Robert C. Carson James N. Butcher Susan Mineka GWP Psychologia zaburze� vol.2 Cz�owiek we wsp�czesnym �wiecie GDA�SKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Psychologia zaburze� vol.2 Robert C. Carson James N. Butcher Susan Mineka Psychologia zaburze� vol.2 Przek�ad: W�adys�aw Dietrieh, Monika Gajdzi�ska, Danuta Golec, Anna Kacmajor, Andrzej Karmoli�ski, Tomasz Kudelski, Marek Orski, Agata Sulak, Magda Sl�sarska, Anna Tabaczy�ska GWP GDA�SKIE WYDAWNICTWO PSYCHOLOGICZNE Gda�sk 2003 jk akademicki dofinansowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Recenzje wydawnicze: prof. dr hab. Lidia Grzesiuk prof. dr hab. med. Adam Bilikiewicz T t . . . Tytu� orygina�u: bnormal Psychology and Modern Life, Eleventh Edition by Robert C. Carson, James N. Butcher, Susan Mineka, Copyright � 2000, Ali Rights Reserved. Translation copyright � 2002 by Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne s.c. Published by arrangement with the original publisher, Prentice Hali, Inc, a Pearson Education Company. ; Wszystkie prawa zastrze�one. Ksi��ka ani �adna jej cz�s'� nie mo�e by� przedrukowy wana ani w �aden inny spos�b reprodukowana lub odczytywana w �Yodkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gda�skiego Wydawnictwa Psychologicznego. Wydanie pierwsze w j�zyku polskim Przek�ad: Monika Gajdzi�ska (rozdz. 3, 7, 8), Danuta Golec (rozdz. 17), Anna Kacmajor, Agata Sulak (rozdz. 1, 11), Andrzej Karmoli�ski (rozdz. 16), Tomasz Kudelski (rozdz. 2), Marek Orski (rozdz. 5, 12, 15, 18 i wst�p), Magda Sl�sarska, Anna Tabaczy�ska i W�adys�aw Dietrich (rozdz. 4, 6, 9, 10, 13, 14) ? �;"? ? Edytor: Anna �witajska : Redakcja naukowa: Ma�gorzata Toeplitz-Winiewska Redakcja naukowa s�ownika: Helena S�k , .' Redakcja polonistyczna: Janina Wunderlich Opracowanie techniczne: Sylwia Kot Korekta: zesp� Opracowanie graficzne: Piotr Geisler Projekt ok�adki: Agnieszka W�jkowska Fotografia na ok�adce: Corel Corporation Wskaz�wki dla bibliotekarzy: 1/ psychologia og�lna 2/ psychopatologia 3/medycyna 4/ psychiatria 5/ psychologia kliniczna ISBN 83-89120-17-8 Druk: Druk Intro, Inowroc�aw. Gda�skie Wydawnictwo Psychologiczne s.c. ul. Bema 4/1 a, 81-753 Sopot, tel./fax 058/551-61-04, 551-1 e-mail: gwp@gwp.gda.pl http://www.gwp.pl 1-01 cn TRESC ROZDZIA�U WP�YW CZYNNIK�W SPO�ECZNO- -KULTUROWYCH NA WZORCE ZACHOWA� SEKSUALNYCH Przyk�ad 1. Teoria degeneracji i absty- nencji Przyk�ad 2. Rytualny homoseksualizm no Melanezji Przyk�ad 3. Psychiatria ameryka�ska a ho- moseksualizm ODMIENNO�CI SEKSUALNE I ZABURZENIA TO�SAMO�CI P�CIOWEJ Parafilie Przyczyny i leczenie parafilii Zaburzenia to�samo�ci p�ciowej WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE Wykorzystywanie seksualne dzieci Pedofilia Kazirodztwo Gwa�t Leczenie przest�pc�w seksualnych i problem recydywy DYSFUNKCJE SEKSUALNE Zaburzenia po��dania seksualnego Zaburzenia podniecenia seksualnego Zaburzenia orgazmu Zaburzenia zwi�zane z bolesnym stosunkiem seksualnym PROBLEMY NIEROZWI�ZANE STRESZCZENIE WA�NIEJSZE TERMINY ODMIENNO�CI, DYSFUNKCJE I WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE Nasze poczucie szcz�cia w du�ym stopniu zale- �y od tego, czy pozostajemy w zwi�zku opartym na mi�o�ci i udanym po�yciu seksualnym. Je�li brakuje nam