skanuj002wiatrowski9.rtf

Rozdział siódmy

7. EDUKACJA USTAWICZNA DOROSŁYCH

              Problematyka, którą omawiamy w tym rozdziale, jest różnie określana oraz

różnie nazywana.

Powszechnie funkcjonują terminy: edukacja permanentna, edukacja całoży­ciowa, edukacja ustawiczna, kształcenie nieustające, kształcenie wyjściowe, kształcenie ustawiczne, dalsze kształcenie itp.

Skoro wyróżniliśmy w strukturze pedagogiki pracy cztery podstawowe działy i przyjęliśmy dla nich nazwy: kształcenie przedzawodowe, kształcenie pro­zawodowe, kształcenie zawodowe i kształcenie ustawiczne dorosłych, to oczywiste staje się, iż w tym rozdziale interesuje nas głównie kształcenie ustawiczne i jego szczególna postać, jaką jest kształcenie ustawiczne dorosłych, w tym samokształ­cenie, dokształcanie, doskonalenie i kształcenie bezinteresowne. Żeby jednak roz­ważaniom nadać postać wystarczająco czytelną, zacznijmy od kategorii najogól­niejszej, tj. od edukacji permanentnej.

7.1. Edukacja permanentna oraz główne nurty działań edukacyjnych

W Polsce problematyka kształcenia całożyciowego ma długą historię i bo­gatą tradycję. Wyraźniejsze oznaki refleksji nad potrzebą kształcenia całożyciowe­go przypadają na okres Oświecenia, szczególnie zaś na lata wzmożonej działalno­ści Komisji Edukacji Narodowej (koniec XVIII wieku) - będącej w Europie cen­tralną, państwową władzą szkolną. O właściwościach i utrwalonych w literaturze zapisach z tego okresu, jak również z XIX i XX wieku, napiszemy w drugiej części tegoż rozdziału. Tutaj natomiast podkreślimy jedynie, że interesująca nas proble­matyka uzyskała rozległe wymiary dopiero w latach 60. naszego wieku i to głów­nie w następstwie ożywienia kontaktów z krajami Zachodu. Dzisiaj w kwestii teorii i praktyki kształcenia całożyciowego w Polsce wyrażane są różne stanowiska, róż­

330

­

ne określenia i klasyfikacje oraz różne interpretacje. Przyjęto, że naj ogólniejszym

terminem, który uzyskał powszechne uznanie jest termin: edukacj a perma_ nentna. Przez edukację permanentną rozumie się najczęściej ogół procesów

oświatowo-wychowawczych, występujących w całym okresie życia człowieka

,

a zatem procesów całożyciowych, prowadzonych we wszelkich możliWYch formach organizacyjno-programowych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich. Często w owym procesie całożyciowej edukacji wyróżnia się edukacje wyjściową, realizowaną w okresie wychowania naturalnego i w systemie szkolnym, oraz dalszą edukację (poszkolną), zwaną edukacją ustawiczną doro­słych. Nie brak jednak naukowców, publicystów i wyrazicieli działa1'l edukacyj­nych, dla których nazwy: edukacja permanentna i kształcenie ustawiczne stosowa­ne być mogą zamiennie. Nie rozstrzygając w tej chwili powyższej dwoistości stwierdzimy, że w globalnym rozumieniu terminu "edukacja permanentna" do­strzec można cztery podstawowe nurty działa1'l edukacyjnych, co ukazuje schemat. Są to:

              - Wychowanie naturalne, realizowane w domu rodzinnym, w środowisku

lokalnym oraz w miejscu zorganizowanej pracy zawodowej;

              - Kształcenie i wychowanie szkolne, realizowane w kolejnych ogniwach

systemu szkolnego, począwszy od przedszkola aż po szkołę wyższą;

              - Kształcenie i wychowanie równoległe, realizowane głównie w pozaszkol­

nych formach organizacyjno-programowych;

              - Kształcenie ustawiczne, traktowane najczęściej jako kształcenie poszkol­

ne lub kształcenie ustawiczne dorosłych (patrz rys. 25, strona następna).

              W świetle powyższego, interesujące nas kształcenie ustawiczne dorosłych

traktujemy tylko jako kształcenie poszkolne, nie stanowiące głównego obowiązku jednostki w danym okresie jej życia.

              W zaakcentowanym kształceniu wyróżnia się takie odmiany, jak: samo­

kształcenie, dokształcanie, doskonalenie i kształcenie bezinteresowne.

Te szczególne procesy kształcenia ustawicznego dorosłych omówimy sze­rzej w dalszej części niniejszego opracowania. A ponieważ na schemacie wyróż­niono także inne nurty działall edukacyjnych w ramach szeroko rozumianej eduka­cji permanentnej, stąd zasadne będzie poświęcenie im przynajmniej kilku wy ja­śnie1'l, właśnie w niniejszym wprowadzeniu.

33]

EDUKACJA PERMANENTNA

Rys. 25. Edukacja permanentna z uwzględnieniem głównych nurtów działań

              edukacyjnych (opracowanie autorskie - Z. Wiatrowski)

Najbardziej kontrowersyjny jest nurt działań edukacyjnych zwanych wy­chowaniem naturalnym. Reprezentanci zinstytucjonalizowanych działań wycho­wawczych uznają wprawdzie poważną rolę wychowania w rodzinie, w środowisku lokalnym czy nawet w miejscu pracy, jednak chcieliby nadawać mu zawsze wy­miary zorganizowane. Taką tendencję wyrażano w całym okresie wychowania socjaJistycznego. Idea wychowania naturalnego, tak bardzo propagowana przez J.J. Rousseau, uzyskiwała w krajach socjalizmu (i nie tylko) jedynie skromne wymiary realizacyjne. Owa dążność do świadomej organizacji każdego działania wycho­wawczego poniekąd wypacza istotę wychowania naturalnego. Znacznie bliżsi tej

332

­

istocie są współcześni reprezentanci "antypedagogiki", lub upowszechniane­w latach 60. przez Iwana IIlicza koncepcji "społeczeństwa bez szkoły". Reałn: reprezentanci nauk pedagogicznych w Polsce twierdzą, że żadna skrajność nie m0­że mieć racji bytu. Potrzebne są zawsze i wszędzie działania zróżnicowane, ab: było w nich miejsce na podmiotowe występowanie wychowanka.

W kwestii kształcenia i wychowania szkolnego sporów jest znacznie mniej i dotyczą one bardziej rozwiązań strukturalnych niż działań rzeczywistych, chociaż i w tym drugim zakresie kładzie się nacisk na uspołecznienie szkoły, którego istotę

sprowadzić można do równoważnego uzewnętrzniania się czterech podmiotó\\ _ uczniów, nauczycieli, rodziców i środowiska lokalnego. Wprowadzany od wrze­śnia 1999 roku nowy system szkolny w Polsce obejmuje następujące ogniw, strukturalne:

3-letnie placówki wychowania przedszkolnego,

6-letnią szkołę podstawową,

3-letnie gimnazjum,

3-letnie liceum profilowane lub 2-letnią pogimnazjalną szkołę zawodową, 1-2-letnie policealną szkołę zawodową oraz

- zróżnicowane co do lat studiów i rangi naukowej szkoły wyższe.

Bliższe informacje w danym zakresie zawiera schemat ustroju szkolnego, któ~ w części omówiliśmy w rozdziale piątym (rys. 22a i b).

...