454
9.2.3. Przygotowanie zawodowe
Charakterystyka niezbędnego przygotowania ideowo-moralnego i obywatelskiego
Pedagog pracy, jak każdy nauczyciel, winien odznaczać się: umiejętnością postępowania według zasad moralnych, wykształconą gotowością i zdolnością do współpracy oraz współodczuwania potrzeb innych ludzi. Winien być wzorem osobowym dla współpracowników, podopiecznych i wychowanków. Powinien miećukształtowane takie postawy, jak:
- ideowości, humanizmu, demokratyzmu, twórczego zaangażowania, umi
łowania wolności, szacunku do pracy;
- społecznego zaangażowania, patriotyzmu, społecznej przydatności, go
spodarności, dyscypliny, odpowiedzialności, otwartości, uspołecznienia;
- interpersonalną - w tym poszanowania godności człowieka, poszanowania życia i zdrowia człowieka, tolerancji, opiekuńczości, poszanowania własności prywatnej, rzetelności informacji, współodczuwania, autonomii;
- mocy własnej, w tym godności, samokontroli, perfekcjonizmu, odpowie
dzialności, optymizmu, samodzielności, odwagi;
- kulturalną, w tym wrażliwości, umiłowania piękna, poszanowania dóbr
kultury, zainteresowania życiem kulturalnym, potrzebę ekspresji;
- ale także - umiłowania piękna przyrody i jej wytworów, szacunku wobec
dzieł natury, kontaktu z przyrodą.
Oczywiste jest, że takie postawy powinny cechować również innych ludzi,
ale ich nieodzowność występuje ze szczególną siłą w przypadku pedagoga pracy. Ma on bowiem szerokie i bliskie kontakty z ludźmi - osobami dorosłymi i młodzieżą. Własna nienaganna postawa, umiejętności i osobowość najskuteczniej wpływają na kształtowanie podobnych cech u innych osób.
Pedagog pracy powinien odznaczać się wysoką ideowością, zaangażowaniem społecznym, znajomością etyki uniwersalnej oraz dobrze orientować sięw zagadnieniach polityki społecznej, gospodarczej i kulturalnej państwa. W toku swojej pracy zmuszony on jest często decydować o doborze odpowiednich treści ideowych, akceptować je i upowszechniać w sposób dojrzały i odpowiedzialny.
455
Charakterystyka wykształcenia ogólnego
Pedagogika pracy jest dziedziną wiedzy powiązaną z wieloma dyscyplinami naukowymi. Wpływa to na zakres zainteresowań ogólnych, społecznozawodowych i specjalistycznych pedagoga pracy oraz znajduje odbicie w jego praktycznej działalności zawodowej. Niezależnie od wiedzy specjalistycznej, pedagog pracy powinien być oczytany w literaturze społeczno-politycznej, ekonomicznej, pedagogicznej, socjologicznej, psychologicznej, technicznej, a także w literaturze pięknej.
Winien też reprezentować odpowiednio wysoki poziom nie tylko kultury specjalistyczno-zawodowej, ale także ogólnohumanistycznej, ponieważ pozwoli mu to widzieć zadania zawodowe w szerszej perspektywie, a tym samym lepiej rozumieć ludzkie życie, działalność i potrzeby. Jest to również warunkiem twórczej inwencji, trafnego ukierunkowania wysiłków przy organizowaniu obowiązków zawodowych.
Specjalista tej kategorii musi stosunkowo dobrze opanować zasady i metody naukowej organizacji pracy, marketingu i menedżerstwa, kierowania zespołami ludzkimi, korzystania z osiągnięć współczesnej nauki, postępu naukowotechnicznego i informatycznego oraz z kultury. Kultura pracy wymaga doskonalenia metod planowania, tworzenia właściwej atmosfery współdziałania między różnymi komórkami organizacyjnymi i różnymi ludźmi. Stanowisko (zawód) pedagoga pracy wymaga nadto ciągłego doskonalenia języka ojczystego oraz znaczącego w danym środowisku języka zachodniego; chodzi m.in. o komunikatywność języka, umiejętność jasnego i precyzyjnego formułowania myśli.
Charakterystyka wykształcenia specjalistycznego psychologiczno-pedagogicznego
1;
Wiadomości i umiejętności specjalistyczne potrzebne pedagogowi pracy są uzależnione od stanowiska i pełnionej funkcji.
Mianowicie:
A. Pedagog pracy działający w obszarze problemowym kształcenia przedzawodowego i prozawodowego powinien legitymować się dobrą znajomościątreści zawodoznawczych oraz związanych z orientacją, poradnictwem i doradztwem zawodowym, jak również treści w dziedzinie nauk o pracy.
456
B. Pedagog pracy działający w sferze kształcenia zawodowego powinien
opanować wiedzę i umiejętności w zakresie:
- celów, treści i programów kształcenia zawodowego,
- przebiegu procesu kształcenia zawodowego,
- form, metod i środków kształcenia zawodowego,
- warunków skuteczności tego kształcenia,
- losów i przydatności zawodowej absolwentów.
Winien też umieć rozpoznawać potrzeby zawodowe i osobiste uczniów.
Wskazane jest, aby opanował umiejętność stawiania właściwej diagnozy, aby umiał trafnie przewidywać przyszłe sytuacje zawodowe oraz kierować aktywem społecznym, organizować różne formy pracy zespołowej. Krótko mówiąc, pedagog pracy powinien dobrze znać swój zawód oraz zawody ludzi, z którymi współpracuje, a także znać mechanizmy funkcjonowania społecznego i organizacyjnego szkoły, w której pracuje.
C. Z kolei pedagog pracy zatrudniony w zakładzie pracy, a szczególnie w zakładzie produkcyjnym, powinien znać zasady organizacji i funkcjonowania współczesnego zakładu pracy, prawidłowości procesu technologicznego i organizacji pracy, warunki dobrego funkcjonowania zespołów pracowniczych oraz różnych organizacji i instytucji składających się na społeczną strukturę zakładu pracy. Szczególnie dobrze muszą mu być znane problemy zawodoznawcze i problemy związane z doskonaleniem zawodowym pracowników, ale także problemy bezrobotnych i doradztwa zawodowego.
Wykształcenie ogólnospecjalistyczne powinno więc obejmować wiadomości i umiejętności z zakresu: filozofii pracy, psychologii pracy, socjologii pracy, fizjologii pracy, ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy, organizacji pracy i kierownictwa, prakseologii, podstaw techniki i produkcji oraz ekonomiki i organizacji działalności gospodarczej.
Kształcenie psychologiczno-pedagogiczne pedagoga pracy powinno się odbywać w uczelni pedagogicznej i obejmować treści z zakresu: pedagogiki ogólnej, historii wychowania, teorii wychowania, pedagogiki pracy, dydaktyki przedmiotów zawodowych, dydaktyki kształcenia ustawicznego, andragogiki, pedagogiki społecznej, psychologii i socjologii pracy, metodologii badań pedagogicznych i technologii kształcenia.
Pedagog pracy powinien również umieć korzystać z odpowiednich środkó\\. form i metod pracy pedagogiczdej. Rozeznanie w tym zakresie winno b~ Ć n;e ~. :;"0 intuicyjne, ale poparte rzetelną wiedzą nabytą w toku studió\\ oraz dcs-.'. :ad~ze
457
niem zdobytym w trakcie praktyk i przeprowadzanych badań próbnych. Dodać do tego można umiejętności doboru treści kształcenia, planowania działalności oświatowo-wychowawczej, umiejętności przekonywania oraz znajomość mechanizmów działań ludzkich.
9.2.4. Właściwości psychofizyczne
Opis pożądanych cech fizycznych
Pedagog pracy zatrudniony w określonym zakładzie pracy lub w szkole powinien sprostać wymaganiom pod względem ogólnych warunków fizycznych, jakie obowiązują w miejscu pracy. W szczególności chodzi o uwzględnienie warunków pracy panujących w przedsiębiorstwach przemysłowych (zapylenie, temperatura, hałas, wibracje, wilgoć), wpływających na stan zdrowia. Wskazana jest także zdolność łatwego posługiwania się urządzeniami technicznymi, pozostającymi w zasięgu własnego działania. Potrzebne są: ogólna sprawność fizyczna, sprawność narządów zmysłów, powszechnie akceptowany wygląd i ubiór.
Opis pożądanych cech i właściwości psychicznych
1
I
Pedagog pracy winien być wrażliwy na potrzeby społeczne, zawodowe i indywidualne powierzonych mu osób. Wrażliwość taka w wielu wypadkach jest przesłanką zdobycia autorytetu, który z kolei jest warunkiem skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Pedagog pracy musi poznawać psychikę, motywy postępowania, uczucia poszczególnych osób lub całych grup. Powinien umieć dostrzegać hierarchię wartości pojedynczych osób i całych środowisk. Działa skutecznie wówczas, gdy potrafi pracę dobrze zorganizować, poprowadzić, ożywić własną osobowością. W związku z tym powinny go cechować: pomysłowość, konsekwencja w działaniu, łatwość nawiązywania kontaktów, życzliwość, cierpliwość, wyrozumiałość, umiejętność obserwacji i oceny, sugestywność, koleżeńskość, otwartość, dyskrecja, słowność, punktualność, optymizm, uczciwość, wyobraźnia, równowaga emocjonalna, pamięć, takt w postępowaniu z ludźmi i inne powszechnie pożądane przymioty charakteru.
458
Przeciwwskazania, główne i zdrowotne
Pedagogiem pracy nie powinna być osoba, która odznacza się defektami fizycznymi, wadami wymowy, brakiem zainteresowań, brakiem wyobraźni i wrażliwości. Przewlekłe choroby, nosicielstwo chorób zakaźnych, zaburzenia charakterologiczne (brak odpowiedzialności, lekkomyślność, nieuczciwość), karalność, uleganie nałogom (alkoholizm, erotomania, narkomania) w zasadzie dyskwalifikują kandydata na pedagoga pracy.
9.2.5. Możliwości kształcenia, rozwoju i awansu zawodowego
Kształcenie pedagogów pracy winno się odbywać w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych, na kierunku: pedagogika pracy lub na specjalności: edukacja i poradnictwo zawodowe, edukacja. prozawodowa i zawodowa względnie doradztwo zawodowe. W programie studiów powinny się znaleźć wszystkie te dziedziny, których przedmiotem zainteresowań i oddziaływań jest zagadnienie pracy oraz jej wychowawczy charakter.
Na bazie teoretycznej winno być rozwijane kształcenie praktyczne, poprzez zajęcia fakultatywne, ćwiczenia terenowe i praktyki, podczas których studenci powinni zapoznawać się z różnymi rodzajami prac i ich oddziaływaniem na pracowników.
Studenci pracujący zawodowo będą oczekiwać od uczelni pomocy w pogłębianiu wiedzy teoretycznej, z jednoczesnym poznawaniem wyników różnych badań teoretycznych i empirycznych. Udział w spotkaniach i konsultacjach powinien być okazją do konfrontacji zdobytych wiadomości praktycznych: z wiedzą doświadczonej kadry naukowej uczelni.
Pedagog pracy to nauczyciel-wychowawca, który uczy patrzeć i dostrzegać, który integruje wszystkie komponenty procesu wychowawczego.
Aby mógł sprostać stojącym przed nim zadaniom, musi się dokształcać i doskonalić zawodowo. Chodzi o podnoszenie poziomu własnej wiedzy i umiejętności, o ich aktualizowanie, modernizowanie i rozszerzanie oraz praktyczne stosowame.
Poszerzanie wiedzy i umiejętności zawodowych oraz doskonalenie metod pracy może się odbywać za pomocą różnych organizacji i stowarzyszeń branżowych. Korzystną płaszczyzną kontaktów i czynnikiem rozwoju powinno być od
l
459
powiednie stowarzyszenie skupiające psychologów pracy, socjologów pracy i pedagogów pracy.
Osoby o zainteresowaniach teoretycznych i naukowych, dzięki pracy nad sobą i uzyskiwaniu stopni naukowych, maja szansę podejmowania pracy w szkołach wyższych i w instytutach naukowo-badawczych.
***
,I
Zaprezentowane w tym rozdziale rozważania stanowią kolejną próbę całościowego spojrzenia na rolę i zadania pedagoga pracy. Są to zadania poważne i wielostronne, stąd słuszne wydaje się poświęcenie tej szczególnej grupie specjalistów w zakresie pedagogiki znacznie więcej uwagi. W jednym z czasopism napisano: "pedagog pracy - zawód z przyszłością" (1975). Dziś możemy powiedzieć, że pedagog pracy już stanowi znaczącą postać naszej rzeczywistości, co nie wyklucza możliwości, a nawet potrzeby dostrzegania coraz to nowych i trudnych problemów tego zawodu.
9.3. Inni specjaliści - realizatorzy idei i zadań pedagogiki pracy
I'
Zadania społeczno-wychowawcze i humanizacyjne restrukturyzowanego zakładu pracy - z racji zmian w systemie gospodarczym - są nadal na tyle rozległe i złożone, że z konieczności - jeśli nie dziś, to w okresie pełnej stabilizacji gospodarczej - będą rozkładane na wielu specjalistów, chociażby oprócz interesującego nas pedagoga także na psychologów, socjologów, prawników, ekonomistó",,-. a nawet na techników i specjalistów w dziedzinie administracji. Skupiają się oni
lub skupiać będą najczęściej w działach i komórkach służb pracowniczych.
Dotychczas kształciły ich:
- policealne studia zawodowe o specjalności: ekonomika pracy, płace
i sprawy socjalne,
- medyczne studia zawodowe prowadzące wydziały pracowników socjal
nych (dawniejsze państwowe szkoły pracowników socjalnych),
- szkoły wyższe, głównie ekonomiczne, prowadzące także kierunek: eko
nomika pracy i polityka społeczna,
- inne szkoły wyższe, głównie uniwersytety i wyższe szkoły pedagogiczne, prowadzące kierunki: psychologia pracy, socjologia pracy, pedagogika pracy, prawo pracy i socjologia przemysłu, a także:
460
- zaoczne ekonomiczne studia uzupełniające o kierunku: ekonomika prac~
i polityka społeczna,
- podyplomowe studium nauk o pracy i polityki społecznej,
- podyplomowe studium socjologii przemysłu,
- podyplomowe studium orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, - podyplomowe studium pedagogiki pracy.
Wszystkie wyżej wymienione formy kształcenia i doskonalenia pracowni
ków zajmujących się działalnością zawodoznawczą i społeczno-wychowawczą, socjalną i humanizacyjną - funkcjonowały w izolacji od siebie, bez najmniej szych dążeń integracyjnych i koordynacyjnych. W konsekwencji spotykano się często ze swoistymi przetargami dotyczącymi ważności przygotowania zawodowego i zajmowanych stanowisk pracy.
Tymczasem istnieje pilna potrzeba kompleksowego spojrzenia na zatrudnianą kadrę w komórkach służb pracowniczych, a także w powiatowych i wojewódzkich urzędach pracy. W okresie prowadzonej reformy gospodarczej sprawa ta zyskuje jeszcze bardziej na znaczeniu.
Pewne działania w tym kierunku są już prowadzone, głównie z inicjatywy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej. Nie można jednak określić w sposób jednoznaczny aktualnego stanu, gdyż każdego roku rodzą się nowe inicjatywy i nowe rozwiązania, w tym najczęściej o wymowie menedżerskiej.
Można przyjąć, że w najbliższych latach dojdzie do wypracowania urealnio- ,
nego systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia pracowników przygotowanych do obejmowania tak zróżnicowanych stanowisk pracy. Przypomnijmy - mogąto być: ekonomista z przygotowaniem w dziedzinie marketingu, ekonomiki pracy i polityki socjalnej, pracownik socjalny, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, specjalista w dziedzinie działań administracyjnych, psycholog pracy, socjolog pracy, pedagog pracy, prawnik z przygotowaniem w dziedzinie prawa pracy, pedagog kulturalno-oświatowy i inni, w tym szczególnie doradca zawodu i doradca pracy,
jako że takie zawody zostały ostatnio powołane.
W klasyfikacji zawodów i specjalności z 1995 r. - w wielkiej grupie zawodów "Specjaliści do spraw osobowych i rozwoju zawodowego" wyróżniono oprócz zawodów - doradca zawodu i doradca pracy - takie zawody, jak: analityk pracy, mediator, specjalista ds. rekrutacji pracowników, specjalista ds. szkolenia i rozwoju zawodowego oraz specjalista ds. wynagrodzeń [77, 225]. Interesujące nas szczególnie zawody - doradca zawodu i doradca pracy w dokumentach oficjalnych {Klasyfikacja zawodów i specjalności. Warszawa 1995, t. V, ss. 485-487. Minister
461
...
leopardg