Definicja niepełnosprawności

Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Światowy Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych (The World Programme of Action for Disabled Persons) oraz Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (The Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities) podkreślają, iż niepełnosprawność jest problemem społecznym i nie ogranicza się do konkretnej osoby. Mówiąc o niepełnosprawności mamy na względzie relację między zdrowiem człowieka (uwzględniając jego wiek, płeć i wykształcenie), a społeczeństwem i środowiskiem, które go otacza.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka:

·         Niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;

·         Niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka;

·         Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i  kulturowymi uwarunkowaniami.

Społeczny kontekst tematyki niepełnosprawności został omówiony w Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF), przyjętej podczas Światowego Zgromadzenia na rzecz Zdrowia (World Health Assembly) w 2001 roku. Dokument ten podkreśla, że niepełnosprawność dotyczy całej ludzkości, nie można obarczać problemami związanymi z niepełnosprawnością mniejszości społecznych - każdy człowiek może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia i stać się osoba niepełnosprawną.

Niepełnosprawność - podstawy socjologiczne i prawne

Rozdział publikacji: Jak dostosować budynek

Klasyfikacja niepełnosprawności

W rozwiniętych gospodarczo krajach Unii Europejskiej około 15 procent populacji to osoby niepełnosprawne. Wg narodowego spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku, liczba osób niepełnosprawnych w Polsce to 5.456,7 tys., co stanowi 14,3 procent ludności kraju. Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa.

Definicja niepełnosprawności jest bardzo płynna i nie daje się jasno sprecyzować. W życiu każdego człowieka pojawiają się momenty mniejszych lub większych możliwości czy też ograniczeń fizycznych. To, co obecnie jest dla nas łatwo dostępne, za kilka lat może być barierą nie do pokonania. Pomijając dysfunkcje z powodów nieszczęśliwych wypadków, jest wiele przyczyn pogłębiania się wraz z wiekiem niepełnosprawności i dysfunkcji. Wbrew obiegowym opiniom, niepełnosprawność jest brakiem przystosowania funkcji danego organizmu do warunków, w jakich się znajduje.

Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO):
Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne. Poszukiwanie więc wspólnego mianownika i optymalne kształtowanie środowiska człowieka w zakresie dostępności jest jak najbardziej oczywistą sprawą. Jednak ze względu na naszą różnorodność kulturową i etniczną oraz postrzeganie człowieka jako jednostki niepowtarzalnej, nie ma rozwiązań idealnych. Toteż etykietę "niepełnosprawny" możemy otrzymać w każdym momencie i na każdym etapie naszego życia. Wyróżnia się trzy główne rodzaje dysfunkcji:

·         fizyczne,

·         umysłowo-psychiczne,

·         pozostałe i bliżej nieokreślone.

Poza wyżej wymienionymi są jeszcze sprzężone schorzenia psychofizyczne określające znaczny stopień niepełnosprawności. Inny podział charakteryzujący osoby niepełnosprawne uwzględnia rodzaj ich niepełnosprawności.

Legislacja i regulacje prawne

Prawo do niezależnego i godnego życia zapewnia każdemu obywatelowi Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej:
(Art.69.) Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Wg statystyk osoby niepełnosprawne są gorzej wykształcone, przejawiają niższą aktywność zawodową i w konsekwencji dotyka je zjawisko wykluczenia z życia zawodowego i społecznego. W Polsce aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych wynosi 17,3 procent, w krajach Unii Europejskiej ok. 40-50 procent.
W ostatnich latach nastąpiła szczególna aktywność legislacyjna na rzecz osób niepełnosprawnych. Wprowadzono wiele norm, poprawek oraz regulacji prawnych mających na celu poprawę życia i społecznego funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Zmieniono także zasady i tryb orzekania o niepełnosprawności.

Jednym z dokumentów broniących praw osób niepełnosprawnych jest zatwierdzona uchwałą sejmu Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (1 sierpnia 1997 r. M.P.50.475). Zawiera ona między innymi prawa osób niepełnosprawnych do:

·         dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,

·         dostępu do leczenia i opieki medycznej, rehabilitacji i edukacji leczniczej,

·         życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych,

·         swobodnego przemieszczania się i korzystania ze środków transportu,

·         dostępu do informacji.

Ogólnie ujmując, poziom aktów prawnych i ich sposób uregulowania jest zróżnicowany. Między innymi wynika to z faktu, iż przepisy ustanawiające prawa dla osób niepełnosprawnych pochodzą z różnych okresów i bardzo często są ze sobą niespójne lub pozwalają na dowolną interpretację. Niestety często ofiarami tych niedostatków i niestabilności prawa są osoby niepełnosprawne.

Najważniejsze akty prawne i rozporządzenia, które mają odniesienia i wpływ na poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych:

·         Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,

·         Ustawa o pomocy społecznej,

·         Ustawa o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

·         Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym,

·         Ustawa Prawo Budowlane.

2