13
Materiały pomocnicze do Treningu Twórczego Rozwiązywania Problemów:
1. TRoP – schemat procedury
2. Warunki dla twórczego rozwiązywania problemów
A. Stymulowanie ciekawości
1. “Burza pytań” (brain-questioning)
Cel: Generowanie pytań i wątpliwości na wybrany temat.
Technika: Na dużej kartce papieru piszemy hasło odzwierciedlające wybrany temat. Niżej zapisujemy wszystkie pytania, jakie jesteśmy w stanie zadać samym sobie na ten temat. Unikamy pytań banalnych.
Zasady:
- Nie oceniaj – każde pytanie dopuszczalne.
- Ilość rodzi jakość – jak najwięcej pytań.
- Współdziałaj – rozwijaj i ulepszaj pytania wcześniej postawione.
Fazy:
I. Generowanie pytań
a) pogrupowanie pytań w kategorie treściowe
b) analiza przydatności do wykrycia nowego problemu lub celu
c) sformułowanie explicite problemów, których podjęcie sugerują postawione i opracowane pytania.
2. Test zdań niedokończonych
Cel: Dotarcie do ukrytych obszarów wiedzy
Technika: Konstruujemy listę zdań niedokończonych, typu: “Ciekaw jestem, czy rzeczywiście...”, “Jak to możliwe, że do tej pory…”. Następnie wypełniamy ją sami bądź dajemy do wypełnienia innej osobie (grupie osób). Można zrobić zastrzeżenie, aby w czasie wypełniania koncentrować się jedynie na jednym, interesującym nas temacie. Można również wielokrotnie uzupełniać tylko jedno zdanie.
1. Kruszenie obiektu (odwrotna burza mózgów)
Cel: Wykrycie wszystkich możliwych i pożądanych kierunków ulepszenia jakiegoś obiektu, szczególnie zaś wykrycie jego wad ukrytych.
Technika: Swobodne i nieskrępowane krytykowanie obiektu.
I. Totalna krytyka;
II. Faza logiczno-analityczna: analizowanie i kategoryzowanie zgłoszonych wad wg czterech kategorii:
a) wady trywialne – łatwe do usunięcia natychmiast i bez konieczności twórczego myślenia;
b) wady nietrywialne choć oczywiste, możliwe do usunięcia pod warunkiem posiadania odpowiednich środków finansowych lub organizacyjnych;
c) wady ukryte, z których nie zdawaliśmy sobie sprawy i których usunięcie wymaga twórczości, wynalazczości, produktywnego myślenia;
d) wady urojone, często “pozornie dowcipne”, nie mające znaczenia ani dla użytkowników obiektu, ani dla nas jako osób szukających możliwości ulepszenia przedmiotu.
2. Kruszenie idei
Cel: Znalezienie słabych punktów jakiejś idei dla jej obalenia bądź utwierdzenia.
Technika: Krytyka twierdzenia wyrażonego w formie afirmatywnej.
I. Ustalenie obszaru poszukiwań (dziedziny, tematu);
II. Wyróżnienie jednego bądź kilku twierdzeń, które my sami lub większość osób uważamy za słuszne;
III. Totalna krytyka idei;
IV. Ocena i kategoryzacja zgłoszonych zastrzeżeń z nastawieniem na zastrzeżenia nietrywialne;
V. Sformułowanie nowego problemu;
1. Analogiczny problem
Cel: Znalezienie w swojej dziedzinie nowych problemów analogicznych do problemów z innych dziedzin.
Technika: Znajdujemy jakiś problem z innej dziedziny, zupełnie odmiennej niż nasza i przekładamy jego treść na problem z dziedziny nas interesującej.
I. Sformułowanie problemu wyjściowego z innej dziedziny;
II. Wyabstrahowanie z opisu problemu wyjściowego najważniejszych informacji i sformułowanie ich w postaci krótkiego, syntetycznego hasła (lub haseł).
III. Wybranie jednego hasła i szukanie w swojej dziedzinie problemu analogicznego (odpowiedź na pytanie: “Czy w mojej dziedzinie istnieje problem…?”), uwzględniając metaforyczny charakter wytworzonych haseł.
2. Analogiczne rozwiązanie
Cel: Znalezienie takiego problemu w swojej dziedzinie, który w innej został z powodzeniem rozwiązany.
Technika: Od rozwiązania w innej dziedzinie dochodzimy do problemu w swojej.
I. Wybranie twórczego pomysłu lub wartościowego rozwiązania w innej dziedzinie;
II. Analiza pomysłu pod kątem jego wartości;
III. Wykrycie analogicznego problemu we własnej dziedzinie.
1. “Indeks rzeczowy”
Cel: Otrzymanie nowych, zaskakujących zestawień elementów ze swojej dziedziny.
Technika: Systematyczne zestawianie przypadkowych haseł związanych z pewną dziedziną wiedzy i analiza tych zestawień pod kątem możliwości postawienia nowego problemu bądź grupy problemów.
a) odroczone wartościowanie;
b) aktywna eksploatacja wylosowanego zestawienia;
c) właściwe tempo i dozowanie czasu.
2. Morfologia pola problemowego
Cel: Ulepszenie produktu.
Technika: Analiza morfologiczna.
I. Wyróżnienie najważniejszych aspektów obszaru badawczego;
II. Znalezienie wszystkich możliwych stanów rzeczy związanych z danym aspektem;
III. Etap kombinatoryczny: zestawienie z sobą po kolei wszystkich wartości poszczególnych wymiarów;
IV. Weryfikacja modelu; odrzucenie zestawień zdecydowanie absurdalnych lub nie spełniających ważnych dla nas kryteriów.
1. Identyczny paradoks
Cel: Sformułowanie nowego problemu na podstawie wykrytego paradoksu.
Technika: Szukanie paradoksu we własnej dziedzinie analogicznego do paradoksu wykrytego w innej dziedzinie (zazwyczaj przez kogoś innego).
I. Wybranie paradoksu (z literatury, przysłów, obserwacji w innej dziedzinie);
II. Sformułowanie myśli paradoksu w formie antynomicznego hasła;
III. Wykrycie podobnej sytuacji w swojej dziedzinie, którą można by oddać tym samym hasłem;
IV. Sformułowanie problemu na podstawie wykrytego paradoksu.
2. Tworzenie antynomii
Cel: Wykrycie paradoksu w swojej dziedzinie.
Technika: Tworzenie antynomii.
I. Wybranie dowolnego słowa i przyporządkowanie mu przeciwieństwa;
II. Tworzenie paradoksalnych zlepków obu członów (antynomii);
III. Wybór najbardziej sprzecznej antynomii.
IV. Szukanie identycznego paradoksu w interesującej nas dziedzinie.
Jeśli w wyniku naszych działań stwierdzimy, że mamy przed sobą cel, a nie dysponujemy gotowymi sposobami osiągnięcia go – możemy uznać, że wykryliśmy nowy problem. Towarzyszy temu zazwyczaj szczególny stan psychiczny, zwany “odczuciem trudności”
Cel: Lepsze zrozumienie problemu
Technika: Systematyczne udzielanie sobie samemu odpowiedzi na ustaloną serię pytań. Odpowiedzi należy zapisywać.
Lista przykładowych pytań:
1. Jakie jest hasło mojego problemu? (Jedno krótkie zdanie w formie pytającej lub rozkazującej.)
2. Dlaczego sprawa w ogóle stanowi problem?
3. Dlaczego sprawa stanowi problem dla mnie?
4. Czego już próbowano?
5. Czego oczekuję? (Co chciałbym uzyskać?)
Założenia:
- Dwuczłonowy schemat postępowania: 1) tworzymy dużą ilość analogii i metafor na temat problemu; 2) porządkujemy je wg wybranej zasady.
- Wewnętrzna struktura analogii: człon porównywany (temat) i człon porównujący (nośnik). Tematem jest problem wymagający głębszego zrozumienia, zaś nośnikami liczne i różnorodne określenia metaforyczne, analogiczne lub przynajmniej zawierające porównanie.
- Temat powinien być sformułowany w postaci jednego wyrazu bądź wyrażenia, funkcjonującego jako podstawowe pojęcie w obszarze problemu.
1. Koło (circept)
Technika: Tworzenie koła analogii (metafor) na temat pojęcia kluczowego wybranego problemu.
I. Wybranie pojęcia kluczowego;
II. Tworzenie analogii (metafor);
III. Umieszczanie utworzonych wyrażeń na okręgu wokół pojęcia kluczowego w taki sposób, aby wyrażenia o treści przeciwstawnej leżały po przeciwnych stronach; zaś wyrażenia zbliżone treściowo obok siebie.
2. Diagram kołowy
Cel: Graficzne uporządkowanie naszych intuicyjnych sądów co do natury obiektu centralnego dla naszego problemu.
Technika: Tworzenie metafor i przyporządkowanie im stopnia trafności.
I. Wybranie pojęcia kluczowego i tworzenie metafor;
II. Na krańcach siedmiostopniowej skali umieszczamy dwie wybrane metafory, zaś pomiędzy nimi ustawiamy “obiekt badany” oceniając, która metafora bardziej trafnie oddaje jego charakter. Jeśli są trafne w równym stopniu, umiejscawiamy obiekt na środku i dajemy każdej 4 punkty. Jeśli któraś przeważy, otrzymuje ocenę 5,6 lub 7; zaś druga z metafor otrzymuje ilość punktów równą 8-n, gdzie n oznacza ocenę metafory konkurencyjnej.
III. Wyniki porównań umieszczamy w tabeli i sumujemy w wierszach poziomych w celu otrzymania wskaźnika trafności każdej metafory.
IV. Wskaźnik ten dzielimy przez maksymalną liczbę wszystkich punktów i mnożymy przez 100%.
V. Rysujemy diagram kołowy wykorzystując wyniki z punktu IV.
1. Identyfikacja osobista
Cel: “Odczucie” problemu
Technika: Próba utożsamienia się z obiektem i zanalizowania swoich doznań w tej sytuacji.
2. Psychodrama
Cel: Głębsze zrozumienie problemu.
Technika: Odgrywanie scenek ilustrujących sam problem bądź jego metaforę.
...
niundzia