logoterapia.pdf

Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska

LOGOTERAPIA W PRZYPADKACH GŁĘBOKICH ZABURZEŃ

KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ. Analiza egzystencjalno-kognitywna.

Wieloletnia praktyka logopedyczna utwierdza mnie w przekonaniu, iż zadania jakie

stoją przed logopedą obejmują bardzo szerokie spektrum działania, wymagają wiedzy

interdyscyplinarnej obejmującej także psychoterapię, w szczególności logoterapię.

Wydaje się więc istotne poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: Jakimi teoretycznymi

przesłankami do prowadzenia zajęć dysponuje logopeda w sytuacji braku językowej

komunikacji u osób z autyzmem, afazją i porażeniem mózgowym?

Jest to jednocześnie próba wyjaśnienia probelmu formułowanego przez studentów

logopedii w taki oto sposób: Jaki jest sens prowadzenia terapii logopedycznej w

sytuacjach głębokich, nieodwracalnych zaburzeń komunikacji językowej?

Chodzi więc o udowodnienie tezy, że obok procedur budowania lub odbudowywania

komunikacji językowej, logopeda powinien umieścić w zakresie swoich działań także

logoterapię.

Bez poczucia sensu podejmowanych działań, ze strony logopedy i rodziców

niepełnosprawnych dzieci, nie udaje się podjąć skutecznych działań terapeutycznych,

może także dojść do odrzucenia zadania przez logopedę, do ambiwalentnych i/lub

niepożądanych zachowań rodzicielskich. Przejawiają się one najczęściej w postawie:

poświęcenia się dla dziecka (matki realizują to inaczej, ojcowie inaczej) lub negowania

niepełnosprawności dziecka porzez deformacje percepcyjne (najczęściej matki).

[Przykład z ostatniego tygodnia – matka niesłyszącego 16-letniego chłopca zwróciła się

do mnie z taką wypowiedzią: Wie pani ja tak czuję w sercu, że on słyszy. Tu w szkole

nie, ale w domu tak ].

Nie brak jednak i takich doświadczeń, które potwierdzają ogromne indywidualne

możliwości odbudowywania zaburzonych funkcji, poprzez wykorzystanie

nieuszkodzonych struktur mózgu. Im głębiej potrafimy wniknąć w problemy dotyczące

budowy i działania mózgu tym bardziej poszerza się zakres pytań i problemów, które

stawia przed nami rzeczywistość. Jednakże każda nauka o człowieku musi ujmować

istotę ludzką w całej jej osobowej pełni, a nie tylko precyzyjnie rejestrować zachowania

na poziomie behawioralnym. Powinna umieć dostrzegać także czysto subiektywne

przeżycia, mogą one bowiem pełnić funkcje motywacyjne w przebiegu prowadzonej

terapii. Logopeda nie może nigdy zapomnieć, że człowiek nie tylko reaguje na bodźce,

ale jest zdolny przekraczać determinanty biologiczne i społeczne, twórczo kierować

swoim rozwojem. Dzieje się tak jednakże tylko wówczas, gdy zostaną stworzone ku

temu odpowiednie warunki.

Przyjęta przez logopedę koncepcja człowieka staje się punktem wyjścia w

projektowaniu oddziaływań terapeutycznych. Dostrzeżenie roli języka w rozumieniu i

opisywaniu świata, w kształtowaniu własnej osobowości, każe widzieć komunikację

językową jako podstawowy wymiar egzystencji człowieka. To właśnie system

językowy zapewnił człowiekowi ontyczną wyjątkowość w świecie przyrody (Popielski

[ ]).

Przedstawione ujęcie podstawowego zadania logopedii umieszcza ją w ramach

językoznawstwa kognitywnego, które zajmuje się nie tylko systemem, czy

mechanizmami języka, ale człowiekiem mówiącym i bada związki językowego

zachowania się z myśleniem, naturą, kulturą, szeroko rozumianym najbliższym

otoczeniem.

Logopedia humanistyczno-egzystencjalna w pełni uwzględnia subiektywne

przeżycia pacjentów, cechuje się antyredukcjonizmem, holizmem, czerpie z nauk

filozoficznych.

Poszczególne metody i techniki logopedyczne będą o tyle skuteczne, o ile nie

poprzestaną na wycinkowej korekcji, dotyczącej sprawności realizacyjnych i zwrócą

także uwagę na potrzebę całościowego widzenia i oddziaływania na pacjenta. Jest to

niewątpliwie zachęta do dostrzeżenia człowieka w jego naturalnym życiu, a nie tylko w

sytuacjach diagnostycznych i terapeutycznych. Bowiem tylko wówczas mogą ujawnić

się wszystkie potencjalne możliwości i umiejętności człowieka.

