Wojciech Radzki - Strój męski i wyposażenie 1450 - 1490.pdf - Strój średniowieczny - djbyku

Strój męski i wyposażenie 1450-1490

(v. 1.1)

Wojciech Radzki

Skórzany pas

Pasy noszone przy stroju cywilnym były cienkie (szerokość ok. 2

cm) i długie (120-150 cm). Sprzączki, podobnie jak okucia, odlewano

najczęściej z mosiądzu.

To syntetyczne opracowanie przeznaczone jest dla osób

zainteresowanych realiami końca XV w., a w szczególności dla

tych którzy zdecydowali się na rekonstrukcję stroju żołnierza

zaciężnego. Jest to zaledwie szkic, którym mam nadzieję zachęcę

do sięgnięcia po literaturę fachową.

Sakiewka

Z cienkiej skóry, przytroczona rzemieniem do pasa.

Strój

Torebka (sakwa)

Doczepiona do pasa, najczęściej skórzana torebka, była niezwykle

popularna. Kształty torebek były bardzo różne. Zapinana była na

sprzączkę lub guzik i nierzadko dekorowana metalowymi elementami.

Bielizna (braies, breche)

Gacie posiadały prosty krój, przypominający dzisiejsze

'bokserki'. Z przodu mogły być zaopatrzone w rozcięcie lub

saczek. Materiały: len .

Kaftan wierzchni

Wierzchnie okrycie zakładane było w zależności od pogody na

dublet, lub bezpośrednio na koszulę. Istniało wiele wariantów

kaftanów (krótsze, dłuższe; o wąskich lub szerokich rękawach -

długich lub krótkich; z bufkami lub bez itd.). Kaftany wierzchnie

zapinane były na całej długości na guziki (metalowe, a cześciej

drewniane obszyte materiałem) wiązadełka lub haftki. Szczególnym

rodzajem kaftana wierzchniego były tzw. liberie (patrz niżej).

Materiały: sukno, wełna. Len, lub bawełna na podszewkę.

Koszula

Biała z szerokimi rękawami. Rozcięcie z przodu do połowy,

łączone najczęściej troczkami lub rzemieniami. Możliwa jest

także wersja z płytkim rozcięciem - wtedy wiąże się ją troczkiem

przy szyi. Wykonać ją należy z lnu .

Nogawice

Pierwotnie, mniej więcej do końca XIV w., nogawice były

dwuczęściowe, przypominały pończochy. Były wykonane z

sukna i sięgały aż do pośladków. Zakładano je bezpośrednio na

bieliznę i przypinano do dubletu, lub specjalnego paska zwanego

gacnikiem.

Nogawice ewoluowały i około lat 70tych XIVw tył został

połączony, a z przodu doszyto klin zwany saczkiem. Tak więc

powstała forma przypominająca dzisiejsze spodnie (termin

spodnie pochodzi dopiero z XVIIw), występująca także pod

nazwą nogawico-spodnie (nogawice dwuczęściowe były nadal w

użyciu). Nogawice były obcisłe, przylegające do nóg i posiadały

wokół pasa dziurki służące do przeplatania wiązadełek (‘points’),

za pomocą których łączono nogawice z dubletem. Oprócz

'points' nogawice mogły się trzymać na wszytym na wysokości

bioder sznurowadle. Nierzadko bywały wielobarwne (np. w

prążki; nogawki w dwu różnych kolorach itp.). Najczęściej szyto

je z wełny . Lnianych używali chłopi i biedni mieszczanie. Z kolei

mocne nogawice skórzane, zwane skórzniami, wykorzystywano w

trudnych podróżach i kampaniach wojennych.

"Mundur"

Chociaż jednolite umundurowanie pojawiło się dopiero w XVII w.,

to w średniowieczu można doszukiwać się praprzodka munduru.

Chodzi tutaj o tzw. liberię, czyli szatę wierzchnią w barwach np.

miasta z którego pochodził oddział; szlachcica, któremu służono; czy

też cechu. Liberie występowały z reguły pod postacią kaftanów

rozciętych z przodu i zapinanych na wiązadełka, guziki, lub haftki.

Rękawy były długie, krótkie, lub nie było ich w cale.

"Mundur" oddziału zaciężnego BRZL stanowi dwukolorowy kaftan

(jedna połowa czerwona, druga kremowa) sięgający do pół uda i z

krótkimi rękawami.

Kaptur

Kaptur może być zarówno długi jak i krótki. W przypadku krótkich

kapturów możliwe było wkładanie go pod hełm, co dodatkowo

wspomagało działanie wyściółki, a przede wszystkim chroniło przed

zimnem. Kaptur mógł być także z przodu rozcięty i zapinany na

obszyte materiałem guziki. Materiały: wełna, len.

Nakrycie głowy

Najprostsze nakrycie głowy stanowił czepek wykonany z lnu.

Noszono także rozmaite czapki filcowe i wełniane , a także kapelusze

słomiane .

Buty

Mogły być niskie do kostek, wyższe powyżej kostek, bądź do

kolan (a nawet powyżej kolan). Podeszwa powinna być

wykonana z grubej skóry (przynajmniej 0,5 cm). Wykonać je

należy ze skóry na tyle grubej, by się nie rozerwały i na tyle

cienkiej by nie obcierały. Należy unikać nitów kaletniczych (nie

występują ani w ikonografii ani w znaleziskach). Buty

sznurowano rzemieniami, używano także sprzączek metalowych.

Płaszcz

Podobny do kaftana wierzchniego, sięgający do kolan płaszcz

chronił dobrze przed zimnem i deszczem. Wykonany był z wełny .

Płaszcz (peleryna)

Szyty był z półkola lub z koła. Zapinano go przy szyi guzikami, lub

wiązadełkami. Płaszcze chroniły dobrze przed zimnem i szyte były z

wełny .

Dublet (pourpoint, gippon)

Obcisły, uwydatniający sylwetkę, sięgający do bioder, kaftan

spodni z długimi wąskimi rękawami (lub pozbawiony rękawów)

noszony pod ubraniem wierzchnim. Do dubletu często

przypinano nogawice. Dublety mogły być jednobarwne, jak i

dwu lub czterobarwne (szachownica). Jako zapięć używano

guzików, wiązadełek ze skuwkami, lub haftek. Ten element

stroju, wraz z nogawicami, był niezwykle rozpowszechniony w

omawianym okresie. Materiały: wełna , sukno . Dublety lniane ,

podobnie jak nogawice lniane, noszone były przez biedotę.

Podszewkę szyto z lnu lub bawełny .

Wyposażenie

Torba

Przewieszaną przez ramię torbę szyto najczęściej z białego lnu .

Przechowywano w niej prowiant lub inne podręczne przedmioty.

Naczynia i sztućce

Najbardziej niezbędne to kubek lub kufel, talerz, oraz

drewniana łyżka. Naczynia mogą być drewniane, gliniane, bądź

miedziane.

historycznych naczyń na turnieju można liczyć się z tym że nie

otrzyma się posiłku. W następnej kolejności polecałbym uszyć

kaptur . Roboty z tym niewiele, a jest bardzo przydatny w razie

deszczu. Następnym w kolejności elementem ubioru jest kaftan

wierzchni . Sugeruję, żeby najpierw była to liberia, a dopiero potem

kaftan "indywidualny". Warto tu pamiętać o zabieraniu na turnieje

ręcznika lnianego. Pozostał jeszcze płaszcz i peleryna . Z całą

pewnością posiadanie ich nie jest niezbędne, jednak na pewno bywają

przydatne i dodają kolorytu strojowi.

Wszystkie wymienione przeze mnie elementy stroju były noszone

przez mieszczan, w tym i żołnierzy zaciężnych. Ludzie zamożniejsi

mogli sobie pozwolić na posiadanie dodatkowo wytworniejszych szat.

Nóż

Niewielkich rozmiarów, ostry nóż, stanowił nieodłączny

element wyposażenia.

Ręcznik

Ręcznik stanowił po prostu kawałek lnianego płótna.

Siennik i koce

Siennik do spania to nic innego jak duży worek lniany, który

do spania wypełnia się sianem. Natomiast koc stanowić

powinien kawał grubej wełny. Należy unikać używania koców

współczesnych.

Kompletowanie stroju i wyposażenia

Pierwszą rzeczą od której powinno się zacząć jest koszula .

Ręczne szycie koszuli zajmie około dnia, a na maszynie ok.

godziny. Na początku wystarczy jedna koszula, jednak w na

wyjazdach kilkudniowych trzeba mieć minimum dwie. Kolejnym

elementem powinna być bielizna (absolutnie niezbędna przy

dzielonych nogawicach!). Następnym krokiem powinno być

zrobienie butów . Buty, jak sam się przekonałem, można uszyć w

dzień. Jeśli ktoś wzdryga się na myśl o szyciu, to może zlecić tą

pracę kaletnikowi. Buty średniowieczne nie były klejone, jednak

przyszywanie grubej podeszwy wewnętrznymi szwami to dość

trudna sprawa, dlatego można pójść tutaj na kompromis i

podeszwy przykleić. Następnie sugeruję uszycie wełnianych

nogawic . Warto tutaj pamiętać że nogawice były obcisłe (styl

skate'owy w XV w. był zdecydowanie nieznany :-)). Trzeba się

też zdecydować, czy chcemy mieć nogawice dwuczęściowe

(dzielone), czy jednoczęściowe. Nogawice dzielone wymagają

nieco dłuższych dubletów.

Powyższy zestaw umożliwia wprawdzie wzięcie udziału w

pokazach BRZL w roli pachołka - pomocnika, jest to jednak

zdecydowanie za mało. Trudno wyobrazić sobie niewątpliwie

strój bez paska . Paski w XV stuleciu były cienkie i długie,

dlatego też można od razu zapomnieć o przerabianiu pasów

harcerskich czy wojskowych. Paski nabijane kaletniczymi

ćwiekami, rodem z sex shopów, powinny zostać jedynie w sferze

marzeń miłośników sado-maso. Kolejnym krokiem jest uszycie

dubletu . Pamiętać należy że dublet był strojem spodnim, a co za

tym idzie obcisłym. Szyto go z ośmiu części (cztery ćwiartki z

przodu i cztery z tyłu). W dalszej kolejności powinno się

skompletować nakrycie głowy . Na początek wystarczy czapka z

białego lnu. W przyszłości można pokusić się o uszycie (lub

zakup) czapki filcowej. Rzeczą bardzo przydatną jest kapelusz

słomkowy, który przy mocnym słońcu chroni oczy.

Mamy zatem już: bieliznę, koszulę, buty, nogawice, pasek,

dublet i nakrycie głowy. Te elementy stanowią absolutne

minimum stroju na turniejach, bez których nie jest się

wpuszczanym. Kto choć raz był na turnieju rycerskim ten wie

jak praktyczne jest posiadanie sakwy . Bez niej nie ma gdzie

trzymać portfela, dokumentów, czy telefonu komórkowego.

Podobnie ma się rzecz z torbą lnianą, w której można trzymać

choćby naczynia, czy prowiant. Dlatego proponuję żeby przed

wyjazdem na pierwszy turniej (lub na inną kilkudniową imprezę)

zaopatrzyć się w te dwie rzeczy. Kolejną rzeczą którą należy

dość szybko zdobyć są historyczne naczynia i sztućce .

Najtrwalszymi kubkami (czy kuflami) są miedziane, lecz ich

minusem jest to, że zmieniają smak napoju. W przeciwieństwie

do nich, gliniane (emaliowane) smaku nie zmieniają praktycznie

w ogóle, ale są za to mało trwałe. Z kolei drewno wymaga

konserwacji i również zmienia smak. Talerze (głębokie) lub miski

powinny być drewniane, podobnie jak łyżka. Nie posiadając

Materiały z jakich robione będą ubrania muszą być historyczne!

(takie jakie podano wyżej). Inne nie będą akceptowane. Jeśli chodzi o

tkaniny wełniane, to najlepiej stosować flausz, lub sukno. Bez

wątpienia najbardziej poprawne będą tkaniny bez sztucznych

domieszek. Takie jednak są najdroższe i niełatwo dostępne, dlatego

można użyć tkaniny z niewielką domieszką włókiem sztucznych (taką,

by nie było widać, czyli najwyżej 20--30%). Pozostaje wyjaśnić jeszcze

kwestię bawełny, jedwabiu i aksamitu.

Wprawdzie bawełnę sprowadzano do Europy środkowej, lecz był

to materiał o wiele mniej dostępny aniżeli len (odwrotnie niż w

dzisiejszych czasach). Bawełnę używano do produkcji barchanu

(tkanina lniano-bawełniana), który wykorzystywano m.in. do robienia

wyściółek w hełmach. Są też dowody na wykorzystywanie płótna

bawełnianego na podszewki. Tak więc jeśli ktoś ma niepotrzebne

prześcieradło bawełniane może je wykorzystać właśnie do takich

celów. Dopuszczamy również płótno bawełniane na bieliznę.

Aksamit był oczywiście znany w XV w. ale był on tkany z jedwabiu,

podczas gdy obecnie aksamit jest bawełniany, którego wówczas nie

wytwarzano (najprawdopodobniej). Bezpieczniej zatem jest go nie

stosować (tym bardziej że cena wełny jest równa lub niższa od ceny

aksamitu), chociaż na turniejach można spotkać ludzi w ubraniach

aksamitnych.

Jedwab naturalny jest obecnie tkaniną trudnodostępną i bardzo

drogą. Podobnie jeśli chodzi o cenę było w XV w., i z całą pewnością

żołnierze nie nosili jedwabnych koszul, ani bielizny.

Sposób szycia . Oczywiście najlepiej byłoby, aby wszystkie ubrania

szyte były w całości ręcznie. Nie każdego jednak stać na tak duży

wkład pracy (lub pieniędzy) i powszechnie akceptowane są ubrania

szyte na maszynie. Należy jednak pamiętać, aby szwy były wtedy jak

najmniej widoczne. Dobrym rozwiązaniem jest wykańczanie

widocznych szwów ręcznie (np. obszywanie dziurek).

Literatura

1. G. Embleton, Medieval Soldier , London 1994

2. G. Embleton, Medieval Military Costume , Ramsbury 2000

3. S. Thursfield, The Medieval Tailor's Assistant , Carlton 2001

4. K. Turska, Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów , PAN

1987

5. I. Turnau, Słownik ubiorów

6. I. Turnau, European occupational dress , Warszawa 1994

Wojciech Radzki - Strój męski i wyposażenie 1450 - 1490.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: