I ) Dydaktyka – to termin pochodzenia greckiego ( didasko – uczę , nauczam , didaskos – nauczyciel ) . Termin ten do nauk pedagogicznych wprowadził w roku 1657 Jan Amos Komeński tytułując jedno ze swoich dzieł „Wielka dydaktyka” i uzupełniając ten tytuł wyjaśnieniem , że dydaktyka to sztuka nauczania wszystkiego wszystkich .
Przez wiele lat dydaktyka była sztuką nauczania a dopiero stosunkowo niedawno zaczęto twierdzić , że nie tyle jest to sztuka co nauka o nauczaniu . Spór o to czy więcej jest w dydaktyce sztuki czy nauki trwa do dziś .
Podobnie jak w malarstwie , rzeźbie czy poezji trzeba w czasie nauczania w stale zmieniających się sytuacjach zdać się na intuicję i wyczucie a modelowanie tworzywa
( jak można by określić proces kształcenia ) wymaga talentu i twórczej fantazji . Wiele też zależy od nastroju „twórcy – nauczyciela” a także na związek z aktualnym nastawieniem i motywacją do wydobycia zdolności ucznia . Podobnie dzieje się w procesie tworzenia rzeźby , w czasie którego obróbka surowego kamienia zmienia to tworzywo w piękną , pełną wyrazu rzeźbę .
Nauczyciel według Gagne to osoba która „uprawia” sztukę nauczania z talentem pedagogicznym , ma zdolności porozumiewania się z uczniami , wyczucia trudności , na które napotykają a także potrafi odkryć i rozwinąć głęboko nieraz ukryte szczególne uzdolnienia wychowanków .
Gdybyśmy ograniczali dydaktykę jedynie do funkcji „sztuki” nauczania , musielibyśmy konsekwentnie wyszukiwać i dobierać do pełnienia tego zawodu szczególnych ludzi – tylko takich , którzy posiadali uzdolnienia nauczycielskie i chcieliby się poświęcić , byliby predysponowani do uprawiania „sztuki” nauczania .
W takim ujęciu nauczanie byłoby raczej powołaniem niż zawodem . powstaje zatem pytanie : czy nauczycielstwo jest zawodem i wymaga rzeczowego przygotowania i wiedzy czy też jest to powołanie , misja , sztuka do której uprawiania konieczne są określone zdolności i talent , który jest niezbędny malarzowi czy muzykowi .
Współcześnie coraz częściej określa się dydaktykę jako dziedzinę nauki o nauczaniu i uczeniu się , w której trzeba stale dociekać prawidłowości w dążeniu do obiektywnego , uzasadnionego i uporządkowanego poznania procesów kształcenia ludzi ( wychowanek , nauczyciel , komunikacja dydaktyczna ) . Zawsze wyjaśnieniu zjawisk i faktów nauczania i uczenia się towarzyszą wnikliwe badania naukowe . W tak rozumianej dydaktyce ogólnej nie wystarczają ani intencja nauczyciela ani jego pedagogiczny talent lecz konieczna jest praca poparta rzetelną wiedzą . Nauczyciele powinni być nie tylko dydaktykami ale również mieć dydaktyczną wiedzę .
Dydaktyka ogólna – zajmuje się trzema podstawowymi sferami kształcenia :
psychomotoryczną ( ruchową ) , poznawczą ( umysłową ) i emocjonalną ( uczuciową ) .
Kształcimy zarówno głowę , serce i rękę .
W szkole matematyka kształci umysł , historia sferę emocjonalną a wychowanie fizyczne psychomotoryczną .
Dydaktyka szczegółowa – zajmuje się określonym zakresem kształcenia np. dydaktyka wychowania fizycznego – kształceniem psychomotorycznym człowieka ( a w tym zakresie również sferą poznawczą i emocjonalną ) a dydaktyka jeżyków obcych kształceniem w zakresie różnych obcych jeżyków .
Dydaktyki przedmiotowe – to metodyki jak np. metodyka nauczania języka angielskiego , nauczania pływania , gier zespołowych , lekkoatletyki . Metodyka coraz częściej dotyczy nie tylko doboru metod ale także doboru treści nauczania , organizacji zajęć i również kształcenia nauczycieli czy instruktorów sportu .
