PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA będzie zajmowała się tym wszystkim co odnosi się do równowagi w aspekcie rozwojowym
Dotyczy pewnego fragmentu rzeczywistości, stanowiąc go przedmiotem badań (poznania) oraz opisu tzw. deskrypcji
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA należy do bloku gałęzi teoretycznych. Składa się z dwóch zasadniczych działów:
Psychologii filogenetycznej zajmuje się pochodzeniem rozwojem procesów psychicznych w obrębie całego świata organicznego, a więc na drodze ewolucji
Psychologii ontogenetycznej zajmuje się rozwojem osobniczym czyli rozwojem (przemianami) psychicznym jednostkowego organizmu od urodzenia (czasem prenatalny) przez całe życie.
Odrębny dział tanowi antropogeneza bada rozwój świadomości człowieka od zamierzchłych przodków do człowieka myślącego – homo sapiens
1. P. teoretyczna
- p. ogólna (tu poznawcza)
- p. zwierząt (zoopsychologia)
- p. rozwoju człowieka
2. P. stosowana
- p. wychowawcza
- p. kliniczna
- p. pracy
½. na pograniczu tych bloków jest p. społeczna
Przedmiot p.r.
Szeroko: w ujęciu postaciowców przedmiot p.r. ujmowany jest bardzo szeroko, bo tylko szeroka wiedza porównawcza może dać całościowy obraz zjawisk p.r. zarówno zwierząt jak i ludzi
Wąsko: przedmiot p.r. ograniczony tylko do człowieka a nawet do pewnego okresu, gdzie zmiany rozwojowe mają charakter progresywny.
Wg M. Puszkowa przedmiotem p.r człowieka jest wyjaśnienie i modyfikacja w kierunku optymalizacji procesów rozwojowych w ciągu całego życia ludzkiego
Rozwój obejmuje pełen cykl życiowy jednostki, nie kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości.
Przedmiot p.r. cały cykl życia ludzkiego z odnoszeniem się do filo i ontogenezy
Zadania p.r.
wykrywanie prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych oraz czynności regulacyjnych istot żywych. Inaczej mówiąc p.r. bada genezę wszelkich form życia psychicznego oraz analizuje prawa rządzące rozwojem psychicznym. Zadaniem p.r. wg. Żebrowskiej jest udzielenie odpowiedzi na pytania: 1. w jaki sposób przebiega i czym charakteryzuje się rozwój psychiczny a zatem czy jest ciągły czy dokonuje się skokami, czy są przyspieszenia lub zwolnienia czy jest dla wszystkich taki sam. 2. Jakie są właściwości psychiczne człowieka w różnych okresach rozwojowych. 3. Jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych, kiedy zaczynają się wrażenia jak rozwijają się trwałe cechy osobowości. 4. W jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników czynności kształtują się w coraz to bardziej sensowną działalność i jakie prawa rządzą rozwojem psychiki.
Rozwój psychiczny – stanowi przejaw ogólnego rozwoju osobniczego cechy gatunku przekazywane są z pokolenia na pokolenia i reprodukowane przez jednostkę jest to tzw. ciągłość rozwoju filogenicznego.
Człowiek pierwotnie podlega głównie ewolucji biologicznej a z czasem ewolucji społecznej przez pracę, narzędzia pracy i środki komunikacji. Praca społeczna doprowadziła do powstania homo sapiens. Pojęcie ma charakter interdyscyplinarny, wywodzi się z filozofii, a po raz pierwszy zastosował je Arystoteles
Rozwój – wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian w toku którego można wyodrębnić następujące po sobie prawidłowo etapy przemian obiektu powodujące jego różnicowanie.
Rozwój – proces kierunkowych zmian w toku którego obiekty przechodzą od form niższych do wyższych i bardziej złożonych, doskonalszych.
Pojęcie to nie implikuje wartości co dobre z co złe zakłada tylko że jest ciągły, dokonuje się wg pewnej prawidłowości oraz że daje możliwości porównywania.
Rozwój psychiki – która jest odzwierciedleniem obiektywnie istniejącej rzeczywistości, następuje okresów występuje w rezultacie zmian ilościowych i jakościowych. W wyniku tego dochodzi do przebudowy działalności człowieka jej doskonalenie się i komplikowanie.
Istota rozwoju powstawanie nowych form odzwierciedlania rzeczywistości co prowadzi do przebudowy osobowości człowieka.
Uwarunkowane jest to zdolnością człowieka do aktywnego gromadzenia doświadczeń, wiedzy, umiejętności, sprawności oraz zdolności przezwyciężania sprzeczności i trudności.
Cech i właściwości rozwoju
1. długotrwałość procesu – wszelkie zmiany rozwojowe dokonują się w biegu życia ludzkiego. Punktem odniesienia może być bieg chronologiczny mierzony od momentu poczęcia lub od momentu narodzin. Wskaźnikiem rozwoju mogą być zmiany fizjologiczne np. wiek zębny, kostny. Dwojaki aspekt tego zjawiska:
bezwzględny – przyjmuje że rozwój trwa przez całe życie, obejmuje zmiany zarówno progresywne i regresywne. ( zmiany progresywne – plateau – okres inwolucji, zmiany regresywne)
względny – o zmianach rozwojowych można wnioskować porównując dwa odległe od siebie momenty czasowe ponieważ tempo rozwoju maleje wraz z wiekiem.
2. Kierunkowy progresywny charakter zmian rozwojowych – zmiany rozwojowe są progresywne, bo prowadzą do doskonalenia się form regulacji, doskonalenia życia społecznego, przechodzenia od form podstawowych do form wyższych. Ten progres widoczny jest szczególnie u dzieci i młodzieży. Hurlock: „rozwój to seria progresywnych zmian, które w sposób uporządkowany i zgodny prowadzą do celu tj. osiągnięcia dojrzałości”
3. następstwo etapów zmian rozwojowych w psychologii rozwojowej istnieją 2 stanowiska: 1. Akceptuje stadialność rozwoju psychicznego – przedstawiciele tego stanowiska sądzą że wyodrębnienie procesów rozwojowych pozwala uporządkować zjawiska rozwojowe w czasie, usystematyzować wiedzę o rozwoju umysłowym społeczeństwa, co ważne jest w pedagogice, która musi adresować wiedzę do indywidualnych jednostek. 2. Neguje wartość teoretyczną modeli stadialnych rozwoju - – przedstawiciele tego stanowiska zwracają uwagę na regres rozwojowy w okresie starości oraz na zastój w okresie dorosłości.
4. zróżnicowanie etapów - czyli różnicowanie funkcji, czynności procesów rozwojowych jednocześnie ich integrowanie w coraz to bardziej złożone struktury. Hurlock wyróżnia 4 rodzaje zmian powodujących różnicowanie.
– zmiany wielkości – zmiany ilościowe zachodzące zarówno w wymiarze fizycznym jaki i psychicznym.
- zmiany proporcji – czyli wzajemnych relacji pomiędzy elementami rozwoju fizycznego i psychicznego
- zanikanie starych wartości - najpierw zabawa potem nauka, wypada uzębienie mleczne, raczkowanie chodzenie
- pojawienie się nowych wartości – zęby stałe, cechy płciowe, potrzeba seksualna
1. rozwój pociąga zmiany których celem jest samorealizacja przez rozwijanie odziedziczonych predyspozycji.
2. zmiany rozwojowe w pierwszym okresie rozwojowym są znaczące bo intensywny rozwój okładu nerwowego przypada właśnie na okres do 5-go roku życia.
3. rozwój to wynik integracji między dojrzewaniem a uczeniem się
4. przebieg rozwoju jest przewidywalny bo podlega pewnym prawom i prawidłowościom rozwojowym np. przechodzenie od reakcji ogólnych do bardziej specyficznych (od krzyku noworodka do grymasów przedszkolaka), oraz w zakresie prawidłowych następstw w rozwoju fizycznym i motoryczny tj.
cefalokaldalności rozwoju dokonuje się wzdłuż osi pionowej ciała od głowy do głowy do nóg.
proksymodystalności rozwój przebiega wzdłuż osi pionowej ciała od kręgosłupa w boki. Co widoczne jest w twórczości malowniczej dziecka od bazgrot linearnych – spiral – figur - rysunek precyzyjny.
w obrębie dłoni rozwój dokonuje się od małego palca do kciuka co ujawnia się w rozwoju chwytania od chwytu prostego nadgarstkowego, do chwytu pensetkowego
5. przebieg rozwoju wszystkich dzieci jest podobny ale tempo rozwoju poszczególnych sfer jest różne np. zmiany pokwitaniowe u dziewczynek występują 2 lata wcześnie jak u chłopców jednak tempo jest inne np. jedna 9 lat inne 16 lat. Rozwój w poszczególnych sferach jest różny:
- dojrzałość płciowa najszybciej;
- fizyczna 25 lat
- poznawcza 16-17 lat
- społeczna 25 lat
6. różnice indywidualne w rozwoju fizycznym i psychicznym spowodowane są czynnikiem odmienności rozwoju: - genetycznym, - środowiskowym, stąd wynika potrzeba wychowania dziecka zgodnie z jego indywidualnymi predyspozycjami i potrzebami.
7. w rozwoju można wyodrębnić okresy:
- prenatalny – 9 m-cy płodu
- niemowlęcy – 1 rok
- poniemowlęcy – 2-3 lata
- przedszkolny - 4-7 lat
- wczesnoszkolny - 7/8- 10/11 lat
- dorastania – 12-19/21 lat
- wczesnodorosły – 22-30/35 lat
- średniodorosły – 36-60/65 lat
- późnodorosły – 65 –
8. każdy okres rozwojowy zawiera w sobie społeczne oczekiwania, wiąże się z zadaniami które każda jednostka winna opanować, są one warunkiem jej dobrego przystosowania (okres przedszkolny – osiągnięcie dojrzałości szkolnej; wiek szkolny przegotowanie do pracy)
9. w każdej dziedzinie rozwoju fizycznego i psychicznego występują potencjalne niebezpieczeństwa które mogą zmienić lub zaburzyć prawidłowy bieg rozwoju
10. okresy rozwoju są niejednakowo szczęśliwe
- niemowlęcy najbardziej szczęśliwy
- dorastania mniej szczęśliwy
Prawa rozwoju
1. Zachodzi ścisły związek pomiędzy rozwojem psych. i fizycz. Stwierdzenie to opiera się na prawie jedności struktury i funkcji sformułowanym przez Pawłowa, bo wszystkie czynności psychiczne są wytworem działalności układy nerwowego. Im bardziej dojrzały strukturalnie układ nerwowy a zatem większa sprawność psychiczna. Rozwój układu nerwowego polega na strukturalizacji i dojrzewaniu jego poszczególnych części oraz na wytworzeniu połączeń nerwowych oraz na wzrastającym procesie myelinizacji. Procesy te rozwijają się do 21 roku życie.
2. Rozwój polega na różnicowaniu i integracji.
- różnicowanie – dyferencji- polega na przechodzeniu od aktywności wysoce uogólnionej do bardziej specyficznej np. aktywność noworodka jest uogólniona
- integracja – scalanie np. dziecka najpierw rysuje oooo potem llllll potem lllll następnie lala w ten sposób automatycznie kształtuje się pisanie.
3. Rozwój polega na :
- interioryzacji – uwewnętrznieniu – polega na przechodzeniu od czynności na przedmiotach do uwewnętrznionych (poznawczych, umysłowych np. małe dziecko bawi się przedmiotami nie nazywając ich jego myślenie ma charakter intersensoryczny, schowanie przedmiotu powoduje zaprzestanie myślenia o nim, potem dziecko mówi (nazywa swoje czynności pojawia się mowa sytuacyjna, myślenie (3/4 rok życia dziecko przestaje nazywać swoje czynności i następuje uwewnętrznienie)
- eksterioryzacja – uzewnętrznienie- polega na przechodzeniu od wew. do zew. (np. zbuduje domek z piasku a potem działa) najpierw pojawia się zamysł a potem realizacja tego projektu
4. Dojrzewanie i uczenie się współwystępują ze sobą.
- Dojrzewanie osiągnięcie dojrzałości, wewnątrz pochodny proces biologiczny warunkujący rozwój. Wg Ausubel – przejaw rozwoju przy braku specyficznych doświadczeń. Wg Munn – wpływ interakcji genów z zewnętrznymi uwarunkowywaniami.
- Uczenie proces przetwarzania i utrwalania czynności na podłożu indywidualnych doświadczeń kształtuje się w wyniku doświadczenia, działania, ćwiczenia aktywności. Wg. Włodarskiego proces modyfikacji zachowania pod wpływem doświadczenia. Uczenie zachodzi wtedy gdy podmiot A po zetknięciu się z sytuacją S zachowuje się w sposób nowy, zmodyfikowany, dostosowany do S.
Uczenie ma charakter zewnątrzpochodny, jest warunkiem jego dostosowania dzięki układowi nerwowemu.
Dojrzewanie a uczenie się między nimi zachodzi współzależność, stanowią one bowiem dwa niezbędne splecione i wzajemnie się warunkujące składniki rozwoju. Co oznacza, że dojrzewanie jest konieczne dla uczenia się, bez uczenia się nie byłby możliwy rozwój.
Poszczególne funkcje i czynności rozwijają się w miarę uczenia, ale wyzwalaczem jest dojrzewanie. Skuteczność uczenia wzrasta w miarę dojrzewania. Proste funkcje filogenetyczne tj. siadanie, stanie, chodzenie, wspinanie się wymagają dojrzewania a ćwiczone przedwcześnie przed dojrzewaniem nie ulegają przyspieszeniu. Funkcje ontogenetyczne – jednostkowe tj. jazda na rowerze, gra na instrumentach wymagające ćwiczenia.
Dojrzewaniu i uczeniu się poświęcono wiele badań:
- badania na zwierzętach (Ausubel – szympansy w ciemnych pomieszczeniach, wnioski: przekroczenie krytycznej gotowości aby nauczyć się pewnej czynność powoduje zahamowanie lub uszkodzenie.
- ...
Arielkaaa