Podejście takie ma także i tę zaletę, że pozwala na prowadzenie terapii

logopedycznej w naturalnych kontekstach i dostrzeżenie związków przyczynowych

obserwowanych zaburzeń. To zwrot od mechanistycznego do osobowego ujmowania

pacjenta.

Sytuacja braku komunikacji językowej rodziców dzieci z porażeniem mózgowym i

dzieci autystycznych jest silnie traumatyczna. Problem ten dotkliwie przeżywają

również rodziny pacjentów z afazją oraz dzieci słyszące, niemówiących rodziców

głuchych. W takich wypadkach odwrócenie biegu rozwoju, kiedy dziecko uczy

dorosłego mówić jest niezwykle trudne do zaakceptowania dla obu stron.

Logopeda nie może czuć się przypisany ani do jednej koncepcji, ani do jednego

rodzaju oddziaływań. Ponieważ budowanie czy odbudowanie systemu językowego

zachodzić może jedynie w interakcjach społecznych, kształtowanie tych interakcji staje

się także podstawowym zadaniem logopedy. Bez sięgania do najnowszych osiągnięć

teorii i praktyki logoterapeutycznej nie będzie to wszakże możliwe.

Procedura logopedyczna, jeśli chce przeciwstawić się biologistycznemu i

redukcjonistycznemu traktowaniu człowieka musi zawierać w sobie także postępowanie

logoterapeutyczne. Taki ogląd problemu wpisuje się w widzenie logopedii, jako

dyscypliny integrującej wiedzę wielu dyscyplin naukowych, zajmujących się

człowiekiem i jego działaniem w świecie. Otwiera szerszą perspektywę oddziaływań

logopedycznych, ujmując także w zakres swych działań rodzinę osób z zaburzoną

komunikacją.

Greckie logos jest tu rozumiane jako; uzasadnienie, sens, wyjaśnienie. Termin

logoterapia zawiera więc, jak mówi Kazimierz Popielski [ ], odniesienie do Słowa

stwórczego, porządkującego, pełnego sensu, będącego podstawą sensu.

Twórcą logoterapii jest Viktor Emanuel Frankl [ ], który wyznaczył językowi w

egzystencji człowieka szczególną rolę do spełnienia. Logoterapia, przy pomocy

wypracowanego przez siebie języka, kreuje rzeczywistość sensu i wartości. Rodzice

niepełnosprawnego dziecka zobaczą swoją sytuację tak, jak im to zaprezentują

językowe wypowiedzi logopedy.

Innymi słowy logopeda winien prowadzić nie tylko terapię ukierunkowaną na

budowanie lub odbudowanie systemu językowego, ale także oddziaływać poprzez

słowo. A więc prowadzić terapię logopedyczną oraz logoterapię.

Logoterapia korzysta z osobowych dynamizmów motywacyjno-rozwojowych i

wskazuje na mobilizującą siłę płynącą z dostrzegania problemu wartości i sensu życia.

Dla trwałego skutku procesu terapii logopedycznej odkrycie przez pacjentów i ich

rodzinę sił motywacyjnych tkwiących w wymiarze duchowym (noetycznym jak mówi

Frankl) jest niezwykle pomocne, może nawet najbardziej wartościowe.

Praca logopedy powinna objąć dwie płaszczyzny:

 oddziaływanie logoterapeutyczne (oddziaływanie poprzez słowo) wobec osoby

z zaburzeniami komunikacji oraz członków rodziny. W tej perspektywie należy

zobaczyć także problematykę przekazywania diagnozy i organizowanie grup

wsparcia.

 oddziaływanie logopedyczne, a w sytuacjach braku możliwości

porozumiewania się werbalnego (w skrajnych wypadkach także językowego)

naukę budowania skutecznej alternatywnej komunikacji.

Rodzice dzieci z porażeniem mózgowym, autystycznych zanim przystąpią do

żmudnej drogi budowania komunikacji językowej muszą uzyskać odpowiedzi na

pytania: jak żyć w nowej sytuacji? (nowa sytuacja tzn. od momentu wypadku lub

postawienia diagnozy) , co robić dla osoby pozbawionej możliwości komunikacji? i

komu zawierzyć? Ta wielowymiarowość ontyczna budowania komunikacji kieruje

uwagę logopedy na fenomen sensu i problematykę wartości.

