1. Definicja dokumentu i kryteria podziału.
- Dowód pisemny: stwierdzający jakiś stan prawny, np. pismo urzędowe, w znaczeniu ogólnym jest to utrwalony wyraz myśli ludzkiej, służący do jej przekazywania w czasie i przestrzeni.
2. Kryteria podziału dokumentów ze względu na:
a) sposób utrwalenia i pochodzenia treści,
b) formę zapisu treści
c) cechy formalno - wydawnicze (zewnętrzne) dotyczące sposobu wydania
d) cechy treściowe (wewnętrzne) związane z przekazem i odbiorem treści.
Ad a) Kryterium ze względu na sposób utrwalenia i pochodzenia treści:
1) dokumenty pierwotne (prymarne): dokumenty w postaci nadanej lub przewidzianej przez autora oraz wydawcę.
Rodzaje dokumentów pierwotnych:
· wydawnictwa zwarte (książki i broszury)
· wydawnictwa ciągłe (czasopisma, wydawnictwa seryjne, wydawnictwa zbiorowe)
· zbiory specjalne
2) dokumenty wtórne: dokumenty sporządzone na podstawie dokumentu (pierwotnego lub pochodnego) pod względem treści, identyczne, różniące się sposobem utrwalenia z zastosowaniem techniki reprograficznej, np. kopie reprograficzne, fotokopie, mikrofilmy, dokumenty cyfrowe otrzymane w wyniki digitalizacji dokumentów pierwotnych,
3) dokumenty pochodne: nowe dokumenty, będące źródłami informacyjnymi, powstałe w wyniki przetworzenia danych o dokumentach pierwotnych w wyniku opracowania zbiorów bibliotecznych, np. bibliografie, katalogi biblioteczne
Cechy wydawnictwa zwartego:
ad 1) Wydawnictwo zwarte jest dziełem stanowiącym zamkniętą całość wydawniczą. Może być jedno - lub wielotomowe niezależnie od tego, czy ukazuje się od razu w całości, czy poszczególnymi tomami. Wydawnictwa zwarte zaopatrzone są w odrębne tytuły i mogą być pracą jednego lub wielu autorów. Stanowią całość nawet wówczas, gdy z różnych przyczyn zamierzenie autorskie lub wydawnicze nie zostało zakończone. Do wydawnictw zwartych należą również wydawnictwa poszytowe (zeszytowe) ukazujące się stopniowo po jednym lub kilka arkuszy druku, w tymczasowej okładce, w postaci poszytów posiadających ciągłą numerację wydawnictwa zwartego. Wydawnictwo poszytowe nie tworzy odrębnej całości piśmienniczej, tekst poszytu może się zaczynać i kończyć w środku zdania, a nawet słowa. Rozprowadzane jest drogą prenumeraty lub subskrypcji.
Rodzaje wydawnictw zwartych: książka i broszura
Definicja książki:
a) synonim dzieła literackiego, naukowego,
b) dokument w postaci kodeksu zawierający tekst rękopiśmienniczy, pod względem wydawniczym stanowiący zamkniętą całość od 64 stron (4 ark. druku). W niektórych polskich bibliotekach wydawnictwa zwarte o objętości 48 stron uznawane są za broszury.
Definicja broszury: wydawnictwo zwarte, stanowiące zamkniętą całość, którego objętość waha się w zależności od zwyczajów przyjętych w urzędowej statystyce wydawniczej (32 s. - w Rosji, 100 s. - we Francji, 64 s. lub 48 s. - w Polsce).
ad 2) Wydawnictwa ciągłe są to dokumenty, które ukazują się częściami w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, związane wspólnym tytułem, o określonej tematyce. Nie przewiduje się ich zakończenia.
Do wydawnictw ciągłych należą: wydawnictwa periodyczne ukazujące się pod tym samym tytułem w określonych odstępach czasu, opatrzone bieżącą numeracją. Zalicza się do nich: gazety (dzienniki) i czasopisma, które ze względu na częstotliwość ukazywania się dzielą się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki, dwumiesięczniki, kwartalniki, półroczniki, roczniki);
wydawnictwa seryjne ukazujące się nieregularnie, składają się z odrębnych dzieł różnych autorów, z których każdy ma własny tytuł i stanowi zamkniętą wydawniczo całość. Poszczególne samodzielne tytuły wydawnictw zwartych łączy wspólny tytuł dla serii;
wydawnictwa zbiorowe wydawane są przez instytucje naukowe w formie prac zbiorowych pracowników, ich cechą jest tytuł sygnalizujący, że są to prace naukowe, np. Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej, Biuletyn Informacyjny Biblioteki Jagiellońskiej, Biuletyn Biblioteki Narodowej.
ad 3) Zbiory specjalne - dokumenty wydzielone z ogólnych zbiorów bibliotecznych ze względu na ich odrębne cechy formalne, osobno magazynowane, według odrębnych zasad opracowywane i udostępniane.
zbiory audiowizualne - dokumenty, w których utrwalona treść jest odbierana przez wzrok bądź słuch, lub przez wzrok i słuch jednocześnie,
zbiory ikonograficzne - rysunki i ryciny oryginalne oraz ich reprodukcje. Są to dokumenty przedstawiające graficznie wyobrażenie osób, rzeczy lub zdarzeń,
zbiory kartograficzne - dokumenty obejmujące wszystkie zmniejszone wyobrażenie całości i części Ziemi, innych planet oraz nieba według ustalonych zasad bez względu na to, czy są zaopatrzone w tekst objaśniający, czy nie. Ze względu na formę zewnętrzną dzielą się na mapy i plany, globusy, płaskie modele powierzchni Ziemi,
rękopisy - jest to każdy tekst utrwalony ręcznie, niezależnie od rodzaju pisma, materiału pisarskiego, techniki pisania, np. dzienniki, sztambuch (czyli pamiętnik przeznaczony do wpisywania przez różne osoby drobnych utworów, sentencji, życzeń.) Do rękopisów bibliotecznych zalicza się również maszynopisy podpisane lub poprawione przez autora. Rękopisy przed wynalezieniem druku określane są nazwą ksiąg rękopiśmiennych lub kodeksów,
stare druki - dokumenty drukowane w pierwszym okresie po wynalezieniu maszyny odlewniczej i metalowej matrycy przez Jana Gutenberga w ok. 1440 do roku 1800 - wynalazku prasy pośpiesznej przez Friedricha Koeniga, uruchomionej w 1811 roku i umożliwiającej wielokrotne powielanie druku, początkowo o wydajności 400 arkuszy na godzinę. Spośród starych druków wyodrębnia się inkunabuły, tj. pierwsze druki powstałe do 1500 roku.
dokumenty informatyczne lub elektroniczne - są to dokumenty zapisane za pomocą techniki informatycznej (komputerowej) na elektronicznych nośnikach informacji (dyskietkach, dyskach optycznych, CD - romach)
literatura firmowa - opisy patentowe, normy, cenniki, katalogi i prospekty wyrobów.
dokumenty wtórne - sporządzane z dokumentów pierwotnych odzwierciedlających pełne i niezmienione cechy pod względem treści (mikrofilmy, fotokopie, odbitki kserograficzne)
dokumenty pochodne - sporządzane z dokumentów pierwotnych, pozwalają zorientować się w ich treści, np. opis bibliograficzny, opis w katalogu bibliotecznym, bibliografia, informator.
Ad b) kryterium podziału ze względu na formę zapisu treści
- Podział dokumentów na:
· dokumenty piśmiennicze - treść zapisana jest w formie pisma i poznana przez czytanie,
· dokumenty niepiśmiennicze: oglądowe, słuchowe, oglądowo - słuchowe (audiowizualne)
Ad c) kryterium podziału ze względu na cechy formalno - wydawnicze (zewnętrzne) dotyczące sposobu wydania dokumentów
- Podział dokumentów na formy wydawnicze:
· dokumenty wydawniczo samoistne: ukazują się w formie oddzielnych wydawnictw, np. książka, czasopismo, opis patentowy, katalog firmowy, zestawienie bibliograficzne,
· dokumenty wydawniczo niesamoistne: są częścią dokumentu wydawniczo samoistnego, np. artykuł w czasopiśmie.
Ad d) kryterium podziału ze względu na cechy treściowe (wewnętrzne) związane z przekazem i odbiorem treści.
- Podział dokumentów na formy piśmiennicze:
· dokumenty piśmienniczo samoistne: pod względem treści stanowią zamkniętą całość, np. książka, artykuł w czasopiśmie,
· dokumenty piśmienniczo niesamoistne: są częścią (fragmentem) publikacji tematycznie zakończonej, np. rozdział z książki, fragment artykułu.
I. Rodzaje nowych zasobów informacyjnych
według kryterium rozwoju biblioteki:
a) biblioteka tradycyjna - oparta wyłącznie na materiałach drukowanych (księgozbiorach) i stosuje ustalone procedury organizacyjne,
b) biblioteka zautomatyzowana - wykorzystanie techniki informatycznej przy realizacji wszystkich procesów bibliotecznych, np. zastosowanie katalogu komputerowego, elektroniczne udostępnianie dokumentów,
c) biblioteka elektroniczna - jest systemem powiązanych relacyjnie baz danych (bibliograficznych) i tekstów publikacji,
d) biblioteka multimedialna - określana jako polimedialna lub wirtualna, oznacza udostępnianie materiałów bibliotecznych w tym dokumentów elektronicznych, zarejestrowanych na różnych nośnikach, on - line za pośrednictwem,
e) biblioteka hybrydowa jest biblioteką tradycyjną polimedialną, zautomatyzowaną.
II. Biblioteka cyfrowa - nowy rodzaj zasobu informacyjnego i w zależności od rodzaju dokumentów cyfrowych wyróżnia się biblioteki cyfrowe:
a) tekstów,
b) obrazów,
c) animacji,
d) dźwiękowe
Temat 2: Kryteria podziału bibliotek. Wykład 2
1. Zbiory dokumentów stanowią zasoby instytucji takich jak:
a) archiwum
b) muzeum
c) biblioteka
- Archiwum: instytucja zajmuje się gromadzeniem dokumentów, które powstały w wyniku działalności instytucji o charakterze publiczno - prawnym. Są to pisma urzędowe, dyplomy, świadectwa, zaświadczenia, spełniające rolę dokumentu prawnego.
- Muzeum: instytucja kultury, realizująca zadania w zakresie gromadzenia i przechowywania oraz udostępniania dokumentów z różnych dziedzin wiedzy (piśmienniczych i niepiśmienniczych).
- Biblioteka, według definicji UNESCO, to zorganizowany zbiór dokumentów drukowanych (książek i czasopism) oraz innych materiałów tekstowych i audiowizualnych, a także zespół pracowników, który zapewnia celowe ich gromadzenie i ujawnianie we właściwy sposób zawartości zbioru dla zaspokajania informacyjnych, badawczych, szkoleniowych i rekreacyjnych potrzeb użytkowników.
3. Kryteria podziału bibliotek:
- ze względu na rodzaj środowiska czytelniczego i formy wykonywanych usług informacyjnych:
a) biblioteki fachowe (zakładów pracy, instytucji naukowo - badawczych),
b) biblioteki publiczne (powszechne),
c) biblioteki szkolne,
d) pedagogiczne;
- ze względu na kryterium zakresu tematycznego zbioru:
a) biblioteki ogólne (uniwersalne),
b) biblioteki specjalne;
- ze względu na metody udostępniania:
a) biblioteki prezencyjne,
b) biblioteki wypożyczające poza teren biblioteki,
c) biblioteki zamknięte, pełniące usługi dla ograniczonego kręgu czytelników
d) biblioteki publiczne pełniące usługi dla ogółu społeczeństwa;
- ze względu na terytorialny zasięg działania:
a) biblioteki narodowe,
b) biblioteki regionalne (terytorialne, miejscowe, lokalne).
- ze względu na osoby lub jednostki organizacyjne utrzymujące i finansujące biblioteki
wyodrębnia się:
a) biblioteki państwowe,
b) biblioteki samorządowe,
c) biblioteki społeczne,
d) biblioteki prywatne.
4. Organizacja bibliotek:
a) system biblioteczny
b) sieć biblioteczna
ad a) system biblioteczny: sposób skoordynowania zespołu bibliotek współpracujących ze sobą stale lub doraźnie oraz oddziałów pojedynczej biblioteki
- Są to zespoły bibliotek, których organizacja polega na współpracy w ramach tej samej dziedziny wiedzy lub tego samego profilu zbiorów, np. biblioteki medyczne, biblioteki dla dzieci.
- W pojedynczej bibliotece organizacja systemu polega na powiązaniu, wzajemnym uzupełnianiu procesów bibliotecznych według zadań: gromadzenia, opracowania, udostępniania i informacji.
- W bibliotekach szkół wyższych system biblioteczno-informacyjny oznacza organizację zależności pomiędzy biblioteką główną i bibliotekami zakładowymi.
ad b) sieć biblioteczna: grupa bibliotek połączona stałą więzią funkcyjną.
- Przykładem organizacji sieci bibliotecznej była Ogólnokrajowa sieć biblioteczna powołana w Dekrecie o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi z dnia 17.04.1946 roku, Ustawie o bibliotekach z 9.04.1968 roku, Ustawie o bibliotekach z dnia 27.06.1997 roku.
Temat 3: Szczegółowy podział zadań określa Ustawa o bibliotekach ...
nataljiana