(Dzieła, tom III, wstęp, rozdział I i II)
- dwa rodzaje patrzenia na społeczność, rzeczywistość społeczną:
a) demograficzny; bada zbiorowość, jej dynamikę i ruchliwość jej członków (badanie z zewnątrz, sposób behawiorystyczny)
b) wewnętrzny; odnosi się do świadomości osobników składających się na społeczność, interesuje go obraz rzeczywistości, jaki pojawia się w świadomości członków, a dalej związane z tym obrazem uczucia, pragnienia i zamiary oraz wynikające z nich poczucie więzi społecznej
- stanowiska reprezentujące podejście demograficzne:
a) demografia społeczna,
b) tradycyjna ekologia społeczna,
c) teoria klas ekonomicznych.
- morfologia społeczna Durkheima – stanowisko wykorzystujące zarówno aspekt demograficzny, jak i wewnętrzny
Wszelkie treści kulturowe, które interesują psychologię społeczną odnajdujemy w świadomości człowieka. Interesuje nas jednostka ludzka jako element (atom) struktury społecznej. Rzeczywistość społeczną traktujemy jednak jako coś, co się kształtuje i rozgrywa w sferze świadomości człowieka, traktujemy ją jako system zależnych od siebie uczuć i przedstawień jednostkowych.
Rozdział I. W obliczu widzów.
1. Zagadnienie introspekcji.
a) przekonania jednostki o samej sobie ważnym źródłem do badania życia społecznego – nie tylko na podstawie samoobserwacji, ale także pod wpływem sugestii otoczenia.
· zalety introspekcji: dostęp do przeżyć, których inni nie są świadomi
· wady introspekcji: brak obiektywizmu ; podświadomość (dlatego behawioryści) ; autokreacja ; brak skali odniesienia
b) demaskatorzy introspekcji jako wiarygodnej przesłanki (Marks, Freud, behawioryści i ich zwolennicy, Descartes, Kant, Bergson)
c) introspekcja powinna interesować naukę, gdyż rzuca światło na strukturę danej osobowości !!!! :
- jest procesem posiadającym skutki psychiczne,
- wywiera skutki społeczne,
- modyfikuje rzeczywistość, do której się odnosi.
2. Niestałość sądów opartych na doświadczeniach wewnętrznych.
a) przy samoobserwacji chwilowy stan świadomości jest w równej mierze właściwością obserwatora, jak i przedmiotu obserwowanego (optymistyczne i pesymistyczne podejście do własnej osoby)
· gdy jesteśmy spokojni i wypoczęci nasza samoobserwacja jest wiarygodniejsza
b) nie rozróżniamy między tym, co jest, a tym, co się nam wydaje,
c) nie mamy możliwości rzetelnego porównania własnych obserwacji z autoobserwacjami innych (aby usytuować siebie w porównaniu z innymi należy wziąć pod uwagę różne kryteria, np. skutki działania albo „opinię powszechną”)
3. Obraz kształtujący rzeczywistość.
- stan obserwowany jest często niweczony przez samą obserwację
- „jeżeli obraz mojej osoby zależny jest od chwilowego stanu, w którym się sobie przyglądam , to z drugiej strony sama moja osoba jest zależna od obrazu, jaki sobie o niej tworzę.”
- Warunki do zbadania przedmiotu pod pewnym względem mogą go zniekształcić pod innym
- Na skutek samoobserwacji mogą się zmienić nasze dyspozycje psychiczne na dany temat
- Charakterystyka może stać się charakteryzacją
- zmiana autocharakterystyki jest jednocześnie zmianą własnej osoby
- czymś nowym może stać się uczucie wypowiedziane
- zjawisko „przyroda naśladuje sztukę”:
· obraz własnej osoby staje się tym do czego chcemy dążyć
· ‘obrazy’ siebie dla innych ludzi są już zobowiązujące
- Przyczyny autokreacji:
· chcę żeby ludzie widzieli mnie w określony sposób
· chcę innym ukazać prawdziwy obraz siebie – autoportret = wzór
·
4. Odkrywam czy tworzę?
- we wspomnieniach łatwiej siebie ocenić
Ta rozterka pojawia się, gdy przedmiotem introspekcji uczynię:
- moje tendencje uczuciowe
- intencje moich czynów
- własne, dotąd nie zrealizowane możliwości
Chodzi tu o autocharakterystykę chcącą odkryć we własnym wnętrzu pokłady dotąd nieznane.
5. Wybór roli.
- pytanie, jak szczerze i autentycznie wybrać rodzaj postępowania
- rolę , którą wybieramy staramy się traktować jak najbardziej naturalnie – jako wynikającą z naszej osobowości
- decyzję o wyborze roli podejmujemy poprzez decyzję o przyszłym postępowaniu (także w druga stronę )
- jestem inny gdy mam przed sobą swój idealny wizerunek, a inny gdy o nim nie myślę.
6. Energia cudzych promieni.
a) wobec różnych obserwatorów jednostka może zmieniać zachowanie i być różnie odbierana,
b) różne jednostki odbierają nas w zależności od swojego temperamentu
c) przeobrażenie pod wpływem innych osób:
- trwałe
- chwilowe
7. Klisza fotograficzna i galwanometr
- podczas obcowania z różnymi ludźmi zmienia się:
· przebieg psychiczny podczas obcowania z tą osobą, który zmienia się gdy obcujemy z inną – nagły, szybko znika
a) wielokrotne, chwilowe przeobrażenia mogą przemienić się w trwałe
· trwałe przeobrażenia naszych dyspozycji psychicznych – stopniowe, trwałe
a) do trwałych i nagłych należą nawrócenia
8. Refleks obrazu.
Wpływ obcowania z ludźmi na psychikę jednostki poprzez:
- świadome lub nieświadome naśladownictwo - powszechne
- nauka
- współdziałanie
- kierownictwo
- opieka
Świadczy to o przekonaniu, że ten, z kim nas łączy obustronny stosunek społeczny, ma w swej świadomości jakiś obraz naszej osoby.
„Zmieniam się gdy czuje na sobie refleks obrazu mojej osoby w czyjejś świadomości”
Reakcje na refleks własnego obrazu w świadomości innej osoby:
- sugestia – zachowanie typu „selfconsciesnes” – dostosowanie się do obrazu
- próba obrony – wzmaganie w sobie rysów przeciwnych
· nie tylko w obecności tej drugiej osoby
· obraz mojej osoby, który chcę narzucić staje się jednym z czynników kształtujących moją osobowość
Florian Znaniecki – kategoria osób dobrze wychowanych
9. Obrazy indywidualne a stereotypy.
Stereotypy to obrazy osobowości, które osobowość tę kształtują będące obrazami w skali społecznej. Odnoszą się one do członków poszczególnych zbiorowości, mają zasięg sugestii zbiorowej (zatem szerszy niż zasięg sugestii indywidualnych). Mimo to mają mniejsze znaczenie osobotwórcze (małe są szanse na zmianę tego obrazu, co nie napędza mechanizmu walki)
è powszechne
è konwencjonalne – nie ma ‘typowych Polaków’ itd
è spetryfikowane – jednostka nie jest wstanie zmienić sugestii stereotypu
- funkcja osobotwórcza w sprzyjających warunkach – np. obce środowisko (można przyjąć aktywna postawę wobec stereotypu)
Rozdział II. Córka wielu matek.
Rzecz o roli środowisk społecznych w kształtowaniu psychiki.
Rola przynależności do grupy.
1. Środowisko społeczne a dusza jednostki.
Stanowisko Durkheima:
- dwie sfery osobowości ludzkiej – indywidualna i społeczna (stąd konflikty jednostki)
- elementy ponadindywidualne: pojęcia wspólne ludziom używającym jednego języka, zakres przeżyć religijnych, intuicje moralne, myśl logiczna, kategorie intelektu -> zostały wytworzone przez społeczeństwo
- owe elementy przeciwstawiają się innym czynnikom naszej osobowości
- wcześniej podobne, nie socjologiczne jeszcze przekonania u Condarsela czy Marksa – mistrza podejrzeń, dostrzegającego przede wszystkim konflikty
2. Organizm państwowy i klasa społeczna.
Zarówno Marks, jak i Durkheim koncentrują się na wpływie na jednostkę zbiorowości, z którą jednostka ta się identyfikuje, grupy społecznej, do której przynależy. Według Marksa zbiorowością taką jest klasa. Durkheim zwrócił się w stronę lokalnej społeczności terytorialnej, dlatego podstawową interesującą go więzią jest patriotyzm. W obu jednak koncepcjach pod uwagę brany jest wpływ tylko jednej zbiorowości.
Klasa – zbiorowość ogarniająca tylko część społeczeństw terytorialnych, lecz nie zamyka się w granica żadnego z nich.
Analogia z komórka, która może należeć tylko do jednego organizmu.
„Dusza jest córką zbiorowości – ale tylko jednej konkretnej: tylko jedna grupa społeczna może rościć sobie pretensje do funkcji psychotwórczej względem poszczególnych jednostek.”
3. Uczestnictwo w krzyżujących się zbiorowościach.
Jednostka odczuwa przynależność do wielu zbiorowości na raz. Swoją przynależność może zmieniać w czasie.
Grupy koncentryczne – jedna grupa stanowi część szerszej grupy, która z kolei jest objęta przez jeszcze szerszą grupę.
è koncepcja państwa totalistycznego –m.in. kontrolującego kontakty z zagranicą.
· niestety nie zdołało ono zmonopolizować całego życia jednostki, więc trzeba przyjąć założenie, że jednostka czuje się uczestnikiem kilku niezależnych zbiorowości.
è czasami się zdarza, że jednostka świadomie uczestniczy w dwóch wrogich sobie grupach ukrywając swoją przynależność do każdej z nich; np. policjant współdziałający ze złodziejami
4. Synteza wpływów czy nurty niezależne?
Próba odpowiedzi na pytanie, czy jednostka posiada jeden zespół dyspozycji w wyniku wpływu różnych zbiorowości czy posiada kilka zespołów dyspozycji?
· decyduje o tym:
è typ zbiorowości
è stosunek wzajemny grup społecznych
è typ psychiczny jednostki
è stosunek jednostki do zbiorowości
- czasami nawyki jakie wynieśliśmy z jednego społeczeństwa ulegają zmianom, pod wpływem innych środowisk
- czasami będąc w nowym środowisku wytwarzają się nowe nawyki, od wcześniejszych niezależne.
Będzie to sprzyjało wytworzeniem się niezależnych współistniejących postaw.
5. Konflikty zbiorów a postawa introspekcyjna.
- każda trwała zbiorowość narzuca wzory zachowania się w danych okolicznościach, reguły moralne i poczucie tego co przyzwoite, poglądy i sposób myślenia o danej sprawie. ; np. może powstać wzór księdza, nauczyciela itd.
è są one narzucane za pomocą metod wychowawczych i propagandy; kar i nagród; zewnętrznego przymusu; lub jednostka nieświadomie je przyswaja
- jeśli posiadamy tylko jeden, główny wzór osobowości znaczy to, że środowisko narzuca nam tylko jeden sposób postępowania
- introspekcja przydaje się gdy stoi przed nami wybór do jakich wzorów mamy się upodobnić.
Z zagadnień psychologii społecznej
(Dzieła tom III, rozdział III i IV)
Rozdział III. Pod znakami Ormuzda i Arymana.
1. Dualizm religijny i dualizm psychologiczny.
a) na dualizm człowieka zwraca uwagę:
· religia Zoroastra (bóg dobry – Ormuzda, bóg zły – Aryman – to oni stworzyli to co dobre i złe w człowieku)
- cel: wyzwolenie świata materialnego spod władzy Arymana
- dualizm nie tylko w świecie zewnętrznym, ale przede wszystkim w duszy ludzkiej - walka światów ma również wymiar wewnętrzny (świadczą o tym nazwy: duch „dobrej myśli” i demon „złej myśli”)
· manicheizm (szatańska materia, boski duch – szatan wykradł Bogu pierwiastki jasności i stworzył człowieka);
· koncepcja Maniego ( pierwiastek boski to duch, a szatański materia) ; przeciwstawienie żądz cielesnych i dążeń ducha ; kojarzy się z alegorią powozu (Platon), która mówi, że dusza ludza jest porówna do zaprzęgu o dwóch skrzydlatych koniach,
b) dualizm rel...
leopardg