literaturze właściwie nie spotyka się. Te badania były prowadzone pod koniec lat 40-tych, lata50-ąte. One nie zostały zanegowane przez E., ale nie zostały opracowane w innych wymiarach. W literaturze można to spotkać jako teorie Rees'a -Eysencka.
Następnym elementem osobowości jest:
TEMPERAMENT Trzeci element to:
INTELEKT
Czwarty to:
CHARAKETR
Te trzy elementy nie dają się tak jednoznacznie opisać. Te składniki osobowości są charakteryzowane poprzez opis wymiarów osobowości.
E. przeprowadził analizę czynnikową (poprzez badania testami, kwestionariuszami...)nieco wyższego stopnia, która dochodzi do poziomu typów, nie tylko cech. Poprzednio była omawiana czteropoziomowa organizacja osobowości(to była próba powiązania teorii behawioralnych z teoriami cech i teoriami czynnikowymi) I-wszy poziom-poziom bodźca-reakcji II-gi poziom-nawyków III-ci poziom-cech IV-ty poziom-typów.
I właśnie Eyseneckowska procedura szła do poziomu typów.
Tak czy inaczej, chodzi o to, że trzy wymiary są tu kluczowe dla osobowości, tosątrzy czynniki osobowości. Wymiary oznaczają matematyczny odpowiednik posiadanych tendencji w osobowości człowieka. I te wymiary to:
1. Introwersja - ekstrawersja,
2. Neurotyzm - brak neurotyzmu
3. Psychotyzm - brak psychotyzmu.
W każdym z wymiarów znajdują się pewne (i tu jest właśnie nawiązanie do konstytucji cielesnej) dyspozycje biologiczne.
Podstawą biologiczną wymiaru ekstrawersji-introwersji są procesy pobudzania i hamowania. Jeśli w organizmie pobudzanie szybciej narasta, jest silniejsze, wolniej się uwalnia, rozładowuje (czyli mamy przewagę pobudzenia nad hamowaniem), t wtedy te
osoby są prowokowane do introwertycznego sposobu zachowania. Dlatego, że u tych osób kora jest nadmiernie stymulowana. Przewaga pobudzenia nad hamowaniem oznacza, że każda informacja przetwarzana na impuls nerwowy (na poziomie podkorowym jeszcze, szczególnie układu siatkowego) jest wzmacniana. W efekcie kora mózgowa jest nadmiernie aktywizowana, nadmiernie stymulowana i człowiek odczuwa to jako stan pewnego napięcia, niepokoju. W efekcie, taki człowiek, takiej konstytucji, jest prowokowany do tego, aby uciekać do stymulacji.
Natomiast człowiek, u którego jest przewaga hamowania nad pobudzaniem. A więc hamowanie szybciej powstaje, jest silniejsze, dłużej się utrzymuje do tego człowieka dopływające informacje, przekształcane na impuls na poziomie podkorowym, są osłabione, jest mechanizm tłumiący stymulacje. W efekcie kora jest niedostymulowana. Człowiek jest nastawiony na stymulację, poszukuje stymulacji.
Ten mechanizm tłumaczy dlaczego ludzie np. w stanie upojenia stają się bardziej ekstrawertywni. Dlatego, że w stanie upojenia alkoholowego kora zaczyna być niedostymulowana (zanieczyszczona). W efekcie człowiek staje się bardziej ekstrawertywny, potem zasypia, niekontaktuje.
Zatem pobudzanie i hamowanie jest podłożem. I teraz: pobudzanie i hamowanie odpowiada za inny przebieg procesu warunkowania, uczenia się. E. jest behawiorystą, więc u niego warunkowanie jest kluczowe. Zatem pobudzanie i hamowanie tj. konstrukt teoretyczny. I teraz ja stwierdzam na podstawie zjawisk obserwowanych eksperymentalnie, że niektóre osoby szybciej, inne wolniej (słabiej) się warunkują. U pewnych osób zjawisko obrazów następczych inaczej przebiega, reminiscencja inaczej przebiega, czujność, czas trwania inaczej jest-to są pewne efekty eksperymentalne. Na podstawie tego wszystkiego sądzę jaki jest konstrukt wewnętrzny. A więc, jeśli człowiek się szybciej warunkuje, to sądzę, że u niego jest szybsze pobudzenie, silniejsze od hamowania, bo szybciej się uczy, szybciej warunkuje. Dalsze wnioskowanie E. jest, że: warunkowanie i teraz wpływy otoczenia, tworzą pewien element, który wypracowuje pewne formy zachowań, względnie trwałe, które nazywa się ekstrawersją i introwersją. Zatem intro- i ekstrawersja nie powstaje tylko na bazie biologicznej. Baza biologiczna, czyli pobudzanie i hamowanie, jest tylko pewnym dyspozytorem, natomiast ekstrawertyk i introwertyk jest budowany w efekcie zderzenia tej bazy z wpływami środowiska (otoczenia). Introwertyk jest to człowiek, który szybciej się warunkuje, a więc pod wpływem otoczenia, podlega, więc inaczej się będzie do otoczenia zachowywał. Ekstrawertyk trudniej się warunkuje. Inne zatem będą cechy zachowań. Ekstrawertyk będzie bardziej dominujący, aktywny, niezależny. Introwertyk będzie bardziej podporządkowany, bardziej zwrócony do świata wewnętrznego, szybciej się adaptuje. Są to obserwowalne fenomeny, cechy behawioralne. I dalej ekstrawersja i introwersją, z uwagi nato, że ma takie cechy, ona powoduje, czy też dysponuje do rozwoju pewnych typów umysłowości ludzkiej. Ekstrawertyk ma inny typ umysłowości i introwertyk ma inny typ osobowości ludzkiej. Ekstrawertyk buduje w sobie tzw. typ twardy umysłowości (jest też twardy typ osobowości, ale to nie ma nic wspólnego, żeby nie mylić). Twardy oznacza także szorstki, niepodporządkowujący się może być rewolucyjny, niezależny. Natomiast miękki typ , tj. taki wrażliwy, czuły, on dlatego bardziej się podporządkowuje. Te typy umysłowości oznaczają w efekcie, że można przewidzieć jakie mogą być postawy u ekstrawertyków i introwertyków, postawy polityczne i społeczne, czy będą mieli postawy bardziej
nacjonalistyczne, totalizm będzie dominował, czy hedonizm...! oczywiście te zależności u E. są prowadzone, ale nie są do końca prawdziwe, tzn, sprawdzalne empirycznie. Wydaje się, że u typów miękkich, czyli introwertyków raczej jest tendencja, żeby przyjmować elementy kulturowo-społeczne w efekcie oni będą szybciej internalizowali, uwewnętrzniali pewne normy, zasady, prawa i dlatego będą rozwijali postawy np. karania, egocentryzmu, czasem nacjonalizmu. Natomiast ekstrawertycy będą raczej hedonistami, militarystami, ponieważ to daje szansę ekspresji, (ale to do końca nie jest tak wyraziste, jakby się wydawało).
To jest pierwszy wymiar osobowości: ektrawersja i introwersja, podstawą tu jest pobudzenie i hamowanie.
Drugi wymiar osobowości tj. neurotyzm-brak neurotyzmu. Neurotyzm oznacza podatność na załamania nerwowe. A więc osoby, które mają wysoki neurotyzm to są osoby niezrównoważone, podatne na załamania nerwowe. Podstawą neurotyzmu jest gałąź układu sympatycznego. Cechy układu sympatycznego wyznaczają poziom neurotyzmu. Układ sympatyczny jest bardzo wrażliwy na stany emocjonalne. W efekcie wymiar neurotyzmu będzie związany z tym wymiarem biologicznym.
Trzeci wymiar to jest wymiar psychotyzmu. U podłoża psychotyzmu tez prawdopodobnie znajdują się procesy neuronalne, chodzi szczególnie o hamowanie, (ale E. jest tutaj bardzo niedokałdny sam mówi, że nie do końca wie, jakie to są układy). W każdym razie psychotyzm oznacza tendencję do załamań w zakresie poznawczym i motywacyjnym, tendencję do zaburzeń.
W efekcie zarówno psychotyzm, neurotzm, esktrawersja i introwersja trafiaj ą w układy intelekt, charakter i temperament, w te trzy składniki. Trudno jest powiedzieć jednoznacznie, który z tych składników koresponduje w pełni z wymiarami osobowości. Prawdopodobnie najbardziej z wymiarem temperamentu koresponduje neurotyzm oraz ekstrowersja i introwersja. Z wymiarem charakteru, prawdopodobnie , ekstra- i introwersja oraz psychotyzm. Tak samo z wymiarem intelektu. Do końca nie jest to jasne.
Te trzy wymiary pozwalaj ą przewidzieć rodzaj patologii, z którą możemy mieć do czynienia. Np. ekstrawertyk, u którego jest wysoki poziom psychotyzmu w stanach działania jeszcze innych sytuacji społecznych, niekorzystnych warunków, może rozwinąć w sobie psychozę depresyjno-maniakalną.
Natomiast introwertyk, u którego będzie wysoki poziom psychotyzmu, będzie szedł w kierunku schizofrenii.
Z kolei jeśli chodzi o ekstrawersję i introwersję, połączoną z wymiarem neurotyzmu, to introwersja o poszerzonym neurotyźmie będzie raczej predysponowała do rozwoju nerwicy dystymicznej (dystymia oznacza pewna słabość). Natomiast ekstrawersja o podwyższonym neurotyźmie będzie raczej dysponowała do zaburzeń histerycznych. E. mówi, że tu po drodze jest jeszcze psychopatia.
E. w tym momencie z poziomu takiego czysto opisowego wkracza w poziom interpretacji klinicznej,. I ta interpretacja kliniczna, tym samym wskazuje na pewną wartość tej teorii. Pokazuje, że ta teoria może rzeczywiście czasami stanowić jakąś taka podstawę możliwości przewidywania pewnych zachowań, pewnych form rozwoju patologicznego.
WIELKA PIĄTKA
Ostatnia, istotna teoria czynnikowa. To nie jest właściwie teoria, to jest raczej szukanie możliwości sprowadzania wielu cech zachowań do jakichś kilku wymiarów. Kluczem, podstawą były analizy Normana (był prekursorem w prowadzeniu tych badań). On poddał analizie szereg skal osobowości, zwłaszcza czynniki, które Cattell wyróżnił i wykazał, że te wszystkie czynniki osobowości, e skale różne, w szczególności te skale Cattela można doprowadzić do w sumie pięciu wymiarów osobowości, które nazwał OCEAN-em. (z angielskiego):
0-otwartość
C-sumienność
E-ekstrawersja
A-ugodowość
N-neurotyzm.
Za kluczową postać uważany był również Luis Goidgerg. On uważał, że każdy model teoretyczny, opisujący jakieś cechy osobowości, w gruncie rzeczy da się objąć tą teorią pięciu wymiarów. Motywem (dla Goldberga) tworzenia tej teorii pięcioczynnikowej jest to, aby móc łatwiej przewidywać zachowania ludzi i wpływać na zachowania ludzkie, łatwiej kontrolować pewne zachowania. I faktyczne, gdyby ten model się sprawdził, to tym samym ułatwia on diagnozę-daje szansę odczytania pewnych kluczowych punktów osobowości, wykracza poza kulturę, daje również szansę określenia jaki rodzaj terapii można zastosować, daje szansę na prowadzenie pewnej edukacji: można wychowywać człowieka, kształtować go, znając jego cechy osobowości, można wtedy pewne konfiguracje edukacyjne, systemy edukacyjne rozwijać pod kątem możliwości kształtowania pewnych pożądanych społecznie układów. Tu motywy mogą być manipulacyjne.
Generalnie ten model pięcio-czynnikowy jest modelem w tej chwili, nazwijmy to, zapowiadającym się i rokującym dobrze.
To jest blok teorii czynnikowych, na tym możnaby zakończyć.
Teoria (TOPOLOGIA) KURTA LEWINA
Jest on prekursorem teorii poznawczych, człowiekiem który jest kluczową postacią w teorii osobowości. (Druga rzecz to będą teorie wywodzące i się z pionu behawioryzmu, i trzecia rzecz to teorie poznawczo-społeczne, na tym koniec)
LEWIN
Jest to .teoria, która ma dosyć dużo' wątków, ma dość skomplikowany charakter. ...
spodpowieki