E. Balcerzan: „Sprzecznościowa” koncepcja literackości
Literackość:
- według Słownika języka polskiego – to synonim charakteru literackiego właściwego utworom literackim;
- według Sławińskiego – formaliści rosyjscy oznaczyli tym słowem zespół właściwości swoistych dla literatury jako sztuki słowa;
- literaturę wyróżnia rozróżnienie między faktami a efektami komunikacyjnymi. Założone w dziełach efekty (obrazowość, muzyczność) realizują się w programach, konkretyzacjach i interpretacjach. Ale są one iluzjami, nie działają na wszystkich;
- pokonanie antynomii faktu i efektu – redukcja – sprowadzenie faktu do efektu i odwrotnie;
- w krytyce literackiej wszelkie iluzje są faktami komunikacyjnymi. U niektórych filozofów – wszystko jest iluzją. Tu nie da się mówić o literackości;
- nie wiadomo, czy literackość wynika z dodawania do języka nowych jakości, czy powstaje w wyniku pokonywania rozrzutności mowy (ścierają się tendencje transgresyjne z degresywnymi);
- literackość jako nadorganizacja wypowiedzi – wtedy transgresja (nadmiar ładu) wywołuje degresję (ubywanie znaczeń);
- idealny wyróżnik literackości powinien się pojawiać w literaturze wyłącznie i bezwyjątkowo. Ale tak się nie da;
- literackość jako uniezwyklenie widzenia przedmiotu – ale doznanie niezwykłości jest subiektywne;
- literackość – dzieła doskonale spójne, funkcjonalne, jednokrotne, tworzące kanoniczny kształt nie do naruszenia;
- nie da się definiować literackości. Może filozofia literackości = filozofia przypadku. To by znaczyło obalenie autorytetu tradycji;
- żadna koncepcja nie określa jednoznacznie i całościowo literackości;
- literackość – s. 262 tymczasowy, zmienny wybór z repertuaru o niejasnych granicach i niedających się wyczerpać możliwościach;
- s. 262 uniwersalnym wyróżnikiem literackości nie może zostać żadna konkretna, substancjalna właściwość tekstu;
- istotą literackości jest sieć sprzecznościowych relacji (w komunikacji praktycznej nie może być A i nie-A; w komunikacji literackiej – musi tak być). Ta koncepcja może przejawiać się na różnych poziomach. Antynomie między wybranymi jakościami są stopniowalne. Relacje sprzecznościowe mają zasięg wewnątrz- i zewnątrztekstowy. Literackość to też napięcia między tym, co jawne (bezpośrednio dane w tekście) i odrzucane;
- teoria zajmuje się genotypem, interpretacja – fenotypem.
loczek21