takiej relacji, jeste�my gotowi po�wi�ci� wiele czasu, wysi�ku i zaanga�owania, by to zmieni�. Seksualno�� jest niezwykle wa�nym aspektem nasze- go �ycia: to ona decyduje o tym, w kim si� zakochuje- my i z kim si� wi��emy; od niej zale�y, czy jeste�my zadowoleni z partnera i z samych siebie. W rozdziale tym przyjrzymy si� najpierw prob- lemom natury psychologicznej, kt�re powa�nie utru- dniaj� niekt�rym ludziom osi�gni�cie satysfakcji seksualnej. Dotyczy to jednostek - w wi�kszo�ci m�czyzn - przejawiaj�cych nietypowe sk�onno�ci 618 ODMIENNO�CI, DYSFUNKCJE I WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE seksualne, niemo�liwe do zaspokojenia w spos�b spo�ecznie akceptowany. Ekshibi- cjoni�ci na przyk�ad odczuwaj� podniecenie seksualne, demonstruj�c swoje genitalia nieznajomym osobom, kt�re zazwyczaj oka- zuj� obrzydzenie i strach. Akt ekshibicjo- nizmu zatem cz�sto polega na wywo�aniu u przypadkowego �wiadka nieprzyjemnych uczu�. Jest nie tylko naruszeniem norm oby- czajowych, lecz mo�e tak�e spowodowa� uraz psychiczny u osoby napastowanej. Pew- ne odmienno�ci seksualne bywaj� uci��li- we dla dotkni�tych nimi os�b. Transseksua- lista nie akceptuje swojej p�ci biologicznej i odczuwa silne pragnienie jej zmiany. Jesz- cze inne zaburzenia, takie jak fetyszyzm - gdy obiektem seksualnym staje si� jaki� przedmiot lub cz�� cia�a - s� �r�d�em za- chowa� by� mo�e nietypowych lub nawet dziwacznych, ale w gruncie rzeczy nieszko- dliwych. Chyba �adne z zagadnie� om�wio- nych w tej ksi��ce nie ukazuje tak wyrazi�cie trudno�ci z wyznaczeniem granic pomi�dzy norm� a psychopatologi�, jak problem od- mienno�ci seksualnych. Kwesti� t� zajmie- my si� szerzej w dalszej cz�ci tego rozdzia- �u. Koncentruj�c si� na zagadnieniu homo- seksualizmu, zilustrujemy wp�yw norm kul- turowych na to, jakie zachowania s� uznawa- ne za patologiczne. Druga kategoria omawianych tu proble- m�w to wykorzystywanie seksualne - wzo- rzec kontakt�w seksualnych, do kt�rych do- chodzi w wyniku wymuszenia lub zastoso- wania przemocy. Ten typ zachowa� poci�ga za sob� powa�ne konsekwencje spo�eczne, dlatego te� po�wi�cimy mu szczeg�ln� uwa- g�. W ci�gu ostatnich dziesi�ciu lat znacznie wzros�o zainteresowanie problemem wyko- rzystywania seksualnego dzieci i doros�ych (wi�kszo�� ofiar w�r�d doros�ych stanowi� kobiety). Wnikliwej analizie poddano za- r�wno przyczyny, jak i skutki tego zjawiska. Jak si� przekonamy, niekt�re zwi�zane z nim kwestie - na przyk�ad ocena prawdziwo�ci wypartych wspomnie� dotycz�cych mole- stowania seksualnego - wzbudzaj� wiele kontrowersji. Trzeci typ problem�w przedstawionych w tym rozdziale to dysfunkcje seksualne, kt�re uniemo�liwiaj� b�d� utrudniaj� osi�- gni�cie pe�nej satysfakcji z aktu p�ciowego. Przyk�adem takiego zaburzenia jest przed- wczesna ejakulacja, w wyniku kt�rej m�- czyzna osi�ga orgazm zbyt szybko, by stosu- nek by� zadowalaj�cy dla obojga partner�w. W por�wnaniu z odmienno�ciami seksualny- mi dysfunkcje rzadziej s� przedmiotem dy- skusji na temat tego, co jest norm�, a co nie, gdy� dotkni�te nimi osoby (lub ich partne- rzy) na og� same uwa�aj� je za problem. Z drugiej strony oczekiwania co do w�asnej lub cudzej sprawno�ci seksualnej nie zawsze bywaj� realistyczne. Nie �yjemy w �wiecie idealnym i na to, jak funkcjonujemy, ma wp�yw wiele czynnik�w, cz�sto niesprzyja- sj�cych. M�odzi m�czy�ni cz�sto uwa�aj�, �e wytrysk nast�puje u nich zbyt wcze�nie, ale z wiekiem ucz� si� go kontrolowa�. Wie- le kobiet nie prze�ywa orgazmu w trakcie stosunku, a mimo to znajduje w nim przy- jemno�� i spe�nienie. O dewiacjach i dysfunkcjach seksual- nych oraz o wykorzystywaniu seksualnym wiadomo znacznie mniej ni� o wielu innych zaburzeniach omawianych dot�d w tej ksi��- ce, takich jak na przyk�ad l�k czy depresja. Najwa�niejsze czasopisma z dziedziny psy- chiatrii i psychologii klinicznej zamieszcza- j� stosunkowo niewiele artyku��w dotycz�- cych dysfunkcji i dewiacji seksualnych, a naukowc�w zajmuj�cych si� zachowania- mi seksualnymi jest o wiele mniej ni� specja- list�w w dziedzinie depresji czy l�ku. Jed- nym z g��wnych powod�w tego stanu rzeczy jest to, �e seks stanowi dla nas tabu. Chocia� dla wi�kszo�ci ludzi jest on bardzo wa�ny, rzadko potrafi� o nim otwarcie rozmawia�. Utrudnia to zdobycie nawet najbardziej pod- stawowych informacji na temat uczu�, po- staw czy cz�stotliwo�ci przejawiania pew- nych zachowa� seksualnych. Dotyczy to PSYCHOLOGIA ZABURZE� 619 Mimo �e nasze poczucie szcz�cia zale�y w du�ym stopniu od tego, czy pozosta- jemy w zwi�zku opartym na mi�o�ci i udanym wsp�yciu, badania nad seksualno�ci� post�puj� powoli. Dzieje si� tak g��wnie dlatego, �e lu- dziom trudno jest szczerze rozmawia� na tematy intym- ne, a tak�e z powodu niedo- statecznego finansowania dzia�alno�ci naukowej w tej dziedzinie. szczeg�lnie zjawisk, kt�re spotykaj� si� ze spo�eczn� nietolerancj�, takich jak na przy- k�ad homoseksualizm. Ankietowani mog� uwa�a� pytania za kr�puj�ce i nie zawsze udzielaj� wiarygodnych odpowiedzi. Kolejn� przeszkod� w rozwoju bada� nad seksualno�ci� s� kontrowersje i polemi- ki towarzysz�ce zwykle kwestiom zwi�za- nym z aktywno�ci� p�ciow�. Homoseksua- lizm, �ycie seksualne nastolatk�w, aborcja czy molestowanie w dzieci�stwie to tematy dra�liwe. Badania w tej dziedzinie s� ��le widziane". Dwa zakrojone na szerok� skal� projekty badawcze zosta�y wstrzymane na skutek protest�w polityk�w, mimo �e uprzednio oficjalnie je zaakceptowano i do- ceniono ich warto�� naukow� (Udry, 1993). Dzi�ki wsparciu prywatnego sponsora uda�o si� zrealizowa� - na mniejsz� skal� -jeden z nich. Uzyskane w�wczas wyniki by�y w la- tach dziewi��dziesi�tych najbardziej miaro- dajnym �r�d�em informacji w tej dziedzinie (Laumann i in., 1994). Senator Jesse Helms oraz inni parlamentarzy�ci dowodzili, �e ba- dacze zachowa� seksualnych s� na og� tole- rancyjni wobec seksu przedma��e�skiego i homoseksualizmu, co mo�e wp�ywa� na wyniki analiz. O tym, jak trudno zdoby� fun- dusze na badania w tej dziedzinie, mo�e �wiadczy� nast�puj�cy paradoks: pomimo �e przest�pcy seksualni s� postrzegani jako zagro�enie i pa�stwo wydaje rokrocznie 620 ODMIENNO�CI, DYSFUNKCJE I WYKORZYSTYWANIE SEKSUALNE miliony dolar�w na sfinansowanie pobytu skazanych w wi�zieniach, w 1993 roku Na- tional Institute of Mental Health wyasygno- wa� na badania dotycz�ce takich przest�p- c�w zaledwie 1,2 min dolar�w; na studia nad depresj� przeznaczono w tym samym czasie 125,3 min (Goode, 1994). Pomimo tych trudno�ci, dys...
goska007