Dydaktyka ogólna zajmuje się wszystkimi sferami kształcenia , dydaktyka wychowania fizycznego tylko sferą psychomotoryczną a metodyka wychowania fizycznego wybranym jednym przedmiotem ( np. pływaniem czy łyżwiarstwem ) .
Dydaktyka ogólna jest tą dziedziną spośród nauk pedagogicznych , która zajmuje się ogólnym kształceniem ludzi . Kształcenie takie obejmuje zarówno sferę poznawczą ( myślenie , rozumowanie , wiedza ) , jak i sferę emocjonalną ( postawy , przekonania , wartości ) oraz sferę psychomotoryczną ( czynności ruchowe , umiejętności , sprawności ) .
Natomiast domeną dydaktyki wychowania fizycznego jest intencjonalne i świadome doskonalenie przede wszystkim sfery psychomotorycznej jak również poznawczej i emocjonalnej . Uczeniu się bowiem nawet prostych czynności ruchowych np. pływania żabką towarzyszyć powinny procesy poznawcze ( poznawanie zasad sprawnego poruszania się w wodzie , możliwość swobodnego utrzymywania ciała na powierzchni wody ) a także procesy emocjonalne ( pokonanie lęku przed wodą , przeżycia związane z obserwacją świata podwodnego ) .
II ) Charakterystyczną cechą motoryki człowieka jest jego ruchliwość . Przez ruchliwość rozumie się poziom wrażliwości na bodźce kinestetyczne lub skłonność do wyrażania stanów aktywności ruchem uzewnętrznionym . Można wyodrębnić dwie skrajne postacie ruchliwości : hiperkinetyczny i hipokinetyczny ( ospałość ) . Stopień ruchliwości jest różny u każdego człowieka i zależy od wielu czynników , takich np. jak fizjologiczne – typ układu nerwowego , czy psychologiczne – temperament .
Zdolności motoryczne wg RACZKA :
· energetyczne ( kondycyjne ) – zależne od przemian energetyczno – metabolicznych
- wytrzymałościowe
- siłowe
· informacyjne ( koordynacyjne ) – zależne od procesów sterująco – regulacyjnych : łączenia , różnicowania , równowagi , orientacji , rytmizacji , szybkości reakcji
· hybrydowe ( kompleksowe ) – zwinnościowe , szybkościowe
Zdolności kondycyjne wpływające na przebieg psychomotorycznego kształcenia :
· siła mięśni – zdolność człowieka do pokonywania fizycznych oporów . Bez możliwości siłowych nie sposób było by nauczyć się złożonych czynności sportowych . Każde bowiem sportowe działanie dochodzi do skutku bądź przez przezwyciężenie środowiska fizycznego ( np. pływanie ) , sprzętu ( np. pchnięcie kulą ) , bądź też pokonywanie masy własnego ciała ( np. skok wzwyż ) .
· wytrzymałość – możliwość pokonywania oporu w większych jednostkach czasu ( np. biegi narciarskie czy pływanie )
· szybkość :
- szybkość reakcji na bodziec ( np. sporty walki ) – związana z wrodzonym typem układu nerwowego , wyćwiczalna tylko w niewielkim zakresie a w sporcie bywa kompensowana innymi składnikami
- zdolność do szybkich ruchów – szybkość ruchów części ciała ( np. seria ciosów bokserskich w jednostce czasu )
- szybkość lokomocyjna ( np. pływaka ) – składa się na nią siła czyli możliwość pokonywania oporów wody oraz technika czyli umiejętność wykorzystania powierzchni wiosłujących w najbardziej efektywny sposób .
Koordynacja ruchów :
Cechy kondycyjne stanowią określony potencjał ruchowy , natomiast cechy koordynacyjne pozwalają ujawnić się tym potencjalnym możliwościom w konkretnym sportowym działaniu . Przykładem może być pływak , którego nawet znaczna siła czy wytrzymałość nie mogą decydować o efekcie , jeśli jego ruchy nie są skoordynowane .
Koordynacja wg MEINELA i SCHNABLA :
· zdolność sterowania własnymi ruchami w taki sposób , aby osiągnąć zamierzony cel np. gdy chcemy napić się wody ze szklanki to musimy chwycić szklankę a następnie wykonać ruchy , które nie tylko doniosą szklankę z wodą do ust ale i nie dopuszczą do wylania się wody . Taka zdolność do sterowania własnymi ruchami jest niezbędna w chwili , kiedy podejmujemy próbę wykonania czynności ruchowej dotąd nie znanej , czyli w chwili uczenia się
· zdolność do szybkich zmian i dostosowania się do zmiennych sytuacji – najłatwiej jest dostrzec w czasie gier zespołowych . Jeden reaguje celową zmianą swojego zachowania na każdą zmianę sytuacji w grze a inny wykonuje stereotypowe ruchy niedostosowane do żywo zmieniającej się akcji .
· zdolność do uczenia się nowych czynności ruchowych – w uczeniu ważna jest sprawność centralnego układu nerwowego a także pamięć , szybkość przyswajania , dokładność i trwałość zapamiętywania .
Koordynacja wg HIRTZA :
· szybkość reakcji – to predyspozycja do błyskawicznej reakcji na bodziec , refleks np. start po strzale startera , w szermierce , boksie , skokach do wody itp.
· rytmizacja – poczucie rytmu , zdolność odtwarzania rytmu , dobór właściwego tempa dla realizacji zadania sportowego . Rytmizacja to koordynacja ruchów w czasie np. pływanie oraz zdolność dostosowywania własnych ruchów do rytmu muzyki np. taniec , taniec na lodzie , gimnastyka artystyczna . Uczenie ruchu w rytmie jest trwalsze i szybsze .
· równowaga – to bardzo ważna predyspozycja , od niej bowiem zależy powodzenie w wielu sportowych zadaniach . Podstawa ciała człowieka jest niewielka , a więc każde wychylenie sprawia , że środek ciężkości ciała znajduje się poza podstawą a człowiek traci równowagę . Predyspozycja do regulacji równowagi ma więc istotne znaczenie dla zachowań ruchowych takich jak gimnastyka kobiet w czasie ćwiczeń na równoważni , jazda na łyżwach , nartach czy grach sportowych .
· orientacja w przestrzeni – umiejętność i kontrola ułożenia swojego ciała w przestrzeni względem parametrów np. skoki do wody czy szybkiej lokomocji własnego miejsca w czasie gier sportowych .
· różnicowanie napięć mięśniowych – zdolność do odpowiedniego do sytuacji napinania i rozluźniania mięśni ( np. stopniowe napinanie mięśni kończyny górnej pod wodą i rozluźnianie nad wodą , elastyczne lądowania i energiczne odbicia do skoku w górę ) , ekonomizacja ruchów czyli używanie do czynności ruchowej tylko tych mięśni i z taką siłą , które są konieczne do wykonania czynności ; umiejętność wykonywania precyzyjnych ruchów kształtowana przez doświadczenia .
Poziomy koordynacji ruchowej :
· dokładność ruchów – wykonywanie ruchów dokładnych powoli a następnie w naturalnej prędkości
· wykonywanie ruchów szybkich – w przyspieszonym i zmiennym czasie ruchu ze zwróceniem uwagi aby nie uległa zmiana struktury ruchu
· wykonywanie ruchów w zmieniających się warunkach – zewnętrznych ( np. przeciwnik ) i wewnętrznych ( w zmęczeniu )
Inteligencja ruchowa – możliwość efektywnego wykonywania nowego ruchu na bazie starych doświadczeń .
III ) Uczenie się – jest to odbieranie informacji , jej przetwarzanie i wywoływanie względnie trwałych zmian w zakresie wiadomości i umiejętności ( przetwarzanie – dopasowywanie informacji do już znanych )
Uczenie się czynności ruchowych – to zmysłowe ( poprzez wzrok , słuch ) odbieranie od otoczenia i przetwarzanie umysłowe informacji dotyczącej nie znanej dotąd czynności ruchowej a następnie wykonywanie czynności za pomocą systemu motorycznego oraz sprawdzanie skuteczności tej czynności w różnych sytuacjach otoczenia .
Nauczanie – dostarczanie informacji tak by była ona zrozumiała , pomoc w jej przetwarzaniu i określenie względnie trwałych zmian w uczniu .
Nauczanie czynności ruchowych – to wymiana informacji między nauczycielem a uczniem ; rezultatem tej wymiany są względnie trwałe zmiany w zachowaniu się ruchowym ucznia
( względnie trwały proces bo możliwy do korygowania błędów ) .
Kiedyś rada starszych decydowała o rzeczach ważnych , dzisiaj senat . Sokrates , Arystoteles – mędrcy , sami posiedli wiedzę . „Ucz się albo giń” .
Dojrzewanie i uczenie się :
Związek uczenia się z dojrzewaniem jest bardzo złożony . Chociaż można wyodrębnić zmiany w organizmie powstałe wyłącznie jako skutek procesu dojrzewania , to wiele złożonych funkcji organizmu jest wynikiem łącznego nakładania się wpływów zarówno procesu dojrzewania jak i uczenia się np. chodzenie , opanowywanie języka . Ponadto można wyodrębnić i takie zmiany , których wyłączną przyczyną jest uczenie się np. gra w piłkę , czytanie . Należy mieć jednak na uwadze fakt , że do przyswojenia sobie tych umiejętności organizm musi być odpowiednio dojrzały .
Proces dojrzewania i proces uczenia się ma wpływ na zmiany i doskonalenie motoryki . Proces dojrzewania motorycznego jest uwarunkowany głównie genetycznie , natomiast proces motorycznego uczenia się zależy przede wszystkim od środowiska człowieka .
Dojrzewanie i uczenie się przeplatają się i jedno warunkuje drugie . Dziecko musi dojrzewać motorycznie , abyśmy mogli go nauczyć pewnych czynności np. pływania czy podnoszenia ciężarów .
Nauczyciel ma ograniczony wpływ na zmiany wywołane dojrzewaniem motorycznym , gdyż jest ono w znacznym stopniu uwarunkowane genetycznie . Ma natomiast bardzo znaczny wpływ na proces uczenia się polegający na zbieraniu indywidualnych doświadczeń przez dziecko .
Dojrzewający organizm dziecka wymaga optymalnych warunków rozwoju . A więc zarówno ograniczenie ruchliwości , jak i próby obciążenia dziecka ponad jego możliwości mogą mieć negatywny wpływ na proces dojrzewania i jego dalsze życie . Należy natomiast wspomagać motorycznego dojrzewania np. systemem celowo stosowanych ćwiczeń .
Okres dojrzewania to jednocześnie proces uczenia się Obok stymulacji dojrzewania przez ćwiczenia obowiązkiem nauczyciela jest stymulacja uczenia się przez nauczanie . Proces uczenia się zależy przede wszystkim od otoczenia fizycznego i społecznego , w jakim uczący się może zbierać informacje , aby opanować określoną czynność ruchową .
Uczenie się w ujęciu poznawczym :
· podstawowe założenie podejścia poznawczego głosi , że bodźce ze środowiska oddziałują na organizm w tym sensie , że powodują zmiany zachodzące na poziomie uczuć , zainteresowań , postaw , wartości , spostrzeżeń
· uważa się , że zmiany w myślach , uczuciach , postawach danej osoby wywołują zmiany w jej zachowaniu , a zmienione zachowanie przyjmuje się za wskaźnik , że nastąpiło uczenie się .
MAX WERTHEIMER – uczenie się całościowe :
· jego sposób podejścia do uczenia się nazywany był „psychologią postaci”
· występował przeciwko analizie jako takiej
· uważał , że rozkładanie całego doznania moralnego na części niszczy jego najważniejszą część ( całościowy charakter )
· jego stanowisko zgodne było z myślą „Całość to coś więcej niż suma jej części”
· twierdził , że nauczyciele powinni kłaść nacisk na pomoc uczniom w zrozumieniu tego , czego się uczą niż na mechanicznie zapamiętywanie
KOCHLER – uczenie się przez wgląd :
Wgląd traktowany bywa jako nagłe zrozumienie , na czym polega problem . Rzeczą charakterystyczną dla rozwiązań osiągniętych przez wgląd jest ich trwałość , tzn. przy powtórzeniu sytuacji problemowej rozwiązanie osiągane jest od razu . W podobnej sytuacji problemowej wgląd pojawia się szybciej niż wystąpił w sytuacji pierwotnej . Wyuczona zostaje jakby tendencja do rozwiązania zadania przez wgląd w nowych sytuacjach .
Kochler uzasadnił swoją tezę przeprowadzając eksperyment z szympansem Sułtanem ,
który siedział w klatce a nad klatką wisiał banan . Szympans miał do dyspozycji kij w klatce i dwa inne kije które mógł przyciągnąć kijem z klatki . Kij jednak był zbyt krótki by nim strącić banana . Sułtan przyciągnął inny kij , szczepił je razem i strącił banana . Gdy powtórnie znalazł się w podobnej sytuacji od razu wykonał zadanie bez błędnych prób .
Szympans po wykonaniu bezowocnych prób z jednym kijem siadł w kącie , chwilę siedział a następnie wstał , szczepił dwa kije i dosięgną owocu . Właściwe rozwiązanie osiągnięte więc zostało nagle a nie drogą eliminacji błędnych prób . Początkowe próby , w których zwierzę wykorzystywało dotychczasowe umiejętności ( sięganie kijem po żywność ) jako nieefektywne , zostały zastąpione przez wgląd w sytuację problemową , który daje natychmiastowe rozwiązanie .
Kochler twierdził , że rozwiązywanie problemów następuje przez uzyskanie wglądu polegającego na zrozumieniu , do którego dochodzi się stopniowo przez próby i błędy lub nagle , jakby w jednym błysku olśnienia .
BRUNER – uczenie się jako odkrywanie :
Chodzi o to by uczyć uczestniczenia w procesie , który umożliwia tworzenie wiedzy . Uczymy jakiegoś przedmiotu nie po to , by produkować małe , żywe biblioteczki tego przedmiotu , lecz po to by skłonić ucznia do myślenia samodzielnego , do rozważania zagadnień tak , jak to czyni historyk , do brania udziału w procesie gromadzenia wiedzy .
Wiedza jest procesem , nie wytworem .
Uważa , że metody odkrywania kładące nacisk na ogół wzajemnych powiązań materiału , a nie na konkretne szczegóły , prowadzą do uczenia się tego materiału ze zrozumieniem , a nie mechanicznie .
Jego zdaniem materiał wyuczony w taki sposób odznacza się „wartością transferową” , wysoki stopień użyteczności umożliwi uczniowi łatwe przechodzenie od elementarnego zapoznania się z tematem do studiowania go na bardziej zaawansowanym poziomie .
TALMAN – uczenie się jako zachowanie celowe :
· jego zdaniem nasze zachowanie nie jest tylko reakcją na bodźce , jest ono także funkcją naszych przekonań , postaw , uczuć i celów
· zmienne poznawcze ( myślenie , odczuwanie , wartościowanie itp. ) - były uznane , jeśli uważano je za abstrakcję i ściśle definiowano
· zmienne pośredniczące ( głód , pragnienie , pożądanie ) – ogniwo łączące koneksjonistyczną i poznawczą interpretację uczenia się , definiowano je w kategoriach operacyjnych
· behawioryzm celowościowy to połączenie celowego zachowania z obserwowalnymi , mierzalnymi reakcjami ( behawioryzm )
· prace Tolmana w dużej mierze przyczyniły się do połączenia zainteresowań koneksjonistów i zwolenników podejścia poznawczego .
Behawioryzm – behawioryści dążyli do rozwinięcia teorii na temat zachowania organizmu bez odwoływania się do tego , co może zachodzić w umyśle tego organizmu .
Kognitywizm – wyrażał przekonanie , że ważną rolę w kształtowaniu ludzkiego zachowania odgrywają złożone procesy umysłowe .
TOMASZEWSKI – sytuacja zadaniowa , sytuacja problemowa :
Teoria Tomaszewskiego – zadaniowa , współcześnie nazywana teorią czynności ( lata 60 )
· zaspakajanie potrzeb jako odpowiedz na braki ( jemy bo jesteśmy głodni , zarabiamy bo mamy za mało pieniędzy )
· zastanawiał się jak utrzymać człowieka w zdrowiu psychicznym – uważał , że wszystko powinno być w równowadze ( gdy człowiek ma za mało pieniędzy to odczuwa ich brak a gdy wygra w totolotka to też jest to dla niego zagrożeniem psychicznym bo nie wie co z nimi zrobić )
Z – W z - sytuacja zadaniowa , punkt wyjścia czynności
w – wynik czynności , sytuacja końcowa
· człowiek boryka się z zadaniami ( naucz się jeździć na rowerze )
· poziom zadań rośnie wraz z nami
· jeśli wynik nie zaspokoi stawianego zadania to będziemy sfrustrowani a one się kumulują
· im więcej skumulujemy frustracji tym bardziej tym bardziej będziemy nie zadowoleni z siebie i trudniej będzie nam rozwiązywać dalsze zadania
Sw czynność W Sw – sytuacja wyjściowa
W – wynik czynności ( sytuacja końcowa )
...
fizjo.awf