Pauzaniasz - Wedrowka po Helladzie cz. 3.pdf

(1784 KB) Pobierz
Microsoft Word - pauzaniasz_wedrowki_po_helladzie_VIII_IX.doc
PAUZANIASZ
WĘDRÓWKA PO HELLADZIE
KSIĘGI VIII, IX, X
MAIL: HISTORIAN@Z.PL
MMIII ®
6943344.001.png 6943344.002.png
SPIS TREŚCI:
- KSIĘGA IX – BEOCJA
- KSIĘGA X - FOKIDA
KSIĘGA VIII
Arkadia
ROZDZIAŁ I
1 Część Arkadii graniczącą z Argolidą zajmuje ludność Tegei
i Mantynei. W ten sposób ludność tych miast i reszta Arka-
dów zamieszkuje całą środkową część Peloponezu 2 . Nasadę
Istmu zajmuje bowiem ludność Koryntu. Sąsiadami Koryntu
są od strony morza mieszkańcy Epidauros. Wzdłuż obszaru
Epidauros, Trojdzeny, Hermionu i nadbrzeżnej części Argolidy
ciągnie się Zatoka Argolidzka. Z Argolidą graniczą sąsiedzi
Lacedemonu. Z nimi z kolei Mesenia, która schodzi do morza
portami Motony, Pylos i Kyparysjów.
2 Od strony portu Lechajonu sąsiadami Koryntu są Sykioń-
czycy - ostatni przedstawiciele Argolidy w tym kierunku. Za
Sykionem są już Achajowie, zajmujący brzeg morski. Drugi
koniec Peloponezu, leżący naprzeciw Wysp Echinadzkich, za-
mieszkują Elejczycy. Część Elidy od strony Olimpii i ujścia
Alfejosu graniczy z Mesenią. Od strony Achai Elida sięga
do Dyme.
3 Wszystkie tu wspomniane ludy mają dostęp do morza. Tyl-
ko Arkadowie, mieszkający w śródlądziu, są od niego odcięci.
Dlatego Homer powiada, że przybyli oni pod Troję na statkach
pożyczonych od Agamemnona, a nie na własnych okrętach 3 .
4 Wedle tradycji arkadyjskiej 4 pierwszym mieszkańcem tej
ziemi był Pelazgos. Prawdopodobnie nie należy tego rozumieć
w ten sposób, że był mieszkańcem jedynym, lecz że byli z nim
jeszcze inni. Bo przecież kim miałby rządzić? Lecz przewyż-
1 Ósma księga Pauzaniasza jest jedną z najlepiej zachowanych i po
„Elidzie" (księgi V— VI) najobszerniejszą częścią dzieła poświeconą opisowi
jednej krainy. Do zawartych w niej opisów odwołuje się często autor w in-
nych częściach dzieła, nazywając tę księgę najczęściej „Opowiadaniem arka-
dyjskim" (logos arkadikos) por. IV 29, 12: V 15. 4: VI 2, 4; VII 8. 6.
2 Pauzaniasz w ten sposób chce zaznaczyć, że Arkadia jest wyjątkową
w Grecji krainą ze względu na brak bezpośredniego dostępu do morza.
3 Por. Iliada II 612 i n.
4 Po dokładnym określeniu granic Arkadii Pauzaniasz daje szerokie wpro-
wadzenie w dzieje mieszkańców tej krainy aż do epoki hellenistycznej (do 6, 3),
najwięcej miejsca poświęcając mitycznym czasom królewskim (do 5, 3). Opiera
się tu najprawdopodobniej na genealogii Ferekidesa — por. Diodor I 13.
szał innych wzrostem, siłą, urodą, rozumem. Z tego właśnie
powodu - jak mi się wydaje - został przez nich wybrany na
króla. A Azjos 5 tak o nim napisał:
Czarna ziemica wydała bogom równego Pelazga
pośród wierchów lesistych, aby ród ludzki zaistniał.
5 Pelazgos, objąwszy władzę królewską, wpadł zaraz na po-
mysł budowy chat, żeby ludzie nie drżeli z zimna, nie mokli
na deszczu, nie cierpieli od skwaru. On to był wynalazcą
chitonów z owczych skór, których do dziś używa uboga lud-
ność na Eubei i w Fokidzie. Odzwyczaił ludzi od żywienia
się zielonymi liśćmi, trawą i korzeniami, nie tylko niezdatny-
mi do spożycia, ale nieraz wręcz zabójczymi.
6 Wprowadził jako pożywienie owoce dębów, ale nie wszyst-
kich, tylko żołędzi dębu jadalnego. Sposób odżywiania wpro-
wadzony przez Pelazgosa stosowali niektórzy tak długo, aż
Pytia, nie pozwalając Lacedemończykom naruszyć stanu po-
siadania Arkadów, wypowiedziała te słowa 6 :
Wielu mężów w Arkadii jada żołędzie dębowe;
oni staną murem przed tobą; wszelako ci nie zazdroszczę.
Za panowania Pelazgosa nadano ponoć całej ziemi nazwę Pe-
lazgii.
ROZDZIAŁ II
1 Likaon, syn Pelazgosa, okazał się jeszcze genialniejszy w po-
mysłach od ojca. Mianowicie, założył miasto Likozurę 1 na
górze Likajon, nadał Zeusowi przydomek Likajosa 2 , ustano-
wił zawody Likaja. Wedle mego przypuszczenia zawody te
ustanowione zostały wcześniej niż przez Ateńczyków Panatena-
ja 3 . Te ostatnie miały pierwotnie nazwę Atenaja [tj. Ateńskie],
5 Azjos z Samos - autor nie zachowanych poematów genealogicznych
w stylu hezjodejskim. O jego życiu niczego bliższego nie wiemy.
6 Wyrocznię tę szerzej omawia Herodot (I 66).
1 Na temat tego miasta pisze Pauzaniasz szerzej w 38, 1.
2 Por. 38, 5. Przydomek Zeusa - Likajos (tj. Wilczy) - początkowo miał
znaczenie Likegenes (tj. Świetlisty), które z biegiem czasu się zatarło.
3 Uczeni starożytni podawali różną kolejność ustanowienia
poszczególnych świąt greckich. Np. Arystoteles (Fragmenta, ed. V. Rose.
Leipzig 1886, s. 637) wymienia je w następującej kolejności: a) eleuzynskie; b)
Panatenaje; c) argiwskie (ustanowione przez Danaosa); d) likejskie: e) w
Jolkos; f) istmijskie: g) olimpijskie: h) nemejskie: i) trojańskie (na cześć
Patroklosa): j) pytyjskie. Natomiast Helladios (Photius, Bihliotheca. ed. I.
Becker. Berlin 1824, s. 533
a Panatenajami [tj. Wszechateńskimi] zostały ponoć nazwane
dopiero za czasów Tezeusza, kiedy to ustanowił je cały lud
ateński, złączony w jedno państwo 4 .
2 Co do zawodów olimpijskich, to tradycja ich początek cofa
jeszcze do czasów przedludzkich. Legenda głosi, że sami bogo-
wie Kronos i Zeus walczyli tu w zapasach, a Kureci 5 pierwsi
współzawodniczyli w biegu. Z tego więc powodu pragnę wyłą-
czyć zawody olimpijskie z obecnego zestawienia. Wydaje mi
się, że Kekrops, król Aten, i Likaon są sobie współcześni.
Ale myślę, że okazali niejednakową mądrość w sprawach reli-
gijnych.
3 Otóż Kekrops pierwszy nazwał Zeusa Bóstwem Najwyższym
i uznał za niewłaściwe składanie ofiar z istot żywych, składając
na ołtarzu tylko placuszki miejscowe, które Ateńczycy do dnia
dzisiejszego nazywają pelanoj. Likaon natomiast na ołtarz Zeu-
sa Likajosa poniósł niemowlę, zabił je w ofierze i skropił
ołtarz krwią 6 . Dlatego - wedle tradycji — tuż po złożeniu tej
ofiary uległ zamianie w wilka [likos].
4 Legenda ta trafia mi do przekonania, gdyż od dawna opo-
wiadana jest przez Arkadów, a ponadto ma cechę prawdopo-
dobieństwa. Ludzie bowiem w tych odległych czasach bywali
gośćmi i biesiadnikami bogów z racji swej sprawiedliwości
i zbożności. Jeśli byli dobrzy, towarzyszyła im jawna cześć
ze strony bogów. Jeśli dopuścili się przestępstwa, spadał na
nich od razu ich gniew. Ba, w tych czasach nawet ubóstwie-
nia dostąpili pewni ludzie, którym dziś jeszcze składa się
cześć jak Arystajos 7 , Brytomartis kreteńska 8 , Herakles, syn
b) wymienia jako najstarsze Panatenaje, a dopiero potem eleuzyńskie, w
Jol-
kos, istmijskie, olimpijskie, nemejskie i pytyjskie.
4 Ustanowienie Panatenajów legenda starożytna przypisuje
Erychtoniosowi,
legendarnemu założycielowi Aten — por. Apollodor III 14, 6, 6; Plutarch,
Tezeusz, 24.
5 Kureci - pólboskie istoty mieszkające na Krecie, które osłaniały ma-
leńkiego Zeusa swoim tańcem w zbroi. Hałas, jaki tym czyniły, miał zagłuszyć
płacz dziecka — por. Hezjod, Fragmenta, ed. A. Rzach, Lipsiae 1902, frg.
198; Kallimach, Hymn do Zeusa, w. 52 i n. Legenda na ich temat związana
jest z rytuałem kreteńskim. Często utożsamiano ich z Korybantami w kulcie
Rei.
6 Jest to być może uzasadnienie praktyki ofiarowania nie tylko zwierząt,
ale również ludzi.
7 Arystajos został ubóstwiony za przysługi wyświadczone ludziom. Naj-
częściej uważany jest za syna Apollona i nimfy Kyrene.
8 Brytomartis kreteńska — por. II 30, 3 — bogini utożsamiana z Arte-
midą.
Zgłoś jeśli naruszono regulamin