W trakcie prowadzonej terapii powinno ujawnić się spontaniczne i pozytywne

doświadczenie egzystencji poprzez rozwijanie twórczych możliwości i dostrzeganie

własnych ograniczeń. Takie doświadczenie obejmuje nie tylko pacjentów, także

logopedę. Cierpienia psychiczne jakie są udziałem rodziców dzieci niepełnosprawnych i

dorosłych osób z afazją, wynikają także z zablokowania głównego dynamizmu,

podstawowej ludzkiej motywacji jaką jest wg Frankla spełnianie sensu życia poprzez

realizowanie wartości.

Człowiek musi mieć możliwość spełnienia potrzeby sensu życia. Zatracanie tego

poczucia rozwija się powoli i niepostrzeżenie, prowadząc do depresji lub głębokich

zaburzeń zachowania, rozpadu więzi rodzinnych, dlatego tak istotna jest

psychoprofilaktyka.

Człowiek jest istota temporalną: wynurza się z przeszłości, istnieje dla przyszłości i

kreuje siebie w teraźniejszości. Treść życia psychicznego jednostka tworzy z dorobku

przeszłości, z wizji przyszłości w sytuacji teraźniejszej. Niekorzystne okoliczności

(niepełnosprawność własna lub dziecka) mogą utrudniać proces wiązania teraz z

przedtem i potem , czy też absolutyzować jeden z wymiarów. Człowieka nie można w

sposób techniczny programować na jakieś zadanie, on sam jedynie ma możność

„przeprogramować się” na nowe cele, jakie przed nim postawiło życie.

Rozdźwięk jaki powstał między oczekiwaniami wobec nienarodzonego dziecka a

nową sytuacją powoduje powstawanie dysonansu egzystencjalnego. Rozpoczyna się

proces nerwicowego wycofania się z życia. Właśnie wówczas tradycyjna logopedia

stawia przed rodzicami dziecka niepełnosprawnego, przed rodziną osób z afazją,

najtrudniejsze zadania, którym oni nie mogą sprostać.

Logopeda przekazuje rodzinie zestaw ćwiczeń, sądząc iż będą one przeprowadzane

w domu. Jednakże rodzina nie może podjąć się takich zadań z dwóch powodów.

Pierwszy, dość oczywisty, choć niestety w praktyce logopedycznej zupełnie

ignorowany, związany jest z wiedzą dotyczącą natury języka i struktury i funkcji

mózgowych. Wiedza ta nabywana przez logopedów, podczas kilkuletnich studiów nie

może być przecież przekazana w trakcie kilkuminutowej instrukcji. Istnieje dość

rozpowszechnione błędne mniemanie, jakoby każdy użytkownik języka mógł być jego

nauczycielem. Skutki takiego myślenia widać w przekazywanych matkom zaleceniach.

Drugi powód jest związany z trudną sytuacją psychologiczną. Proces uczenia się

bycia z drugim człowiekiem z zaburzona komunikacją językową jest długotrwały.

Szczególnie trudny w pierwszym etapie po zapoznaniu się z diagnozą.

Zanim zostaną przekazane rodzicom procedury i strategie postępowania

logopedycznego musi dojść do przewartościowania, w systemie istniejącym do tej pory

w umyśle. Niesienie pomocy logopedycznej w oderwaniu od realiów egzystencji czy

koncentrowanie się na jednym wymiarze, niesie ze sobą zagrożenia dla poszczególnych

osób i dla całej rodziny. Skutki redukcjonistycznej wizji człowieka ujawniają się w

życiu dziecka i jego rodziców. Podejście tradycyjne, koncentrujące się na defekcie i

różnicach w stosunku do normy blokuje możliwość przekraczania własnej

niepełnosprawności i szukania indywidualnych dróg w rozwoju osobowym.

Analiza egzystencjalno-kognitywna pozwala, tak zorganizować pracę poradni

logopedycznej, by znalazła się w niej logoterapia obok procedur budowania i

odbudowywania komunikacji językowej. Bez zastosowania metod logoterapii, może

dojść do wyspecjalizowania się w danej technice i zawężenie się do jej stosowania.

Rutynowe działania zaczynają stopniowo organizować myślenie logopedy i nadawać

kierunek diagnozowania i jednowymiarowego widzenia pacjenta w przebiegu terapii.

Indywidualne hierarchie celów są wielowartościowe i różnorodne. Ponieważ

doświadczenia osobowe bardzo się między sobą różnią, odmienności w systemach

pojęć są nieuchronne. Komunikacja jest zatem hipotetyczna, bo rozmówca może

odmiennie konceptualizować wypowiadane przez nas sądy. To, że posługujemy się tym

samym językiem, nie gwarantuje jeszcze powodzenia komunikacji. Tylko wspólne

cechy doświadczeń sprawiają, że komunikacja jest w ogóle możliwa.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: