Wielka Encyklopedia Geografii Świata- t.18- klasyfikacja grup etnicznych.pdf
(
1635 KB
)
Pobierz
168783156 UNPDF
KLASYFIKACJA
GRUP ETNICZNYC
H
Zajmujc
si
etnicznvm
zrlnicclrvaniem lviata,
naley
zdart.a
sobie
sprar,v'
i
przedstawianzr ma-
paetnicznych
podziarr.ilokalizacji
poszczeglrrych
grtrpjest produktem
historii,
tote
nie
monajej
traktowajako
zjawiska
tru'aegr;
i
niezmiennego.
Na.;e3
ksztat
lvpywaj4
rznorodne czynniki
_
wy-
mieranie
jeclnych
lucllr'r'i pol,vstarvanie innr'cl.r
w
toku
zoony'ch
procesrv etnogenetYcz.nych, takicl-t
jak lvielkie
migracje
Wymllszone czy
clobrorr.tlltle przesttr,vajce nawet
cae narody
na
znaczne
odle.
goci,
wojr.r'v
i
kor-rfliktl'etniczne zrnieniajce
ukady
midzynarodrlr've
i
przemieszcz-aj4ce
granice,
procesy
asynrilacji
i
zrkulttrracji zmieniaj4Ce
to-san}o
etniczn4
i
przeksztacaj4ce oblicze
etnicznvch
ku]tur.
Dzieje
lviata'
kontynentu'
krajtr
czy
regiot.ll-t
to pulsr-rjca
historia
etnicznych przeobrae
od-
zwierciedlaj4ca
si niezrvykle lvyrazicie l'l'llr'orzeniu
nowych
ukadr,v
etnogeograficznych
i
etnode-
mograficznych.
Zainteresowanie
etniczn map
wiatatowarzyszyo
czowiekowi co najmniej od
staroytnoci.
Ju
rv
czasach
Homera i Herodota Grecy
rozszerzajc}'SyStematycznie
obszar
swej
ekumeny gospodarczej, po-
litycznej
i
kulturol've.j
stykali
si
z
wieloma
,,barbarzyskimi''
ludami
zamieszkujcymi
peryferia ich
wia.
ta.
W zachorvanych
opisach
dalekich
l4dw i wi'sp
pdnojest
nazrv i
charakterystyk
,,egzotycznych,,ludw,
ktrych opisv
wiadcz4,lz
rzeczywiste relacje
podrniklv przeplata
si
cz-sto
zfantazjami i konstruk.
cjami
mitologicznynli.
Niektre
s4
dzi
ZnaCZn4pomoC4
dla
archeologw i historykw Staroytnoci,
inne
natomiast
dostarczaj4
interesuj4cych informacji,
jak
w
Starozytnoci
postrzegano
,,obcych'',
zamieszkuj4cych
gdzie
na
kracach
wiata.
Sposoby
klasyfikacji.
!V
panoramie clziejw
etnicznych
lviata
spotyka si dwie
historyczne kategorie lu-
dw
-
grupy wymare
zarr,vno
przed
ieloma
stuleciami,
jak
i te' ktre
zniknh
z
powierzchni
zimi
sto-
sunkolvo
niedawno
(np'
lv
drugiej
po.
XIX
W.
CZy W
latach niezbyt
ocllegch). Do pierlvsz1'ch zaltczy moz-
na na
przykad starozytnych Fenicjan, Etruskw,
Scytw' Wikinglv,
Azteklv,
Pruslv,
do
drugich
na|ez4za
Sowic1l
Thsmaczr'cy;
Indianie
Zlemt
ognistej
i
wiele
grup
tubylc
zych z terenr,v
Amazonii.
\,Vrcl
lvsp.
cze.snych
lrrdiv lt'ystptrj4
take takie glllp)r,
ktre ochvotij4 si do swych,
faktycznych lub
domniemanych
(mltvcznych).
protoplastlr.z gbokiej przeszoci.
Przykadem
suymog4 wspczeni
Asyryjczycy,
Egip-
cjanie,
Majolvie
cz'y
lzrae|lci.
Jedni
bezporeclnio
rvylvodz4
sw4
ktrltttrow4 tosamose
l
'p"yfil.
'
..oJy.ji
setek
pokole
s\'nnvch
przodklr.,
z'az',,vyczaj
budowniczych
lvielkich
cywilizacji,
drucizy..!to
l.''kark-
omny
sposb
reinterpretuj histori,
abv
midzy
przeszoci4
i
teraniejszoci4
zbudowa pomost,
ktry
miabv
r,t'znrocni
ich
tozsamoi
dum
narodolv4.
?roces
u'ytnierania
luclrxr'
mona,
niestety' obserlvowa take wspczenie.
Qawisko
t,O
Zwane etno.
cydem
1ub
etnozagad
dotvka
przede wszystkim
jednostki
etniczne
bardzo
mae' ktre otoczone obcym
t
znacznie
silniejszvm ylvioemetnicznym
uleg4
stopniowo absorpcji,
wtapiajc si bez IeSZty w ota-
CZ
4Ce
J
e
pclptrlzrcj
e rr.ikszociorve.
.
\'Vraz
Z
wvmazy\'lanienl
z
etnicznej
mapv wiata
ll.ci
nolvych,
zazwyczaj
mach
grup,
zachodzizja-
wjsko
oclrvrotnej
nattrr\'
-
po\vsta\\,anie
nowvclr
ugrupowa etnicznych, ktie
.o.i'4
'i
w
wyniku
p.ol.-
s\\,tlansoceaniczn,vclr
nrigracji
(rlarricly:
atrstralijski, karlad1jski, amerykask1)
czy
etnicznych wojen i dez-
integracji
palistrv
federJcl,j)'ch
(naroclv:
boniacki'
macecloski),
lub
rv
wyniku
scaiania'lv
Ieden
KLASYFIKACJA
GRUP
ETNICZNYCH
lvl,ch.
\\/takicj
syttracji znaczllc1 blisktlci
ktrlttrroit'ej, bclcej
wynikiem
procesw
adaptacji
do
podobne-
go
tYptt
t.rlclowiska
i
rezttltzrtenl
lvz'ajernll1'clr
ocldziarva,
odpowiada due
zrnicorvanie
jzyklv.
Zprzy-
paclkirrni
tegtl
roclzajLt
Spotka
si nlona na przykad
we
wntrzu Nowej
Gwinei.
Nie
zawsze wic
klasy'f.ikacje.jz}'kooue
oclclaj rt.ierrrie rzeczvrvist
mozzrik
ludw
i
narodw.
Ctll.az.'s.l";
sptltyka
s1
take
cl.LlI)!'etniczne,
a
na$'et cae narody, ktre nie
maj
ju
odrbnyclr,
tyl-
ko iclr
rvyr<izrliajci,clr,
jzy-krilr.'
Artstriilcy
mlvi
po nierniecku,
Peruwiaczycy
i
Wenezuelczycy
po
lrisz-
p;rtisku'
A1nerykarlie,
Irlanciczycy',
Norvclz-elar'rdczycy
i
Australijczycy
po angielsku,
a
Spora
cz
Biaorusi-
nlv' Ukrzriricrlw
i
Kazachll.zna
tylko
ros1,jski.
Proces
zaniku jednych
jzykw i
upowszechniania
si
innych,
bardzie.j
cl1,nzirrricznycl-r
i
ekspans,vlvnycl.r
porvodtrje,
i
sporo ludw
tubylczych,
zachowuj4c
sw
etniczn to.
samo.przestaje
p<isugiiva si
roclzimyrnjzykiem, przejmujc
mow dominujc
lv
ich otoczeniu.
Taki
los
spotkaivikszils
Irlcliin Ameryki
Pnocnej,
dla
ktrych angielski
staje
si
jzykiem codziennej komuni-
kacji, poclrlbne
procesv zachodz4lvrd
mach
narodw
Syberii przechodz4cychna
jzyk
rosyjski.
iV
clalv'liejsrych
opracolvaniach dotyczcych
zrnicowania ludw
wiata
pojawia
si czsto odwoania
do
podzia. .aso*y.h.
Nzrwet
termin
rasa
W
wielu publikacjach
anglojzycznych
z
okresu
poprzedzaj-
."g., tt
r,vojrl
wiatrlivuywalry by
niemal
jak
synonim
,,ludu''.
Tymczasem
ustalenia antropologw
bio-
lo!ic'"ycl.',
z-ajmuj4cych si
odmiennoci
ftzycznych
cech
odrniaj4cych
jedne populacje od drugich'
,u,,,i"
zmieri
poio.,,l.
wyobraenia
o
ludzkich
rasach
jako
o
pewnych
sta}ych,
wyrzniaj4cychjedne
grup,v
ludzkie
od
drugicl'i,
elementach.
!V
czasach,no.,,l.;
izolacji
jednyclr
grttp
ludzkich od
drugich
(np.
Thtarw
od
Sowian czy
ludw
se-
mickich
ocl
afrykaskich) dominacja
kombinacji
cech
rasowych w kadej
z
nich
moga
by
i
zazwyczajby-
a
lvaznym elementem rnicuj4cym
oba
yr,vioy
etniczne.
W
dobie
nowoytnej cechuj4cej
si
niezwyk mo-
bilnoci przestrzenn,
wielkirni
migracjami
transkontynentalnymi,
zacienionymi kontaktami
midzy.
et,.'i.,.'y-i,
oglomn
rol4
maestlvmieszanych,
klasyfikacje
etniczne odwoujce
si
do rasowych
wska.
nikw
nie maj4 wikszego
znaczenta naukonego.
W
niektrych
jednak
kontekstach,
wanie
ze
wzgldu na
te
powstajce gwnie w
okresie kolonialnym
wielkie przemieszczenia
ludzi
rnych
ras uksztatowa
si
.,o'.
katgori
clo
clzi
funkcjonujce
w
postaci tak zwanych
grup
etnorasowych.
Stao si tak, gdy
w
do
jednorodriym
pocl wzglclem
etnokulturowym
spoeczestwie
pojawia
si
ludno
obca
pod wzgldem
"kultu.o*ego
pbchodznia
i
wyrniajca
si
do
tego
rasowo'
W
ten
sposb uksztatowaa
si
grupa Mu-
rzynw u".yt.un't.ich,
zwanych
dzi czciej
Afroamerykanami'
Nieco
inaczej
przebiega
procesy for-
mowania
si nowycr
grup
etnorasowych
w
Ameryce
aciskiej i
na
Karaibach,
gdzie
mieszanie si
ras
za-
chodzio
znacznie
''oniej.
W
rezultacie
tego procesu
w
wielu
pastwach
tej
strefy
obok
grup
ludnoci
pochodzenia
europejskiego,
tr'rbylczego i
afrykaskiego
pojawi
si
skupiska
Metysw,
Mulatw
i Zambo
(mieszaclv
incliansko-murzyskich).
Skutkiem
tego Znacznego
zrnicowania
ZaCZto
charakteryzowa
ludno
tych krajw
posugujc
si
kryteriami
etnorasowymi.
Dzisiaj klasyiikacje
'kclu
rasowego
narodolvych
spoeczestw' cho
Stosowane w
wielu
Statystycz-
,'o-clemo"graficznycliopracowaniach
maj
do sab warto.
opieraj
si na
uoglnionych
subiektyw-
,''ych
oceioch,
a
po,.,udto
bardziej
oclzwierciedlaj
klasow4
Struktur danego
spoeczestwa,
anielije.
g,o
rzeczywisty
ksitat
rasowego
,,.'i..,'u,,ia.
Wynika
to z
kolei,
iz
przyna\ezno do
okreIonej
kategorii
iaso'.j
jest
zis
gwrrie
elJmentem clystynkcji
kulturorvo-spoecznej.
Lepiej sytuowani
Nlurzyni
chc4
tlll1Xl()\\,\'()fgal]iZl1l
SI)()cc'/-ll()Ci
zr1czotll,ch
cl<l
triecliltt,tla
jedvllie
lvsprilnym
losem
kolollialnych
protekto-
rattiu
(rr1t.
Als-icrcz-vcr;
Liltariczvc-1,
(irrjariczlcl'),
cz,v
1;ostkolortiallltch
lteristrv
Qarnajczyol
Parlarnczl'c1').
()rlrlru'ilrji1c'zrrizttictllr'atlie
etlriczIrc
rr'iatlt
tlitlczl
zclarvlr
stlbie spl'arv' i
same
zzrsacly
podziau
cz,v
kla-
sl'l'ikircji
ltltl<ilv
rlie
sjcclll<llitc
(jest
ich kilka)
irlltlg^
ztracztlie si rrirri
rv
zalenociod
prz-1,jmrlrvanycl.t
kl.r.tct'itllr..|cclrllrll
z
1l<iclstarr'tlw\'Cll,
acz
tl.acl1.crjrrvch
sptlsobtirv clzieler.ria
ludnoci
rviata
bya
metoda
et-
nolingwistyczna.
()clrr,tlvrr'a;t
si
<lnit
cltl
poclzia<iw na poclr(lclziny
i
r-odziny
jQzykorve,
tlvorz}Ce
z
ko]ei
lr.ielkic
z-csp<lh
jz,lk<lu.'
cz-r''litak
z,r'varlc;lJe.
Systelrl
ten
w
rvielu r,vypadkaclrjestdo
dzi
stosolvany
ze
wzgl-
cllt
lla
l)l1)S|()t.
jasrr<l
Zlst,()S(x\'all\.cl.r
kr-ytcrirjrv
i
trady'c.i.
MNvi si lvic
o
narodach sowiaskich,
o
lu-
clltch
turcckicll
cz-r'tl
Ql.r.rpach
alg<ilrkiriskicll.
Zclar,va
sobiejedrrak
naley
Spraw
Z
tego,
e
nie
zarr'sze
ist-
rric'je cisa
rlcl1l<lr'r,icclttitl
rniclzv
kllrs,lfikacj1.jzykolv4
grllpy
a
typem
kultury' do ktrego dany lud
1lt.z1,rlalcz-1.
I)zicjc
si tak
1ll.zcclc
lvszystkilrr
rr,tirvczas, gcly
na
skutek
lvielkich migracji
Zwarte
terytoria
nie-
g.clr'
tlktr1l<l\\.lllle przcz- lr.lcl1.llalezi1cc
cltl.|eclrrc.j.jzykowej
rodziny
ulegaj
rozbiciu
i
staj4
si
ojczyzn grtrp
"t,'i.,,lycl'
rrl<iu.i:1c-vch
jz,vkarni
ztlztcztrie si trillic,vtni, bo rrale4cymi do
odmiennych
zespor,v
jzyko-
KLASYFIKACJA
GRU
P ETNICZNYCH
byz.a|icz'ttrli
rl<i
kateu(ll.ii
NlLrlattjtr', it
lltlglttsi
N[Lrlaci llez
tt'ttclrt
klasl'1ikorr'itrli
s
dtl
grllp\'biahch
Latv-
nos\t.
l'tlcltlbrrc
z,jau'iskti
zltclltltlzi
take
rr't.<lclrlrr'isktr
rl silrr'-rll
lrclziale
yrvitlrr
inclialiskiegtl,
rr.kt-
rym
Za,f\l\,Cz:rj
bieclitk ttl
Irltliatritl,
NIct1.s as1;ir.Lrjc
clo klirs
rcclrlich,
a
wal.stW\,rvvsze cteklaru.j
S\Ve eL-
ropejskie
1l<lclttlcizc'ttic..Iak
rr.ic
l.astlrr,c
zt.rltlictlrr'atlic
ttjitrvrlill
ll()\\.e
<lbliczc sttzl1cc
rttt-z1,tlratlirt
ptl.
dziaorv
s1ltleczrrr'cll,
iI
\\'
lliekt<ir.1'clr
ir'r''patlkltch
clzialr
takzc
rta
1..1.eC7'
z,a'/'n^czctria
granic
etniczrlych
nriclzr
ptlszcz,euriltr1'rtli
ul.tr1lltrrri.
Ol;tlk.jzr kll
i
l'lts1;
tirkze
religia
tti<lzc llr'
CZst()
tt.ltktou.alra
jak<i
rt.alla
cccha <lddziaujca
tlzi
ttlsalnrl
etlliczll}'
Sttls<lrr.alle
ptlclziah
lttcl<itr'tviatit
rliel-zllclktl
rlclrvorrj
si take
d<;
ztrizt-lictlrt'alriir
religijneuo,
abv
Za p()Il]()c
tej
siatki
p<ljci<llvc';
11'1'jarii
<lcltlrierllltl
histrlr.1'cz111'1|1
|1;591a'
i
cyr'r.ilizacyjrl1'ch
szalrs.
Przy-
kadenl
tltkiegtl warlic ptlclc'jcia
rlltle
ll1'.
gtlllr'
p<llit<litlg
i
hist<;t.itlz<lf'alrrerykaski
-
Sarnuel
P'
Hurr-
tingtorr, kttlrv
rr,skaz:t
rla
ptlclzia
t.elig.ijrlc..jaktl rra
tc elelnellt\,;
kt<il.e.jLr
cIz'i
oraz'
w
przvsztici
bcl
de-
c1'dou'ah,
tl
ksztattxr.:tIlitt
si rlclrbIlegtl
oblicza
ktlrlktrl.ujcy'cll
kr.utiw'
cyrvilizac1jnych'
takich
jak
lviat
chrzecijallsttr.a
zlit.ll<iclt-ricg<l, pl.alr.<lsarvia,
isllttlrtr, lltrclclvzlllrr,
hitlcltriztlltt czr'ktltl1LrcjlLl-lizlnrt.
I{eliuia.jest
i,valrytl.t
czynllikiem lliu'elLj4cvln
etniczl)e
r<inice,
ztle
nltle rlwnieje
um:rcnizr.
Dla
wie-
lu
grLrp
stje si
p<ldstztivorvyrn
czynrrikienr
t<lsanrtlci,
r-atr,viaj4cvtn
pt-zecilvstaivienie si asyrnilzicyjrrym
nacisk<ltlr.
llrllr
krt<llicyzlllll
\\i
bucl<lrvie l]()\voczesnCg()
llal()clu
p<llskiego u'
dollie
zaboxir'v'
czy zwl,zek
unickiegtl
<lbt.zclktr
z zacli<.llr'aniem
ukrailiskiej
tosam<lci'jest
teuo dobr.ym prz1'kadern'
Nieco
inaczej
w1'-
gl4cla
sytr-ra{a
grllP
religijnvclr
vj4cych
\V
fozpl-()Szeniu
iz
clzrla
tlcl
macierz,yst,vch
skrrpisk.
Dla nich
reli-
gia
jest
rlie
tylktl
krvesti
lvyiltlru
przektlnzitl
i gbtlkiej
wiary;
ale pr.zede rvszy,stkinl
okrelirstyl ycia gru-
pv
i
rttllactlia.je.j
iz<llacj
od
zervntrzneg(),
?L
7'aTa,fem
tlbcegtl pocl
vr.z'gldelrr
kttlturrrwvm wiata.
W
ten
r'varlie
sptlstib citlchoclzi
clo
polvstania tak zwan\'ch
grup
etnoreligijrry'ch,
ktle
na
gruncie
odmiennoci
sa-
kralt]euo
s\''Stelnll
strvorzyh
odrbne
k:rtegorie etlliCZne.
Polscy
-lhtarzy
i
Ormianie,
kanadyjscy
mennoni-
ci
i
starrlrvie.7',\| C7'y
amet.ykatiscy
Amisze
i hutter.yci
ttl przykad,v takich
niewielkich
spoecznrlci,
rv
ktrych
wiern<l
religijrrym
tl.adycj<lm
przodkw
przeksztacia
je
rv
grtlp}
etnorvyznaniotve.
W
klasyf'iktlrvanirt
ludlrr.rvizrta
odgryr'va
take
pelvn rol czynrrik
historyczno-cywilizacyjnI
ktr,v
ua.
twia czsttl
zaliczeIlie
paristwa'
narodu,
grLlpy
etnicznej
do okrelonego krgu
kulturorvego.
Te regiony
etnohistoryczne
pOwSta na
podstawie kryterirv odlvouj4cych si
zjednej
strony
do specyfiki
dziejolve-
go rozt'l'tljtt k<lnkt.etnvclr obszal"w,
z
drugiej
za
do
pot,vstania
dziki temu
na
tych terytoriach kultur'
lvpraivclzie l\.ewntIZnie closy
zrnicowanych etnicznie, ale
mimo
to zespolonych wok pelvnyclr wspl-
nych lvartoci,
styltir,r.
ycia, dor,viadcze
historycznych' Przykadarni regionw
etnohistorycznych
jest
Amery-ka
aciriska z iberyjskim
dziedzictlvem ko]onialnym naoonym na tubylcze kultury,
europej-
ska cz
basenu
NIorza
rdziemnego'
w
ktrym
wZoICe od,ziedziczone
po
grecko-rzymskich
proJ-
kach naclal
oclciskaj4 pitno
na
sposobie
zycia,
czy
Bliski
Wschd i
Afryka
Pnocna
z
islamsko-arab-
skim kolorytern.
Zbli<lnvm
typem klasvf'ikacji
lr'rdr'v
lviata,
cho nie identycznym
z podziaem na regiony etnohi-
Stor.vCZne.
rnoe
by
CZSt'o
StoSOlVany
wspczenie
podzia
na
strefy etnopolityczne.
Tego
rodzaju
uka-
dy
uksztatorvay
si na skutek
istnienia
geopolitycznych struktur
w wiecie
dzisiejszym,
ktre
jedno-
czy lub nadaljednocz
w
blokach
pastrv czy w
strefach wpww obszary bardzo
CZSto
pod
wzgldem
kultur.olvym
i
etnicznym
zrnicolvane.
NIimo to lvpw oddziawa polityczno-miIitarno-ideologicz-
nych
spralvia,
ze w
obrbie tych
stref
los zamieszkujcych
je
narodr,v
i
grup
by podobny
i
odciska
swe
pitno
na
odmiennych lokalnych
tradycjach. Typolr' stref etnopoIityczn4
jest
obszar
Europy
rod.
kowo-lVschodlliej,
Federacja
Rosyjska rozpocieraj4ca si ocl
Pacyfiku
po
Batyk'
kraje
Unii
Eurpejskiej
czy
pastlv arabskich.
Klasycznv
podzia etnogeograficzny grupujcy ludy
i narody wedug kontynentlv i
ich regionalnych
segmentlv
jest
najczCiej Stosolvany'
a to
przede
lvszystkim
ze wzgdw
praktycznych. Mwi
si
rvic
o
ludach
Afryki
czy
oceanii,
o
mieszkacach
Syberii
czy
Australii,
o narodach
Azji
Poudniolvo-Wschod-
niej
czy Amer-r'ki Poudrriowej,
mimo'
ze
nakazdym
z
tych obszarw spotyka si
wielk etniczn
i
rasow
mozaik.
Niejedrrokrotnie podzia etnogeograficzne
nie sprawdzaj4 si w
praktyce, szczeglnie
wwczas,
gdy
granice
jednego
pastlva przekraczaj4 kontynenty
i
strefy
etnokulturowe,
jak
w
wypadku
Rosji
-
pastlva
forrrlalnie
europejskiego, ale obejmujcego
Swym
zasigiem
terytorialnym
ZnaCZne
obszary
Azji
wraz
z
zatllieszka
tam tubylcz ludnoci,
Turcji
-
lecej
r,r'prar,vdzie
w wikszocilv
Azji
Mniejszej,
ale
silnymi
rvizami
poczonej
z
Europ4
czy
Stanw Zjednoczonvch,
ktrych
pidziesitY stan
(Hawaje)
4
KLASYFIKACJA
GRUP
ETNICZNYCH
rrti
1ltlclr<iclz,crlia
e
r-rlrl1lcjskicq.<l
z'ltttlicszktrjc tillccttic.
rv.
Atlrcl.r'cc
(Stlrrlr 7-jcclnclcztltrc. Katlacla,
Arqcli-
tt,tllt),Alrstt.aliiiil.txr'ej..l^'..tli'1ltl1lLrlllc'ieli'jatlckiczacltlrttlrr,ir'sirracltlllr'elr.lr.ielttczciach
(Hinclusi
nu
l;ictzi,
(,h-iricz,rct
na'l-[a$arjuch),
lrurrlpr'('tirrcl
iKtrr-clrxic
rv
Nierllczech),
a
tlarvef
u'Atrlc-
l.r'cc
l,rlttcltlirlu'c.i
(Jar,'lrjczlc'r,u'Strl.irtltrltie)
ir,r'Atlvcc
(Hirlclrrsi
rr'l{l),
tlricsz'karicY
Afl.l'ki
l)olltlctre.j
na-
stxvrltlsiccllirjl1sr,,,krirjaclletrrrlpc.jskicll,tlltttltliiastp()t()l]lk(lrvictt.tl.tt.z,t'riskichrlicrr.tllrlikti
tt.tllllt
Arrlcr.l''kaclr
Z\\al.tc
i
licz.trc
cilkltrrr'r,
ktrlttrvtrjl}ce
tlitclltl
tt.aclrc.jc
t.rlrlcrrl
z
(]zarlreq<l
L,4cltr.
\1
ccllt
'..1,.,'.u''i"
si z
prrllllcrlrarrli
kiasl'f'ikac1.jrlinli
p<lrvstltjl1
ll()\\'c
l)lllprlz'r'cjc
poclziatr
rrartlclu',
ocl-
r'l.rlttrjce
sillr.z-ccle
,,.,l,)n,iki''.,
cltl
1;l.zcllicul.t
ptrlcesrr
cttltikttlttttrlu,t,cll..Jeclrr
z
takicil
llat.clziej
znzrrrycl
pr<iljestl)l.()lX)Z\'CJaDit'1cl'l{illcilrl-t,''n,'vil1,ti"gtlarltlrlptlitiga,kt<it.v1l<ltlzieliP()7-icuf()pe
.,,".i'1-,.,t,.,i.,.,*,Jkittc{r.tit.ic,
<lclrvtltrjc
,i.l,'.,".
r,.szl.stkiur
cl<l icl-r
ciyrlauriki
etrliczrrvcl
clziejxv
r'v
clci.bie
tltlrr'clz\tt.rc.j
.
Pierrr.szii
g.,...p,t",.'.,.,l,i,i
iuk
ilu^'.,"
narody-wiadkowie,
kt<ll.c t.nirrlo
t'ielkich
ztniatl
lltlcler-
,.'i,,..nj,'.u'.i.,
*.i.l-' k..li..r'rc
p<ltraf'i\,zaclr<lrr,a
srv
specr'ik,
oclu'tluj4c si
rv s1ltlstib
ltclariv cltl
cr,'u'iliza-
.yi,.'".q.,
cl<ltrlbku
slvyclr
prz-oclku.
spt-zec
et.l,
ktlltlt'rialne.j
(NIeks,vkanie,
Pet-rtrr'iaticz-vc1'!
Ci.riczy'c1
Japoti-
.,loiHi,.'.ttrsi,
h.aliczvcy).
Druu4
k:itegori
tir,orz
tak
zrvalre
narody
przesiedlone,
ktre
p<lrvstah
Ze
Stopu
t.o-tl},cr
grlr1l
imrgra'.'t*.,
."y.l,.-"ih
si
jeclrlirke
z
jeclntlliteuo
pticl
rl'zg1dcm cy'il,ilizacyjnvm
rocio-
11.i5[2
(Allerykatrie,
Karrad1.jczy.l,
A.ge,',ty,,,,,y,
ALrstialijczvcy.,
lzraelczvc1').
Kolejn
grr-rpQ
stanorvi:1tak
Z\\.alle
nowe
narody,',,.i,tn.i"
ptxvstafe
,.',,'''','ik..
r,r.ielkicli
rnigracji,
krzl,,rlrvania si
r:rs,
t-eligii
i
traclycji
p<lchtlclz4c,rch
z,
rvie}r-t
stl.c;tr u'ilttlt,
lvr'trvarzlljc
tta ribsz'arze
z-ztrnieszkania
ntltr'\'svnkr-etycznv
Stop
etno-
kttltttl.clrt'1,,
rrie1ltlrr'vnyrvaltl1'
pclcl
aclrlvn.,
*.,-l.i.l"n.
z,e
zn-arlymi clotvclrczas
lrzrt-tldanri
CZ)'
grLlpaln]
(Bra
z,l'lijcz,ycy
czy
\\etrezr-r
elczy'cy.,a
takze
,.,in.
'.'uiulv
Basentt Kzrraibskiego
{ormtrJc.e
si
ocl
Cz'asxr.
kolonial.
rryct ze
skaclnikclrv europe.iskich,
a1\-ykarriskich'
azjat,vckich,
a
w
rriektrych
wypzrdkaci.l
take
indiaskich).
Ostittrlia
kategoria
,.,
.ok
'^vane
narody wyaniaj{ce
si, ktlre
znajclr'rj4
si w procesie
trr'orzenia przebie-
gaj4cl,ttl
rr'
gr:rllicach
n()wO p()\vSta\.ch.krz5tNv
p"ostkolo.niallrych.
Ze wzgclu
na pluralistyczt.t\'
chzrrakter,
tlbejrnlrjc1.
7.|1L.c7'nz\liczb
-ny,ch
grup
e-'i.,,''t'cl-'
i plelnienrrvch,
kraje
te Stalaj4 si
rn,vmi r.odkami'
\'\r
tym t:ike
lrcltnil.ristr.zrc1,jnyrli,
ecltrkacvjrlyrni, icleologiczn1'mi,
polit,vczrrvrni,
zl
Czasanli i militzirn,vnli,
clo-
pr.rlrvaclzi cltl porvst:rn;"
iu
iin
obrbie
r,.*'gn natrlcltr"polity.,.,go,
ktry
gwarantolvab,v
na przyszo in-
tegl-alr-ros tery'tor.izrln
PrSt$,l.
i"
b'...l,o
rviaclomtl,
lv
jakim
kierunktr
proces ten
rv
istocie
si
potoczv
ijit
citLrgo
bclzie,.l-'..,iot
prz-ebiegir, ab1,krlnflikLy
etlriczne,
si]ne resentymenty
plemienne
orazznaczne
r<lzlrice
kulttrt-orve
i.jzykcllr,e
ustpi
nltlgh'jakiej
nowej
formtrle godzcej
harmorrijnie
rnoroclno
tra-
c1vcji rlt.az interes<iu,
grtrptlrr,r.clr
,'
put,..,',|-,,",.r"..,.i.,,u".1
jedr"rtlci
(plzy.kadem kraje Czarne.j
Afryki
poSZLt-
ktgce
slveJ
t()7,Sttll1.,,.'1i).'pn,o
111111:ytni
kategtlriarni
naioclo'uymi
ot.az
star1
mi
trartlclatni eur.opejskimi
s1'-
ttrtrj4
si.jes
zcze
iudytubylcze,
ij4ce,.,yk
rla r.rrargitlesie.griu,lleg()
I]Lll.tLl
palistrv
naroclcllvyclr, ktrych
Pl.a\\,l
c[<l
atttot'ltltl.'ii
k.,li....,,*L
i,l'\
citl
tricciar,r,tl;t
1x,tvirzt,ie
z,aglrl<lne'
\'Valcz
ol.re
clzi
usilnie o
prze-
tt.Wall'c,
l)rzeclWSIaWiaj4c
si
clrilsze.j,rr.rar.ginaliz-ltcji,
Lltrrcie srvej
kr'rltur<xvej.specvfiki
i
naciskorn asymila-
cy.jllyln.
Pt.zeclstarvici"iii"j
knt"g.,.ii
ludr-rocitlrveitno'rla SPotk;
ll;i u,szvstkich
konty'nentac]:
lV
Europie
(l]asktlrvie,
Saarni),
Az-ji
(liae
liclv
S'vberii,
spoe"czeristrvur
plemienr.re
lrlclii),
Australii
(Aborygeni),
Ame.
r.ycc
(Inclia.ie
i
I.'icij
oriiz
!v
Afryce
(Berber-'wie,
lJr-rsztneni,
Pigr-neje,
Hotentoci)'
[ltt]tll<lL()\\.ie
."l,
srv1,clr
lvysikach
nL\
|.7'(7'
l.tprosz'cz.enia
S)
sten;rtvz'acji
lr-rcir'r.
i'viatanajcz-ciej
postrgtr-
j
si
kategrll.i
obszal.tl|l,4c]'areau
kulturowego.
Koncepcja
ta
opieraa
si tla
za<;zellitt,
iz decl.dlrjcvm
czr,rlrlikiem
clla tr^rlrzenia
si
zesp.ltr
ktrltttl-u,l'k"azujc,vch.z,].rczr-'r,stopieri
pticlobiestiva'
jest nie trleJzvk,
ilffi;';i;;;;i:;',"
.,y ."ligi",
irle
u,sPriIt.rota hi-storyczl.u,,ch
clcllviac]cz-e
rvvllikajca
z
zamieszki\,\Ia1]1a
razelll i
L<l
1.ll.z'el,cllrzsz'1
CZ-rS
teg()
SalIeg()
tervttlrilill
o|az
Zlst()So\'V2llla
PrZeZ
te
qrupv
\vsplna
strategia
aclaptac1'jrlir,
ciziki
ktc;rej
lLrclv
t"'.,,,p.,.l.,i,'l1.sptlsb
ciost<lstlvzrh'si
clo
ccch.ekoltlgiczn<>gerlgra|iczrrych
re-
gi<lrlalrlcg<l
r.tlcltlrvisklt' riclr<ilri:ijci,ch
rur..azniejeclen.obszal.
kr.rltltrrl-,vr'.
ocl
ar.eatjrv
s4sieclnich. \V
ten
spo-
stlb
rr.ervn4tt.z
tak
zclcfirli<lrr,irtlr.ch
rlllszar<jrr'..r,.l,z'",.si
silnc.polvillorvactrvo
kr"tltturlrve
z-amieszkah'clr
tam lu-
clrt,
ktltrtrzlsttllcc
zclccl'cl<li',,utllic
z
z-esp<lar-rli
kuitur
roz-l'!jirjcych
si
na
illnr'ch
tel\,tori;rch.
(]haraktervzrr1c
Illclian
p<irrtlctlrl:rlne.vkzrskich,
klisJ,fiiuje
si
icl-r-
lveclug
pl.z-ynzrel]oci
do
ob-
szarrjrv
kultttlrlrv1'ch,
a
nic
l.ecltrg
rrlclzit-l
jzvkorvr,.clr. \'poclobn},s1lostib
<lmalr.ia
si
mozaik
etniczn4
ttrllr,lcz-l'ch
lr-rcltlr'l,'\nlcr.1,[i
,aciIiskiej,
.,.i,,,..,t.,i..'i
ci.,
kncepc-ji
IMez-rlarner1,ki
cz1.Arnervki
and,.ljskiej
jako
reuitxttirr' tliczl'st\'clr
rt.l's<lkich
c1,ir'ilizacji'p."t'i,t...'.''bijskicli,.iake
oclmietltl,vc1r
<ld
areatt
tropikal-
rlr'ch
l:rs<lrr.
c[e
szcz<xl,\'ch
,,\lriazrlrlii.
czr,
ollszitlrlrv
argcr-rtr'skic'j
PunI)\
i
Patirgollii.
{tll.rtlitlrric
1l<ltlz'tltlr
jest
rra
Ptllirrez-|i.
\\'lclkic
rlliur.acjc
tt.atlsktltltl,tlelltalllc
s1ltxv<lcttlrvah
takze,
iz
lr-rd-
KLASYFIKACJA
GRUP
ETNICZNYCH
5
Kategorie
podziaw etnicznych..|ak
rr,vllika
z
ill.zeg,-ltlrr
t-tiz.llr'ch
s1ltls<llllrr'
ttjIntlrr.al.ria
zr<iznicrlrv:rnia
etniCZneg()
rt'iatlt,
zltclerr rlit:
tlkazit si
cltlsk<lnah;
cl-rrlc
rviele
ltjarl'ni<l
c[<lbr.e C7'\'LLz\,LeC,7l}e
Stron}.'
\\I
pral'-
tyce
sttlstrje si zu'1.kle k<lrllbirlacj
kilktr
sr'stellrtirr',
clclsttlstlrr.r{c.1e
cltl ktlttkt.cttlc'j
srtuacjilrist<lrvczl.rej
i
g^etl-
grzrficznc.j.NailtlcltlbIlr:tt.ttrltlrit:iln()Zlllrllttt.at'i,z-astanatviitjcsirracl1ltlclstarvtlrr'1,nli.jeclr.rrlstk
dziatjttetlticz.rll'cIlb,,1cIi'.jtrr,t1'ttraclrpt.itcz:tjtltl.tjcl,chsit1'nlizaqllcltliclliittlli,rr.ktll.l,cl
zlvr.kletlrkics1ill.rllrttxl'ttlia,.jirk,.ltrclr'ir'iatzt'',,,rr'sp<illrrltr'etl.liczltc'',,'l.ll)\'
etniC;/-llc.'.
\\Ilt.trl cllatca.rl
1ltlil'iqci
triccrl
ltivitQi
1ltlclstarvt;rvv'nl
st()s(\\'ittlt'tll
tct.lnill()lll,
W
cellr
ul-rikrlicia
niep<it.<lzt'ttllicti,
a
ctl
ttltjttttlic.j
rt.skazatlia
tla
divttzttacztltl ltrb
u'ieltlztlacz,Ilrl
pctvlty'clr
rlkrclen, bez
kttj-
r1,ch
lrr-tcltl<l
br'tlllt
rt.
isttlcic si
rlbc'j'
\V
clinr,rre.j
literatr.tt.ze etl1()S^e()ql.llf'iczlrej n:r;cz,cicj
s1;<ltvkar11'rri
<lkreletliclll l]il OZllttczclrie
',r'yrrini;r.
jacej
si kltltLttrxt'
s1lccyfik
rr's1lrilrr<lt1'
ltrclzkiej,
clysptlrlr'1ji1ce.1z,ztz'lt,yczttj
tlclrbrlr'rn
jzykiern,
obycz'ajaml,
lvlrsrr
IlllZ\\'}
i
<lcll.9llrr1
lll
tel \,t()l.iLllll ct|liCZIl\'t]l
lll' lud.
W tynl ztl;rczcnirt
tryr'virli
gtl
Nierncv
(dtts
Vilh,
dic
VijLh
i
stcl
sr'Iltlrlirllclll
ctttrll<lgii.jakrl
tlattki
tl
lr-rclach
rr'iirta
l;l'tl u
nich
tikl.elenie
,!lkerkuncle',,
czy-
li
ltrcltir'r'-z-nil\\'st\\r),
orlrz-niarrc oci
1;okren'ne.j
clzieclzinv uieclz,y tak
zrvanego,!olkskrrnde"
-
polskiego
iu-
doztlltrvstr'r'a,
nattki
zlrjlrrtgcc'j si
kttltttl.tllt.4
specyfik4
(rv
tynr Iblklorenr)
wzrsnegrl
,,ludtt'', przecle
WSZySt-
kinr
rriu
sltvr
t
lll.rpskit';.
Il.rls.jaIlic
cl<l
clzi
sttlsrrj szcrrlkcl
tertnin
,,tl;rrocl''
r'rl
poclrvljn\'m
ZnacZeniu;jako odporvieclnik
pol-
skieu(),,lLtcitt''
(tj
.
lr'arstu.
lr-rci<xr'1ch)
i.jakt;
sr'nonirl
oclrbnej.rr'spcilnoty
etnicznc.j,
rezerlfujC dla
pol-
skiee(),,ttar<lcltt'' <lkrclcrlie
_,,llzrc.ja'',
ctl
zllalilztl
na
prz1.k:rcl \\.yraz
r,l,tvtule monttmentzrlnego
dziea
opistljccg_<l
kr"tltLtr.l'caegtl rr'iata.llaz\\'alleg()
|,{cmltl1,
injrr
(Ltrclr'lr.iata)'
!V
zbliz-ony
sposb ujmtrj to
tak'c
Arrg^licl'
i
Atlrcrykarlie,
kiech' posttgLrj4 si
terminern
.,perlple
''.
JeSt
to
odpowiednik
',lttdu'',
clro
niekieclv il'y'stpt1e
takz-e
jakti synonim
narodtt,
czegtl
prz-vkacletn
rntig4
bv
pierwsze
solva
konstytr-r-
cji
USA
-
,,We,
the People o{'the
Unitecl
States".
Arlgiclski
tel.nlill
,,lllti()ll'.
