Wybrane metody modlitwy myślnej.pdf

Ks. Marek Chmielewski

WYBRANE METODY MODLITWY MYŚLNEJ 

Jednym z charakterystycznych zjawisk w duchowości chrze-

ścijańskiej, typowych dla duchowego przebudzenia epoki poso-

borowej, jest — jak się wydaje — przesadne zainteresowanie

orientalnymi technikami medytacji. W związku z tym odnosi się

wrażenie, że chrześcijaństwo jest uboższe o te wartości. Tymcza-

sem chrześcijański Wschód i Zachód w swej dwutysiącletniej hi-

storii wypracowały liczne i doskonałe metody modlitwy myśl-

nej.

Modlitwa chrześcijańska jest przejawem żywej wiary Kościo-

ła, co wyraził w V wieku Prosper z Akwitanii w słynnej formule

Lex orandi lex credendi 1 . „Wiara Kościoła poprzedza wiarę wierzą-

cego” (KKK 1124), a zatem również osobista modlitwa ochrzczo-

nego podporządkowana jest modlitwie całego Kościoła i w nim

się ona aktualizuje. Zrozumiałe jest zatem, że od początku chrze-

ścijaństwa modlitwa podlegała pewnym regułom, zwykle zwią-

zanym ze sprawowaniem liturgii, uznanym przez Kościół jako

skuteczne środki do osiągania doskonałości. Przypomnienie me-

tod modlitwy myślnej w niniejszym studium, z konieczności

dość pobieżne, jest postulowanym przez Sobór Watykański II

powrotem do początków, czyli do tych życiodajnych źródeł, z

których Kościół wiedziony przez Ducha Świętego po drogach hi-

storii stale czerpie ożywcze natchnienie.

——————————

 Wydrukowano w: Homo orans , red. J. Misiurek, J. M. Popławski, Lublin

2000, t. 1, s. 319-339.

1 Epistula , 217: PL 45, 1031.

1. Pojęcie modlitwy myślnej

Katechizm Kościoła Katolickiego w p. 2699, nawiązując do wie-

lowiekowej tradycji chrześcijańskiej, wymienia trzy główne for-

my modlitwy: modlitwę ustną, rozmyślanie i kontemplację, za-

znaczając jednocześnie, że ich wspólną cechą jest skupienie ser-

ca. Modlitwa ustna polega na wypowiadaniu słów w myśli lub

na głos, dzięki którym nabiera ona realnego kształtu (por. KKK

2700). Rozmyślanie natomiast „[...] polega przede wszystkim na

poszukiwaniu. Duch szuka zrozumienia pytań «dlaczego» i

«jak» życia chrześcijańskiego, aby przylgnąć do tego, o co Bóg

prosi, i udzielić na to odpowiedzi. Potrzebna jest do tego trudna

do osiągnięcia uwaga. Zazwyczaj pomagają w tym księgi, które

chrześcijanie mają do dyspozycji: Pismo święte, zwłaszcza

Ewangelia, święte obrazy, teksty liturgiczne z dnia i danego

okresu liturgicznego, pisma mistrzów duchowych, dzieła z za-

kresu duchowości, wielka księga stworzenia oraz księga historii,

karta Bożego «dzisiaj»” (KKK 2705).

Rozmyślanie, w Katechizmie często nazywane medytacją 2 , jest

w pełnym tego słowa znaczeniu modlitwą myślną, gdyż pobu-

dza myśl, wyobraźnię, uczucia i pragnienia, dzięki którym moż-

liwe staje się pogłębienie wiary, nawrócenie serca i umocnienie

woli do tego, by pójść za Chrystusem. Jej przedmiotem są z za-

sady „misteria Chrystusa”, to znaczy Jego Osoba, słowa i czyny,

zaś celem — nie tylko poznanie miłości Pana Jezusa, ale przede

wszystkim zjednoczenie z Nim (por. KKK 2708, 2723), osiągane

pełniej w kontemplacji, której Katechizm poświęca niemało uwagi

(por. KKK 2709-2719). Zatem w modlitwie myślnej — jak pisze

św. Teresa od Jezusa — „nie chodzi o to, aby dużo myśleć, ale

——————————

2 Por. M. Chmielewski, 101 pytań o życie duchowe , Lublin 1999, s. 66-67.

dużo miłować” 3 . Nie oznacza to jednak, aby w rozmyślaniu po-

przestać jedynie na samych poruszeniach afektywnych. Pozna-

nie prowadzi bowiem do umiłowania prawdy, z kolei afektyw-

no-wolitywne przylgnięcie do prawdy staje się najpełniejszym

poznaniem jej. Jest to jednak bardzo złożony proces, angażujący

wszystkie władze psychiczno-duchowe chrześcijanina, których

naturalna aktywność może skutecznie przeszkadzać w osiągnię-

ciu pełnego miłości zjednoczenia człowieka z Bogiem przez

Chrystusa w Duchu Świętym.

W tym celu duchowa tradycja chrześcijańska wypracowała

wiele różnych sposobów wspierania i poniekąd kontrolowania

procesu modlitwy myślnej. Z tej racji często bywa nazywana

modlitwą systematyczną albo metodyczną 4 . Słusznie zauważa

Katechizm Kościoła Katolickiego , że metody modlitwy myślnej są

tak liczne i zróżnicowane jak mistrzowie życia duchowego (por.

KKK 2707), którzy poszukiwali najlepszych sposobów dojścia do

zjednoczenia z Bogiem. Metody modlitwy myślnej są zatem naj-

bardziej charakterystycznym odzwierciedleniem typowych cech

poszczególnych szkół duchowości, związanych przede wszyst-

kim ze środowiskami zakonnymi 5 .

W Piśmie św. dość często występują konkretne wskazania co

do sposobów praktykowania modlitwy, których szczegółowa

analiza zasługiwałaby na osobne opracowanie. Wskazania te

można uznać za pierwowzory późniejszych metod modlitwy

myślnej. Dla przykładu warto wspomnieć zwyczaj Mojżesza,

który na modlitwę udawał się do Namiotu Spotkania usytuowa-

——————————

3 Twierdza wewnętrzna , IV, 1, 7; zob. G. G. Pesenti, Metodo di orazione , DES,

s. 1590-1591; C. Laudazi, Preghiera , tamże, s. 2003.

4 Zob. G. Lercaro, Metodi di orazione mentale , Milano 1969 3 , s. 3; G. G. Pesen-

ti, art. cyt., s. 1590.

5 Ch. A. Bernard, Meditazione , NDS, s. 949.

nego poza obozem, z dala od jego gwaru (Wj 33, 7-11). Częste są

wzmianki o stałych miejscach (por. Jdt 13, 3. 10) lub porach (por.

Dn 6, 14; Dz 3, 1; 10, 30; 16, 25) odprawiania modlitwy indywi-

dualnej. Wymowna jest rada, jakiej Heli udzielił młodemu Sa-

muelowi, nie umiejącemu jeszcze nawiązać dialogu z Bogiem (1

Sm 3, 9-10). Nie brak również zachęty do modlitwy myślnej i

przykładów jej praktykowania (Syr 7, 14; 2 Mch 15, 27; 1 Sm 1,

12-16). Szczególnie cenne są praktyczne zalecenia odnośnie do

modlitwy dawane przez Chrystusa swoim słowem i przykła-

dem, nie tylko w odpowiedzi na wyraźną prośbę uczniów „Pa-

nie naucz nas się modlić” (Łk 11, 1). Bezpośrednio po Kazaniu na

Górze, zanim podyktował uczniom modlitwę „Ojcze nasz”, dał

im także całą listę konkretnych zaleceń metodycznych (Mt 6, 6-

8), które sam wiernie stosował, m.in. udając się w nocy lub wcze-

snym rankiem na samotną modlitwę w miejscach odosobnio-

nych (por. Mt 14, 23; 26, 39; Łk 6, 12). Do tych wskazań odnośnie

do modlitwy będą odwoływać się wszyscy autorzy, uzasadniając

potrzebę stosowania metod modlitwy myślnej.

Powstałe na przestrzeni historii duchowości chrześcijańskiej

metody modlitwy myślnej można podzielić na różne grupy:

przedmiotowe, ascetyczno-psychologiczne i empiryczne. Meto-

dy przedmiotowe skupiają się głównie na poddawaniu właści-

wego tematu, który podzielony na części i punkty, a także od-

powiednio rozłożony na tygodnie, miesiące lub rok liturgiczny,

zawiera refleksje i uczucia służące udoskonaleniu wewnętrzne-

mu. Przykładem tego jest metoda G. de Cisnerosa i wzorowana

na niej ignacjańska metoda modlitwy myślnej. Z kolei metody

ascetyczno-psychologiczne w centrum uwagi stawiają dyscypli-

nę aktywności psychicznej, dostosowując ją odpowiednio do ce-

lu modlitwy myślnej. Raz będzie to przewaga spekulacji (np.

Hugo od św. Wiktora), innym razem przewaga uczuć lub woli

(metody autorów hiszpańskich: Ludwika z Granady, Hieronima

Gracjana, św. Teresy i innych), czy wreszcie dowartościowanie

nastawienia wyobrażeniowo-afektywnego, jak to ma miejsce na

przykład w metodzie sulpicjańskiej. Natomiast metody empi-

ryczne zajmują się przede wszystkim elementami psychofizycz-

nymi, od których zależy stan skupienia wewnętrznego na okre-

ślonym celu ascetycznym, a przez to nadprzyrodzona efektyw-

ność samej metody. Przykładem tego typu metody jest m.in. mo-

dlitwa Jezusowa jako najstarsza i różaniec jako najbardziej popu-

larna 6 . Stanowią one jakby klamrę spinającą wybrane metody

modlitwy myślnej, ułożone w niniejszym opracowaniu w po-

rządku chronologicznym. Spośród nich za najbardziej uprzywi-

lejowane Kościół uznał lectio divina i różaniec (por. por. KO 25;

KKK 2708).

2. Modlitwa Jezusowa

Charakterystyczną dla chrześcijańskiego Wschodu jest tzw.

modlitwa Jezusowa, nazywana także modlitwą serca 7 . Jest ona

jednym z przejawów duchowości hezychastycznej, szczególnie

akcentującej troskę o pielęgnowanie modlitwy ustawicznej, zale-

canej w Piśmie św. (por. Łk 18, 1; 1 Tes 5, 17; Ef 6, 18; 1 Tm 2, 8).

Niektórzy nakaz ten brali dosłownie zwiększając częstotliwość i

długość praktyk modlitewnych, co w przypadku messalian do-

prowadziło do skrajności w postaci zaniechania jakiejkolwiek ak-

tywności zewnętrznej. Natomiast pierwsi pustelnicy egipscy po-

dejmowali wysiłek modlitwy ustawicznej w formie wewnętrznej

medytacji pojedynczych słów lub krótkich formuł modlitew-

——————————

6 G. G. Pesenti, art. cyt., s. 1591-1592-1593.

7 Zob. G. A. Maloney, Modlitwa serca , Włocławek [brw], s. 17-39.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: