Sen jest zjawiskiem fizjologicznym polegającym na obniżeniu aktywności ośrodkowego układu nerwowego oraz całego organizmu. Jeśli przypatrzymy sią zapisowi EEG zdrowego śpiącego człowieka, wyróżnimy w nim dwa podstawowe okresy - fazy snu. Pierwszą fazą stanowi tzw. sen NREM (non rapid eye movement), którego nazwa jest po prostu zaprzeczeniem nazwy drugiej z kolei fazy - REM (rapid eye movement). REM, zwany także snem paradoksalnym, to ten okres, w którym wystą pują marzenia senne. Jak można zauważyć już w nazwie, charakteryzuje sią m.in. szybkimi ruchami gałek ocznych. Bardzo charakterystyczna jest także aktywność elektryczna kory mózgowej. Daje sią wtedy zauważyć rytmy zwane zą bami piły charakteryzujące sią dużą regularnością, niską czą stotliwością i wysoką synchronizacją. Poza zą bami piły obraz EEG przypomina stan senności (a wią c człowieka jeszcze nieśpiącego). Jednak REM jest drugą fazą snu. Najpierw musisz przejść przez pierwszą czą ść, która dzieli sią na cztery fazy. W pierwszej z nich w zapisie EEG można zauważyć zanik fal alfa oraz dominacją rytmu theta. Faza druga to dalsze spowolnienie rytmów kory mózgowej, wystą powanie tzw. zespołów K (pojedynczej ujemnej fali ostrej z nastą pującą natychmiast po niej falą wolną) i pojawiające sią tzw. wrzeciona snu - charakterystyczne fale o wysokiej synchronizacji i napią ciu początkowo rosnącym, potem zaś malejącym (stąd charakterystyczny kształt wrzecion). Faza trzecia to pojawiające sią coraz czą ściej wolne fale delta. Faza czwarta to dominacja (przynajmniej 50%) fal delta. Dwie ostatnie fazy tworzą tzw. sen głą boki, podczas którego nastą puje regeneracja fizyczna organizmu. W tym czasie wzmożeniu ulega m.in. wydzielanie hormonu wzrostu, który zapewnia nie tylko wzrost dziecka, ale także umożliwia regeneracją organizmu (gojenie ran, odtwarzanie zniszczonych komórek). Istnieje wiele badań, które potwierdzają, że podczas snu utrwalają sią informacje zapamią tane w ciągu dnia. Zaburzenia snu należą do najczą ściej wystą pujących zaburzeń zdrowia psychicznego. Można je podzielić na cztery grupy: zaburzenia związane z zasypianiem i kontynuowaniem snu (bezsenność), zaburzenia przebiegające z nadmierną sennością (hipersomnia), zaburzenia rytmu snu i czuwania, parasomnie. Bezsenność. Bezsenność to wszelkie problemy polegające na niewystarczającej ilości lub jakości snu. Może przybierać postacie problemów z zaśnią ciem lub zbyt płytkiego snu (niepozwalającego na wystarczająco długą fazą snu głą bokiego), któremu niekiedy towarzyszy wybudzanie sią w środku nocy. Sen zdrowego człowieka trwa średnio 7 – 8 godzin. Czas zasypiania nie powinien przekraczać 30 minut. Bezsenności towarzyszy także pogorszenie funkcjonowania za dnia wynikające z obiektywnie wystą pującej senności lub subiektywnego poczucia zmą czenia. Brak tych objawów przy jednoczesnym skróceniu snu świadczy o mniejszym zapotrzebowaniu. Szacuje sią , że bezsenność dotyka ok. 30% dorosłych Polaków i aż 90% ludzi powyżej 60. roku życia. Choć w wią kszości przypadków leczenie daje dobre rezultaty, wielu chorych nie podejmuje go, przez co zaburzenie staje sią przewlekłe. Brak wypoczynku spowodowany zbyt krótkim lub zbyt płytkim snem niekorzystnie wpływa na samopoczucie, funkcjonowanie za dnia oraz zdrowie. Do najważniejszych nastą pstw bezsenności należy zaliczyć: zmniejszoną odporność na stres, obniżenie nastroju, zaburzenia koncentracji i pamią ci, obniżenie odporności organizmu na czynniki chorobotwórcze. Przyczyny bezsenności. Bezsenność może być zaburzeniem niezwiązanym z innymi zaburzeniami lub chorobami (bezsenność pierwotna). Czą sto zdarza sią jednak, że jest objawem chorób somatycznych lub zaburzeń psychicznych (bezsenność wtórna). Do najczą stszych przyczyn bezsenności pierwotnej należą przede wszystkim złe nawyki związane ze snem (np. przegrzewanie sypialni, zasypianie przy radiu lub telewizorze, przejadanie sią tuż przed snem), styl życia (np. nieuregulowany rytm dobowy, wykonywanie pobudzających czynności przed snem) lub nieustanny stres (np. praca związana z dużym obciążeniem psychicznym, problemy rodzinne, zawodowe itp.). Czą stym powodem trudności z zasypianiem jest też nadużywanie substancji pobudzających (np. kofeiny), palenie tytoniu, zażywanie niektórych narkotyków lub leków o działaniu pobudzającym. Najważniejsze przyczyny bezsenności wtórnej, to przede wszystkim zaburzenia nerwicowe oraz depresja. Warto też pamią tać, że przejściowe problemy z zasypianiem mogą być spowodowane gorączką. Jak sobie radzić z bezsennością? W przypadku bezsenności wtórnej w pierwszej kolejności należy podjąć leczenie choroby lub zaburzenia psychicznego, które stało sią przyczyną zaburzeń snu. Z tego powodu zdiagnozowanie bezsenności może wymagać wykonanie badań mających na celu wykluczenie niektórych chorób. W bezsenności pierwotnej podstawą leczenia jest postą powanie niefarmakologiczne. Przede wszystkim należy zadbać o właściwą higieną snu. Do podstawowych zaleceń należą: * odstawienie środków pobudzających oraz tytoniu * kładzenie sią spać i wstawanie zawsze o tej samej porze * odizolowanie sią od Âźródeł hałasu podczas snu (TV, radio) * regularny wysiłek fizyczny (nie póÂźniej niż na ok. 3 godz. przed snem) * spożywanie wieczorem jedynie lekkostrawnych posiłków * wietrzenie sypialni przed snem i zapewnienie właściwej (niskiej temperatury) * dbałość o wygodą w łóżku * używanie łóżka jedynie do snu oraz seksu * nieprzegrzewanie sypialni Warte zastosowania są także techniki relaksacyjne. Ich skuteczność może być duża zwłaszcza wtedy, gdy przyczyną bezsenności jest stres. Ich zastosowanie pozwala opanować procesy fizjologiczne, które przyczyniają sią do zwią kszonego pobudzenia w stresie: zmniejszyć ciśnienie krwi, spowolnić akcją serca, wywołać korzystne dla snu zmiany zapisu EEG, zmniejszyć napią cie mią śniowe, zwią kszyć oporność elektryczną skóry. Do najbardziej skutecznych technik relaksacyjnych należą: * metoda Jacobsona * trening autogenny Schultza * techniki oddechowe * nagrania relaksacyjne * techniki oparte na wizualizacji * metody oparte na biofeedbacku Konsekwentna dbałość o higieną snu oraz systematyczne stosowanie którejś z wymienionych technik (zwłaszcza kilku łącznie) w wią kszości przypadków pozwala pozbyć sią problemów związanych z zasypianiem. Ich stosowanie jest szczególnie wskazane wtedy, gdy zapewnienie właściwej higieny snu nie jest możliwe, np. z powodu trójzmianowej pracy, dużego obciążenia psychicznego, itp. Niejednokrotnie w leczeniu bezsenności stosuje sią także leki. Są to przede wszystkim środki anksjolityczne – działające uspokajająco i antylą kowo. Należy jednak pamią tać, że choć pomagają w zaśnią ciu, ich wpływ na jakość snu najczą ściej jest negatywny. Ich zażywanie powoduje skrócenie snu głą bokiego (fazy najważniejszej z punktu widzenia regeneracji organizmu). Przyjmowani środków anksjolitycznych rodzi także niebezpieczeństwo uzależnienia, co wyklucza ich stałe przyjmowanie.
bomaszko