(llarrlcl)
strlsolvanr''jest cz-stojakcl metafora,,pztstrva'',
jak
choby w nazwie
organizacji
Nar<lclrjrr' ZjcclIl<lcztll.lych
zrzeszCych
pr7-ecie
niepocllege
pastwa,
a
nie
naroclv'
Naley do.
da,e
telmin
,,llrcl,.pl.z'ecirvstatl'iatl1,by
czstti
prljciu
,,nzrrrid''
{.ivl]ie
W
tynl
Sensie,
i
drlrgi
zastrz'iony
bv
glr.nie
dla
opisu
Eurtlp,v
ijej
mieszkacrv, natomizist
pierlvszv
suz-y
mia
jako
desygnat lvsplnot
et-
nicznych
znajclLrjcvch
si
rv krirjacl-r
zanlorskich'
szczegrilnie
ktlltlrlialnych,
gclzie
Stos()Wano
go
na ozna-
czenie tak
zrr.anl.ch
grtlp
lliecyr'iliz.tllvzrnl'ch,
kt<ire
rlkrelano take
mi:rnem htclrirr.niepimiennych lub pier.
lr,.otnvch.
\Vspticz-el'tic
ktll-r<ltacje
termillLl
,,lucl''
Lrlegh'
zclecycltxvanej
zmianie.
okrelenie
to
przestao peni
pierlvsztlrzclrl
funkcj
u' ctn<llogiczl.rvch
systemach kl;rsyfikacyjnych, gclzie zastpiono
je
bardziej uni-
wersaltll'nl
inie
rlbciz<ltrvm
llcltll.nli
sk<ljal.z.eniat'ni
ter.minem
-
grupaetniczna.
Ponadto,
jeli
uylva
si
go
ze
rvzelcil-t
na
trach'cj.jz-r'kolv,
trl prz'eclc lvszvstkirn
lr'fi;rmie
SvnollitnLl
owej
grupy
etnicznej,
a
wic
jako
prljcie lliezwr.kle
ptljernrle
,
lle
lttraltle
i
trrlirvet.strltle
,
ttmrlzliu.iajce.jego zastrlsowanie Zarlvno
do
r'a-
nikaj4cej
maej
gl.r.rpv ttrll1'lczc.j zl.racl
Alnaz<inki,.jak
iu'ielkicgtl
n()\\'ozytllego narrldu er'rropejskiego.
fbrmin,,lucl''
sttipnirxro.jest
11,|6
rr.1'piel.2l:r1\,p1.7,e7'
okrelenie,,ql.Llpa etnicztla,'' ktrire
zyskao szerok
apr-obzrt rv
nomerlklatrtrze
traltkoll.e.j
iprllit1cznc.j, cllrl take nie bvr,r'ajeclnoznlczl]e.
W
najszerszym
Sen-
sie
ttl.lt.an}'jest
l.ra
okrelenie sprleczlloci rvyrzrlii.rjcej si
i'r'asn ktrlturz1,
C7-Sto
take
odrbnym
jzy-
kiem'
zajrntrjcej rvsprilne terYt()ritil-n
i
prlsiadajcym
u.iaclor-no
rr'splnot}', najczciej
opartej na
micie
o
lvsplnr.ch przoclkach.
-Irk
zclef'inio\\:ana
gftlPl
etniczna ptlzbart'iona.jest
jakichkohviek
konotacji zlvl-
ZaU'CIl
z
r,l'ielkoci
opisyrr,ane.j rvspriltl<ltr'
i.jej
ri'iksz<lcirltv,vrn
czr'
rrrllie.jszociowym StatllSem.
Termin
ten
rlabicra
!r'\r'CZaS
prawclzivr,ie
ttnirr,'ersalIreg<l
zIlacz,ellia
istajc
si
tldptxvieclnikiem
gr.eckiego
',etnosu'',
uobec
czeqo lltclze
by
zasttlsrlrvarlr.dtljakier.rikrllrl.ick
ttgl.lrprx'l'atlir
etniCZtlegrl
rlcl
narrlclu
pocz,vnaj4c,
a
na
nlelr,iclkiej
urupie
tubi'lczej
krlllczi1c.
Na
gl-r-rncie
.jzy'ka
hiszpariskiegrl i fi.ancuskieuo
oc1powieclnikiem ter-
mintr,,grr'rpir ett-licznir''
s
rlkrelcnia.jecllloir'vrIZ()\\:e
_
e|,nia,i
cthltie.
l{<lsjanie
preferuj4 natomiast okre.
lenic
clo.r., <lbc.jrrlujicc zarrllr'l.ttl
lllctl.titirlir,
nal1)cl()\vr)ci,.jak
i
I)(x\()).tnc
lrarrlc11,'
-l.crmil'l
,,grLlpa
etniczna''
rna.jccinak3
i11:zSZc
znaczcnill.
I,ierr,vsze
St()So\\'alle
jest
zazlr'Ycz-aj
w kon-
tekcic
s,vtuacji imiuracy'1nej
iparistrr',
ktlr.r'ch rnieszkaric1'trv()rzz}
r,r.ielokultrtr'rr.w'4
strukttll
Lltworzon4
przez
l'I.;itlt-<lrl.tlci
il,yrvrlclziice
si z
rvvchrldcrirr.
i
ich
potornkrjrv
-
na
prz1'kacl r'
spoeczestwie amerv-
kaskim,
ktrc
zrlzolle
.jcst
z.lr'iclu
Segment(ju'1l<lu'stahch u'11'yniktt
irnicrac.ji,.jakAmer1'kanie
polskiego,
japollskicgo
czl
nrckslkallskicgtl prlchrlclzctlia..l
ctl.licztle zbirltrirvrlci
rlie
t\v<)rZ
\'\i
tym plr'rralistycznvnl
rocltlrviskr
narrlclorr'r'ch
nlniejszrlci,ale tak
Z\\,aIle
przejci<lrve, stopnirlr,r.rl
ulegzrjce
aktrlturacji
i
asymilacji,
Plik z chomika:
kasiabaa
Inne pliki z tego folderu:
F. Bowie, Antropologia religii.pdf
(17314 KB)
RACZYŃSCY.pdf
(226 KB)
Maria Bogucka, Staropolskie obyczaje w XVI-XVII wieku, Warszawa 1994.rar
(239672 KB)
Ofiary, obrzędy i wierzenia.docx
(15 KB)
Zwyczaje pogrzebowe Wikingów.docx
(14 KB)
Inne foldery tego chomika:
bronislaw malinowska
folklorystyka
kategorie opisu antropologicznego
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin