Porozumienie bez przemocy cz 3.pdf

Uzvcie silv

celach ochronnych

Z t:.

V UZVCIE SIt.Y JEST NIEUNIKNIONE

Kiedy zwasnione strony mialy sposobnosc w pelni dac wyraz

swoim spostrzezeniorn, uczuciom, potrzebom oraz prosborn

i okazaly sobie nawzajem ernpatie, zazwyczaj udaje sie dojsc do

porozumienia, kt6re zaspokaja potrzeby ich obu. W najgorszym

razie obie strony zgodnie ustalaja, eo jest koscia niezgody mie-

dzy nimi.

Czasem jednak taki dialog moze bye niemozliwy, koniecz-

ne natomiast okaze sie zastosowanie sily po to, zeby ochronic

czyjeS zycie lub prawa jednostki. W pewnych sytuacjachjedna ze

stron konfliktu moze nie chciec sie porozumiec, w innych zas

z powodu bezposrednio zagrazajacego niebezpieczenstwa moze

zabraknac czasu na porozumiewanie sie. W takich sytuacjach

mozemy uznac, ze trzeba uciec sie do rozwiazan silowych. Aje-

sli juz podejmiemy t~ decyzje, w mysl zasad PBP winnismy od-

rozniac stosowanie sily w celach opiekunczych od stosowania jej

jako narzedzia kary.

__ , OWANIE, Z KTOREGO WVPt.YWA UZVCIE SIt.V

Uzycie sily ma charakter opiekunczy, kiedy celemjest zapobieze-

<lea. nie szkodzie lub niesprawiedliwosci. Sil~jako narzedzie kary sto-

suje sie, by zadac kornus cierpienie, poniewaz naszym zdaniem

zrobil cos niewlasciwego. Gdy dziecko wybiega na ulice, a my je

chwytamy, bo nie chcemy, zeby stab mu sie krzywda, stosujemy

145

POROZUMIENIE BEZ PRZEMO

W celach opiekuil-

czych uzywa si*: sUy

wylqcznie z zamiarem

uchronienia kogos

przed niebezpieczeil-

stwem, a nie po to,

zeby go ukarac,

obwinic lub pot*:Pic.

sile opiekuncza. Uzycie sily jako narzedzia kary przybralo

w tym wypadku forme fizycznej lub psychologicznej agresji:

libysmy dziecku klapsa albo zlajali je, mowiac na przyklad:

- Jak mogles bye taki glupil Wstydi sie!

Kiedy stosujemy sile w celach opiekunczych, koncentrui

my sie na zyciu lub prawach, ktore chcemy chronic, nie osad

jac przy tym osoby, bedacej przedmiotem naszego dzialania,

jej postepkow jesli dziecko wybiegnie na ulice, nie czynimy

wyrzutow ani go nie potepiarny; myslimy wylacznie 0 tym, z

je uchronic przed niebezpieczenstwem. (0 takim wlasnie sto

waniu sily podczas konfliktow spolecznych i politycznych pi

Robert Irwin w ksiazce Nonviolent Social Difense). Opiekuri

uzywanie sily opiera sie na zalozeniu, ze ludzie postepuja w

sob szkodliwy dla siebie lub otoczenia, powodowani niewie

Interweniujemy zatem, zeby rozjasnic im w glowach, a nie po

zeby ich ukarac. Niewiedza moze tu polegac na tym, ze czlov

a) nie zdaje sobie sprawy ze skutkow wlasnych czynow; b)

wie,jak moglby zaspokoic swoje potrzeby bez szkody dla ot

nia, c) wierzy, ze "ma prawo" karac lub ranic innych, poni

na to "zasluZyli", d) ma takie czy inne urojenia - na przyklad

szy "glos", ktory kaze mu kogos zabic.

Natomiast uzywanie sily jako narzedzia kary jest opa

przeswiadczeniu, ze ludzie dopuszczaja sie wystepkow; poni

sa z gruntu ili lub niegodziwi. Aby wiec naprawic te s

trzeba ich tak potraktowac, zeby pozalowali swoich cZ)

W wyniku owej "dzialalnoSci poprawczej" domniemani

wajcy maja l) cierpiec, poki nie uznaja swojego bledu, 2) p

skruche i 3) zmienic sie. W praktyce jednak karanie zamiast

niac do skruchy i dodawac rozumu rownie dobrze moze \

lywac uraze i wrogosc, budzac tym silniejsza niechec do

wlasnie postepowania, ktore wydaje nam sie pozadane.

SPOSOBV UZVWANIA SIt.V JAKO NARZ~OZIA KARV

Kary fizyczne - na przyklad klapsy - S'ltylko jednym z wiel

sobow karania przy uzyciu sily. Wiem z doswiadczenia, ze

stia kar cielesnych budzi w rodzicach silne emocje. Nie

zdecydowanie bronia tej metody, odwolujac sie nawet do

"Rozeczk'l dziateczki Duch Swiery bic radzi. Rozeczka d

kom nigdy nie zawadzi". Ich zdaniem przestepczosc wsr-

letnich szerzy sie wlasnie dlatego, ze rodzice nie daja dz

klapsow, Sa przekonani, ze klapsy dowodza rnilosci r

146

IE SIIXW CELACH OCHRONNYCH

przed kar.,

., sprewi«,

skiej, poniewaz sygnalizuja dzieciom, w jakich granicach moga

sie swobodnie poruszac. Tymczasem wedlug innych rodzicow

bicie dowodzi braku rnilosci i jest nieskuteczne, poniewaz uczy

dzieci, ze gdy zawodza wszystkie pozostale sposoby, zawsze

mozna uciec sie do przemocy fizycznej.

Co do mnie, to obawiam sie, ze strach przed kara cielesna

utrudnia dzieciom dostrzezenie, ile wspolczucia zawiera sie

w zadaniach rodzicow, Dorosli czesto twierdza.jakoby "musieli"

karac dzieci przy uzyciu sily, bo nie widza innego sposobu, zeby

im uzrnyslowic, eo powinny robic "dla wlasnego dobra". Na po-

parcie tego pogladu przytaczaja historyjki 0 dzieciach, ktore po

·otrzymaniu kary oswiadczaly, ze dzieki niej "przejrzaly na oczy".

Sam wychowalem czworke, mam wiec dla wszystkich rodzicow

wiele empatii, bo wiem, ile trzeba codziennych staran, zeby dzie-

ci wyksztaicic i zadbac 0 ich bezpieczenstwo. To jednak wcale nie

zmniejsza moich obaw zwiazanych z kwestia kar cielesnych.

Po pierwsze, nie jestem pewien, czy zwolennicy tego spo-

sobu karania zdaja sobie sprawe, jak czesto dzieci nabieraja nie-

checi do tego, eo mogloby im W)jsc na dobre; niechec ta bierze

sie po prostu stad, ze w obliczu przymusu wola walczyc niz ulec.

Po drugie, nawet jesli kara cielesna ma na dziecko pozornie ko-

rzystny wplyw, nie znaczy to, ze inne metody perswazji nie oka-

zalyby sie rownie skuteczne. I wreszcie po trzecie, podzielam zda-

nie wielu rodzicow, ktorzy obawiaja sie spolecznych konsekwen-

cji stosowania kar cielesnych. Kiedy rodzice postanawiaja uzyc si-

ly, mog'l nieraz z powodzeniem narzucic dziecku swoja wole, ale

czy przy okazji nie utrwala sie spoleczna norma, usprawiedliwia-

jaca sieganie po przemoc, ilekroc dochodzi do roznicy zdaii?

Oprocz cielesnych istnieja tez inne kary, wymierzane przy

uzyciu sily. J edna z nich jest poslugiwanie sie zarzutami w celu

zdyskredytowania osoby, kt6ra ma zostac ukarana. Gdy dziecko

zachowuje sie niezgodnie z zyczeniami rodzicow, mog'l powie-

dziec mu, ze "nie ma racji", jest "samolubne" badz "infantylne".

J eszcze jedna forma karania sila to pozbawienie przywilejow: ob-

ciecie kieszonkowego lub zakaz prowadzenia auta. Delikwenta

najbardziej przeraza wtedy perspektywa utraty prawa do troski

rodzicielskiej czy tez szacunku.

,,-=-oIczuc;a"

_iZa::i"re, przykleja-

~nc:"ietek ; pozba-

ilej6w to

Kiedy boimy sie kary, skupiamy sie na grozacych nam konse-

kwencjach, a nie na wartosciach, w ktore wierzymy.

147

POROZUMIENIE BEZ PRZEMOCY

Pod wplywem stra-

chu przed karq ludzie

nabierajq 0 sobie

gorszego mniemania

i trudniej im jest wy-

kazac dobrq wolf;.

Kiedy ulegamy naciskom wylacznie dla unikniecia kary.

wartosc samego czynu, do ktorego dajemy sie naklonic, schodzi

na dalszy plan. Skupiamy sie za to na konsekwencjach swoje

ewentualnej odmowy. jesli jedyna motywacja robotnika je

strach przed kara, praca zostaje wprawdzie wykonana, ale mora-

le pracownika na tym cierpi; predzej czy p6Zniej spadnie wi

wydajnosc. Poczucie wlasnej wartosci rowniez maleje pod wply-

wem kar silowych. jesli dzieci myj'l. zeby z obawy przed ws . -

dem i osmieszaniern, moze to bye korzystne z czysto stomatol

gicznego punktu widzenia, ale w ich szacunku dla siebie pojaw .

sie dziury. Wiemy zreszta, ze wszelka kara kosztuje, poniew

ukarany wykazuje potem mniej dobrej woli. lm czesciej lud

widuja nas w roli oprawcow, tym trudniej im odnosic sie

wspolczuciern do naszych potrzeb.

Pewnego dnia bawilem z wizyta u znajomego dyrekt

szkoly. Gospodarz nagle zobaczyl przez okno gabinetu, ze wi

szy chlopiec uderzyl mniejszego.

- Przepraszam cie na chwile - powiedzial, zrywajac

z miejsca. Wybiegl na boisko, zlapal wiekszego chlopca, m

go trzepnal i rzekl:

- J uz ja cie oducze bicia mniejszych od ciebie!

Kiedy wrocil do gabinetu, powiedzialem:

- Nie sadze, zebys dal temu chlopcu taka lekcje.jaka ch

Id mu dac. Mysle, ze jesli czegokolwiek go oduczyles, to na

zej bicia mniejszych dzieci w sytuacji, kiedy ktos wiekszy -

przyklad dyrektor szko1y - moze bye tego swiadkiern! "WI

mnie, urwierdziles go w przekonaniu, ze gdy chce sie cos od

gos uzyskac, trzeba uderzyc.

W tego rodzaju sytuacjach radze najpierw odniesc sie z

patia do dziecka, ktore stosuje przemoc. Gdybym na pr~

zobaczyl, ze jakis chlopiec uderzyl drugiego, ktory prz

obelzywie do niego sie odezwal, moglbym okazac mu em

mOW1'l.C:

- Czuje, ze rozgniewales sie, bo chcialbys bye trakt

z wiekszym szacunkiem.

Gdyby chlopiec potwierdzil trafnosc mojego do

dalbym wyraz swoim uczuciom, potrzebom i prosbom

nym z ta sytuacja, nie sugerujac jednak, ze kogokolwiek

mam:

- Jest mi smutno, bo chcialbym, zebysmy umieli

taki sposob jednania sobie ludzkiego szacunku, ktory ni

rzalby nam wrogow Powiedz, prosz~, czy zgodzilbys i

148

XlE SILYW CELACH OCHRONNYCH

ze mna poszukac innego rozwiazania, ktore pozwoliloby ci zjed-

nac sobie ten upragniony szacunek.

RANICZONA SKUTECZNOSC KAR

ie 1: Co chcial-

ieby zrobit X?

ie 2: Z jakich

Jbym, ieby

bit pobudek?

Istnieja dwa pytania, ktore pomagaja nam zrozumiec, czemu ma-

my znikome szanse dopiac swego, wplywajac na ludzi za pomo-

ea kar. Pierwsze pytanie brzmi: Czyrn rozni sie obecne postepo-

wanie X-a od postepowania, do ktorego chcialbym go sklonic?

JeSli na tym pytaniu poprzestaniemy, kara wyda sie skutecznyrn

sposobem, poniewaz grozb~ lub naciskiem rzeczywiscie mozna

zmienic postepowanie czlowieka. Ale gdy zadamy sobie drugie

pytanie, stanie sie oczywiste, ze kara nie wywola pozadanego

efektu. A oto ono: Czym chcialbym, zeby powodowal sie X,

spelniajac moja prosbe?

To drugie pytanie rzadko sobie zadajemy, lecz gdy juz je

postawimy, wkrotce zaczniemy rozumiec, ze system kar i nagrod

zakloca ludzka zdolnosc dzialania pod wplywem tych motywacji,

ktore wydaja nam sie pozadane. Moim zdaniem, jest niezwykle

wazne, zebysmy sobie uswiadamiali, ile zalezy od tego, z jakich

pobudek ludzie spelniaja nasze zyczenia. I tak na przyktad strate-

gia zawstydzania czy karania nie da efektow, jesli chcemy, zeby

dzieci sprzataly swoj pokoj, powodowane juz to umilowaniem

porzadku.juz to checia sprawienia przyjernnosci porzadek milu-

jacym rodzicom. Czesto zdarza sie, ze dzieci, owszem, sprzataja,

, lecz robia to z posluszenstwa ("bo mama kazala"), w celu unik-

niecia kary czy wreszcie z obawy, ze zdenerwuja rodzicow lub

zostana przez nich odtracone. PBP dazy jednak do rozwoju mo-

ralnego na zasadach autonomii i wzajemnej zaleznosci. W mysl

tych zasad kazdy bierze na siebie odpowiedzialnosc za wlasne

czyny i swiadom jest, ze nie ma zadnej granicyani sprzecznosci

miedzy jego dobrem a cudzym.

EKUNCZE STOSOWANIE suv W SZKOtACH

Chcialbyrn teraz opowiedziec, jak to kiedys ja i pewna grupa

uczniow za pomoca sily stosowanej opiekunczo zaprowadzili-

srny lad w alternatywnej szkole, w ktorej przedtem panowal zu-

pelny chaos. Instytucje te stworzono z mysla 0 uczniach, ktorzy

porzucili nauke w szkolach konwencjonalnych albo zostali

z nich usunieci. Dyrekcja i ja mielisrny nadzieje udowodnic, ze

program szkoly zorganizowanej wedlug regul PBP przernowi do

149

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: