P. Ricoeur: Mowa i pismo

-          hermeneutyka to teoria interpretacji zorientowana na tekst:

1)     przejście od mowy do pisma w ramach teorii dyskursu,

2)     wykazanie związku między intencjonalnym uzewnętrznieniem (pismo) a podstawowym problemem hermeneutyki (problemem dystansu);

-          pismo – manifestacja tego, co w mowie jest potencjalne, oddala znaczenie od zdarzenia (ale dalej tekstem rządzi dialektyka zdarzenia i znaczenia, staje się ona bardziej rozwinięta). Pismo to pełna manifestacja dyskursu;

-          różnica między mową a pismem dotyczy stosunku komunikatu do kanału:

1)     zmiana kanału komunikacji – utrwalenie, zastępujące bezpośrednią ekspresję,

2)     eliminuje bezpośredni kontakt między ludźmi;

-          skoro dyskurs istnieje w czasie i tylko w momencie wypowiadania, może przemijać jako mowa lub zostać utrwalony w piśmie. Pragniemy utrwalić dyskurs, nie langue. Dyskurs wymaga utrwalenia, bo jako zdarzenie – znika;

-          pismo utrwala nie zdarzenie mowy, a to, co „powiedziane” – intencjonalne uzewnętrznienie. Przedmiot zapisu to znaczenie zdarzenia mowy;

-          tylko wtedy, gdy powiedziane stanie się wypowiedzią, dyskurs osiąga pełnię;

-          najsłabiej zapisuje się akt perlokucyjny – to własność mowy, nie dyskursu pisanego;

-          pismo to coś więcej niż utrwalenie materialne;

-          pismo chroni dyskurs i wpływa na jego funkcje komunikacyjne;

-          pismo – gdy jest nie zapisem mowy a zapisaną myślą, zajmuje miejsce mowy.

AUTOR:

-          w mowie odnoszenie ku podmiotowi jest bezpośrednie. W piśmie intencja autora i znaczenie tekstu się nie zbiegają => zapis – więcej niż utrwalenie dyskursu mówionego – zerwanie związku między intencją autora a znaczeniem tekstu (mniej ważna staje się intencja);

-          autonomia semantyczna – znaczenie dla hermeneutyki;

-          gdyby sytuacja straciła znaczenie, to albo błąd intencjonalny (niedostrzeżenie autonomii tekstu) – gdy z intencji autora uczyni się kryterium trafności interpretacji sensu, albo błąd absolutyzacji tekstu (tekst jako byt bez autora).

PRZEKAZ I SŁUCHACZ:

-          uniwersalizacja odbiorcy (potencjalnie każdy może nim być) – stąd dyskurs pisany bardziej duchowy, wolny od ograniczeń sytuacji bezpośredniego kontaktu między ludźmi;

-          dopiero reakcja odbiorców daje tekstowi ważność;

-          tekst otwarty dla nieskończonej liczby czytelników – to dialektyczny odpowiednik semantycznej autonomii tekstu;

-          hermeneutyka zaczyna się tam, gdzie kończy się dialog.

PRZEKAZ I KOD:

-          gatunki to wzorce wytwarzania różnych odmian dyskursu;

-          tekst to dyskurs utrwalony i informowany.

REFERENCJA:

-          w mówieniu – wszystkie referencje mają charakter sytuacyjny, opierają się na wskazaniu:

1)     czasem rekonstruuje warunki referencji ostensywnej (listy, relacje z podróży) – dzięki temu ogarnia się świat, nie sytuację,

2)     skierowanie uwagi na przekaz;

-          nie ma dyskursu nie mówiącego o czymś;

-          referencja w poezji – podzielona, rozszczepiona.

Platon – przeciwny pismu, bo pisanie utrudnia zapamiętanie. Sokrates – pismo martwe – gdy stawia się mu pytania, znaczy to samo. Rousseau – z pismem wraca tyrania i nierówność.

-          ikoniczność to ponowne napisanie rzeczywistości. Zapis dyskursu to nie transkrypcja świata (nie odwzorowanie), a metamorfoza.

Problem pisania robi się hermeneutyczny, gdy zostaje odniesiony do czytania. Przyswojenie – uczynienie czegoś obcego własnym.