1. Budowa ziemi
2. Kształt Ziemi
3. Atmosfera, Hydrosfera, Litosfera, Biosfera
4. Chronologia dziejów Ziemi.
5. ruchy masowe
6. Skały magmowe, osadowe, metamorficzne
7. Uskoki i fałdy
8. WIETRZENIE FIZYCZNE I CHEMICZNE
9. erozja
10. erozja morska
11. Osiadanie zapadowe gruntów
12. DENUdacja
13. POWIERZCHNIA ZIEMI
14. geologiczno-inżynierskie zjawiska wywoływane
występowaniem wody i lodu w podłożu budowlanym
15. charakterystyka gruntów w polsce
16. wody podziemne i ich wpływ na podłoże budowlane
17. góry świętokrzyskie
18. Wyżyna lubelska
19. DOKUMENTACJA GEOLOGICZNO INŻYNIERSKA
20. karpaty i przedgorze karpackie
21. SUDETY I PRZEDGÓRZE SUDECKIE, wyż. sląsko-krakowska
22. niż polski
23. pochodzenie wód podziemnych
24. własności hydrogeologiczne skał
25. zwierciadlo wód podziemnych
26. wody zaskórne i wgłębne
27. określanie współczynnika filtracji
28. układ wód powierzchniowych w polsce
Badania geologiczne dowiodły, że Ziemia nie jest zbudowana z jednego materiału. Począwszy od powierzchni aż do środka Ziemi wyróżniamy 5 warstw różniących się między sobą składem mineralnym i ciężarem właściwym. Litosferę – czyli zewn. powłokę Ziemi sięgającą do głębokości ok. 70 km nazwano sialem, od przeważających w tej strefie pierwiastków krzemu (Si) i glinu (Al). Występujące tu masy skalne zbudowane są przede wszystkim z minerałów będących glinokrzemianami potasu, sodu i wapnia. Powłoka sialiczna nie wszędzie posiada jednakową grubość, najcieńsza warstwa znajduje się na dnie oceanu. Kolejną strefą Ziemi znajdującą się na głębokości 70-1200 km nazwano simą (Si i Mg). Stanowią ją skały zbudowane przeważnie ze związków krzemu, magnezu i żelaza. Na głębokości 1200-2900 km znajduje się tzw. strefa przejściowa, której budowę dotychczas mało znamy. Przypuszcza się, że tworzą ją tlenki żelaza, siarczki oraz związku niklu i chromu. Środek Ziemi stanowi jądro złożone prawdopodobnie ze stopionego żelaza z domieszką niklu i innych metali ciężkich. Posuwając się w głąb Ziemi stwierdzamy, że temperatura wzrasta. Tę ilość metrów, jaką trzeba się posunąć w głąb Ziemi, aby temperatura wzrosła o 10 C nazywamy stopniem geotermicznym. Wynosi on przeciętnie 33 m. Jądro Ziemi ma prawdopodobnie temperaturę powyżej 50000 C i znajduję się w stanie płynnego stopu. Zgodnie z powszechnie przyjmowanymi poglądami jądro Ziemi ma promień 3470 km.
W obrębie jądra Ziemi wyróżniono dwie strefy, różniące się między sobą stanem skupienia: jądro zewnętrzne ciekłe lub gazowe i jądro wewnętrzne, wykazujące sztywność ciała stałego.
Ziemia ma kształt kuli spłaszczonej na biegunach, bryłę o kształcie Ziemi nazwano geoidą. Jej powierzchnia jest nierówna. Amplitudy nierówności powierzchni Ziemi sięgają 20 km. Najwyższy punkt – Mont Everest (8848 m n.p.m.) a najniższy – Rów Mariański (11034 m p.p.m).
• Wnętrze Ziemi – schemat budowy wnętrza Ziemi wyróżnia w nim litosferę, płaszcz zewnętrzny, w którego górnej części występuje astenosfera, płaszcz wewnętrzny, jądro zewnętrzne (ciekłe lub gazowe), jądro wewnętrzne (prawdopodobnie o sztywności ciała stałego).
Badania fal sejsmicznych wywołanych trzęsieniami Ziemi dowodzą, że na pewnych głębokościach fale te ulegają załamaniu i odbiciu, co świadczy o tym, że budowa Ziemi nie jest jednolita, lecz, że istnieją wewnątrz niej pewne powierzchnie powyżej których występuje materiał o innych własnościach. Nazwano je powierzchniami nieciągłości. Jądro Ziemi prawdopodobnie złożone jest ze stopionego żelaza z domieszką niklu i innych metali. Stąd nadaje mu się nazwę nirfa. Ciężar właściwy wynosi średnio 8 g/cm3, podczas gdy całej Ziemi 5,52 g/cm3. Jądro Ziemi otoczone jest płaszczem, którego górna granice stawiana jest na głębokości 33-150 km, a płaszcz Ziemi pokryty jest litosferą.
• Stan termiczny Ziemi – głębokość występowania warstwy o stałej temperaturze zależy nie tylko od czynników klimatycznych, lecz wpływa na nią także budowa geologiczna danego obszaru. Od warstwy tej w głąb Ziemi temperatura wzrasta. Głębokość mierzona w metrach, na której temperatura wzrasta o 10 C nazywa się stopniem geotermicznym. Niewielka wartość stopnia geotermicznego wskazuje, że temperatura w głąb Ziemi wzrasta szybko. Wzrost temperatury z głębokością świadczy, że Ziemia ma swoje własne źródło ciepła. Na wielkość stopnia geotermicznego wpływają różne czynniki, m.in. budowa geologiczna obszaru, działalność górotwórcza, procesy chemiczne zachodzące w głębi Ziemi, zjawiska wulkaniczne i obecność wód wgłębnych
Ciśnienie wewnątrz Ziemi – we wnętrzu Ziemi panuje ogromne ciśnienie, wzrastające wraz z głębokością. Średnio co 3.7 m przybywa 1 atmosfera ciśnienia. W środku Ziemi ciśnienie przekracza 3 miliony atmosfer.
• Magnetyzm Ziemski – Pole magnetyczne Ziemi jest polem dipolowym, wyznaczonym przez dwa różnoimienne bieguny. Źródłem pola geomagnetycznego jest samowzbudzające się dynamo termicznych prądów konwekcyjnych w jądrze zewn. Pole magnetyczne w dowolnym punkcie globu opisuje wektor posiadający wielkość i kierunek. Igła magnetyczna na półkuli północnej nachyla się swym końcem północnym ku dołowi, za półkuli południowej odchyla się ku górze.
• Kula Ziemska otoczona jest powłoką gazową, złożoną głównie z azotu (78%), tlenu (21%) i CO2 (0.05%). Atmosfera sięga do kilkuset km, lecz powyżej 200 km jest bardzo rozrzedzona. Temperatura jej zmniejsza się z wysokością. Do wysokości ok. 10 km, czyli w troposferze, atmosfera zawiera parę wodną, powyżej, w stratosferze temperatura jest tak niska, że atmosfera nie zawiera wilgoci. Obecność pary wodnej w atmosferze zmienia się w zależności od miejsca i czasu. W historii geologicznej Ziemi na skład atmosfery wpływały procesy wulkaniczne, biochemiczne i hipergeniczne (wietrzeniowe)
• Hydrosfera – największe zbiorowisko wodne na Ziemi tworzą oceany i morza. Do wód powierzchniowych zalicza się także wody lądowe stojące – w jeziorach i stawach oraz wody płynące – strumieniach, potokach i rzekach. Wszystkie wody powierzchniowe tworzą łącznie część składową globu ziemskiego zwaną hydrosferą. Wody mórz i oceanów stanowią ciekłą otoczkę ziemską pokrywającą prawie 71% powierzchni kuli ziemskiej. Niewielka część wód przenika w litosferę stanowiąc wody podziemne. Ilość wody w oceanach i morzach nie była stała i zmieniała się w ciągu dziejów geologicznych. Prawdopodobnie w najdawniejszych okresach ilość wody była mniejsza, a zwiększała się poprzez skraplanie się pary wodnej wydobywającej się z głębi Ziemi w czasie procesów wulkanicznych. Morze dostarczając parę wodną do atmosfery, która następnie powraca w postaci opadów zasila ląd opadami.
• Litosferą (z grec. Lithos – skała) określamy wierzchnią część Ziemi, czyli skorupę Ziemską. Litosfera zbudowana jest ze skał. Powierzchnia litosfery jest nierówna. Na wysokie góry i głębokie rowy przypada niewiele powierzchni. Największy procent (55%) powierzchni Ziemi przypada na dno oceaniczne. Inna jest budowa skorupy ziemskiej na obszarach lądowych a inna pod dnem oceanów, co spowodowało wyróżnienie typu kontynentalnego i oceanicznego skorupy ziemskiej. Pod basenami oceanicznymi skorupa ziemska jest cienka, a jej średnia grubość wynosi 6-8 km, podczas gdy pod kontynentami średnia miąższość skorupy wynosi 35-40 km. Skorupa kontynentalna zbudowana jest ze zróżnicowanych skał magmowych, osadowych i metamorficznych i ze względu na przewagę w nich krzemu (Si) i glinu (Al) powszechnie nazywa się sialem. Sial ma różną grubość, np. pod Europą wynosi ona ok. 20 km, pod Atlantykiem zaledwie kilka km, a pod Pacyfikiem brak jej zupełnie. Skały skorupy mają tu ogólnie skład bazaltu, a podstawowymi składnikami są krzem i magnez – stąd nosi ona nazwę – simy.
• Biosfera – świat organiczny objętościowo i przestrzennie jest znikomy w stosunku do litosfery i jej powłoki wodnej i gazowej, niemniej jednak w procesach geologicznych odgrywa doniosłą rolę. Niektóre procesy geologiczne, a szczególnie sedymentacyjne odbywają się przy współudziale organizmów. Koncentracja pierwiastka węgla i wapnia w przyrodzie odbywa się przy pomocy świata organicznego. Ewolucja życia organicznego pozwala na mierzenie względnego czasu geologicznego. Skamieniałości przewodnie są ciągle najważniejszym wskaźnikiem określającym wiek utworów geologicznych. życie organiczne skupia się głównie na granicy litosfery i atmosfery. Obecność tlenu, azotu i CO2, wody, niektórych składników mineralnych oraz światła umożliwia odpowiedni jego rozkwit. Podstawowym procesem umożliwiającym istnienie biosfery jest asymilacja CO2 zawartego w atmo- lub hydrosferze i przetwarzanie go przy współudziale światła chlorofilu w procesie fotosyntezy. Pod wpływem czerwonej części widma woda rozkłada się a uwolniony z niej wodór reaguje z CO2. W ten sposób powstają węglowodany, które stanowią pokarm dla większości świata zwierzęcego oraz uwalnia się tlen.
Podstawą chronologii geologicznej jest rozwój życia organicznego na powierzchni globu ziemskiego. Z punktu widzenia czasu historię Ziemi podzielono na jednostki geochronologiczne: ery, okresy, epoki, piętra i poziomy. Głównymi jednostkami czasowymi są ery. Czas ukształtowania się twardej skorupy ziemskiej– ok. 4-7 miliardów lat.
· Era archaiczna (Archaik) - najstarsza era w dziejach Ziemi, trwająca od początku geologicznych dziejów Ziemi tj. 3,8 - 3,9 mld lat temu do 2,5 - 2,6 mld lat temu. W okresie archaiku zachodziły procesy formowania się skorupy ziemskiej, czemu towarzyszyło liczne bombardowanie powierzchni Ziemi przez meteoryty, a także erupcje wulkaniczne i zderzenia ze sobą pierwszych, niewielkich, sztywnych mikropłyt. Powstały wówczas strefy (pasma) zieleńcowe, miały też miejsce potężne ruchy górotwórcze (m.in. orogenezy: saamijska, białomorska, algomańska).
Proterozoik, era proterozoiczna, eozoik, druga era w dziejach Ziemi. Rozpoczęła się ok. 2600 mln lat temu, a
zakończyła ok. 570 mln lat temu. W proterozoiku trwało dalsze powiększanie się bloków kontynentalnych.
Prekambr – najdłuższy okres dziejów Ziemi (4.600 mln lat temu). Tworzy się skorupa ziemska, masy lądowe
i oceany. Potężna działalność wulkaniczna. Skały prekambryjskie występują na obszarze tzw. tarcz na
wszystkich kontynentach. Ślady życia – na ogół rzadkie
· Paleozoik to trzecia era w dziejach Ziemi. Rozpoczęła się ok. 570 mln lat temu, a zakończyła ok. 230 mln lat temu. Dzieli się na sześć okresów: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon i perm.
« Kambr – (początek 590 mln lat temu, trwał 110 mln lat) – początek ery paleozoicznej. Nagle pojawia się wiele skamieniałości. W rozległych, płytkich morzach rozprzestrzeniają się formy życia. Powszechnie występują trylobity.
« Ordowik – (początek 490 mln lat temu, trwał 60 mln lat) – Większość Ziemi cechuje łagodny klimat, morza pokrywają znaczną część powierzchni. Trwa gromadzenie osadów i zachodzą ruchy górotwórcze. Rozwijają się glony i powstają rafy koralowe, obficie występują gąbki i mięczaki.
« Sylur – (początek 430 mln lat temu, trwał 35 mln lat) – Gwałtowny zwrot w dziejach Ziemi spowodowany ewolucją ryb, pierwszych kręgowców, które pojawiły się w Ordowiku. Pojawienie się pod koniec Syluru pierwszych roślin lądowych
« Dewon – (początek 395 mln lat temu, trwał 50 mln lat) – Procesy górotwórcze, ale były to przede wszystkim okres eksplozji ewolucji. Lądy są kolonizowane przez pierwsze rośliny nasienne. Rozwijają się liczne gatunki ryb a także pierwsze zwierzęta lądowe – płazy.
« Karbon (początek 345 mln lat temu, trwał 65 mln lat) – Trwają ruchy górotwórcze, fałdowanie i erozja. Porośnięte lasami mokradła znalazły się pod wodą dając początek pokładom węgla. Zlodowacenie objęło kontynenty półkuli południowej, rozwijają się owady i pierwsze gady.
« Perm (początek 280 mln lat temu, trwał 55 mln lat) – Rozpowszechniają się gady i rozwijają się owady. Pojawiają się nowe gatunki roślin, w tym iglaste. Wymierają niektóre gatunki zwierząt morskich
· Mezozoik - czwarta era w dziejach Ziemi. Rozpoczęła się 230 mln lat temu, a zakończyła 65 mln lat temu.
« Trias (początek 225 mln lat temu, trwał 45 mln lat) – Początek ery mezozoicznej, powszechnie występują drzewa iglaste. Okres różnicowania się gadów i pojawienie się pierwszych dinozaurów oraz gigantycznych gadów morskich. Trwa ewolucja prymitywnych ssaków
« Jura (początek 180 mln lat temu, trwała 40 mln lat) – Otwieraniu się basenu Oceanu Atlantyckiego towarzyszy intensywny wulkanizm. Dinozaury opanowują lądy a latające gady i prymitywne ptaki konkurują w powietrzu. Pierwsze ślady najdawniejszych roślin okrytonasiennych
« Kreda (początek 140 mln lat temu, trwała 70 mln lat) – Tworzą się pokłady wapieni i kredy. Dinozaury dominują w świecie zwierząt aż do momentu gdy pod koniec okresu zaczynają wymierać wraz z wieloma innymi gatunkami.
· Kenozoik - najmłodsza era w dziejach Ziemi. Rozpoczęła się przed 65 mln lat i trwa do dziś. Dzieli się na dwa okresy: trzeciorzęd i czwartorzęd. W kenozoiku ukształtował się obecny wygląd powierzchni Ziemi.
« Trzeciorzęd (początek 70 mln lat temu, trwał 68 mln lat) – Początek kenozoiku oznacza gwałtowny rozwój ssaków. Trwa ewolucja wielu gatunków, chociaż wiele z nich wymiera. Szybko rozwijają się rośliny okrytonasienne i trawy podczas gdy klimat ochładza się. Znaczne wydźwignięcie lądów.
« Czwartorzęd (początek 2 mln lat temu, trwa 2 mln lat) – najmłodszy i trwający do dziś okres geologiczny. Następują czterokrotne zlodowacenia rozdzielane okresami ociepleń. Rozwinęły się ssaki, które zaadaptowały się do zmian klimatycznych. Ewolucja człowieka doprowadziła do jego dominacji na Ziemi.
6a. Skały magmowe
Skały będące produktem zastygnięcia krzemianowego stopu magmy. Należy do nich prawie 1000 gatunków skał sklasyfikowanych na podstawie dwóch głównych kryteriów: geologicznych warunków powstania oraz składu mineralnego. Ze względu na warunki powstania (miejsce ochładzania się magmy) wyróżnia się skały magmowe: głębinowe (plutoniczne), wylewne (wulkaniczne). Powolne zastyganie magmy pozwala na wykrystalizowanie się różnych składników, dlatego skały magmowe głębinowe posiadają budowę zwaną jawnokrystaliczną). Skały wylewne, które powstały z szybkiego stygnięcia magmy w temperaturze i ciśnieniu atmosferycznym są zbudowane z b. drobnych kryształów i noszą nazwę skrytokrystalicznych . Natomiast biorąc pod uwagę skład chemiczny (ogólną zawartość kwarcu w skale) skały magmowe dzielą się na: kwaśne (magma zawiera 60-80% krzemionki), jeśli mniej krzemionki i więcej pierwiastków metalicznych to wówczas odpowiednio: obojętne (zawierające w swoim składzie, w stosunku wagowym, 52-65% SiO2 (dwutlenku krzemu)), zasadowe (nie zawierające w swoim składzie mineralnym wolnego dwutlenku krzemu SiO2 (krzemionki) w postaci kwarcu, krystobalitu lub trydymitu (SiO2 występuje jedynie jako składnik innych minerałów, do 52% w stosunku wagowym).) i ultrazasadowe (nie zawierające w swym składzie min. wolnej krzemionki (SiO2), a jedynie krzemionkę związaną w innych minerałach (do 42%). Podstawowym składnikiem tej materii jest stop krzemiankowy oraz glinokrzemiany z rozpuszczonymi gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi.
6b. Skały OSAdowe
Powstanie skał osadowych związane jest z procesami geologicznymi egzogenicznymi, czyli zewnętrznymi, zachodzącymi na powierzchni Ziemi lub na niewielkich głębokościach w skorupie ziemskiej oraz na dnach jezior, mórz i oceanów. Procesy te mogą być niszczące (wietrzenie fizyczne i chemiczne, erozja i denudacja) lub twórcze sedymentacja, czyli akumulacja produktów wietrzenia erozji i denudacji oraz diageneza. Wszystkie te procesy stanowią etapy powstawania skał osadowych.
6c. Skały Metamorficzne
Metamorfizm to ogół procesów powodujących przeobrażenia skał. Przeobrażeniu może ulegać budowa wewnętrzna, skład mineralny, często też skład chemiczny. Odbywa się to pod wpływem czynników fizycznych i chemicznych. Do cz. fizycznych zalicza się: oddziaływanie mechanicznego nacisku warstw skalnych, wpływ temperatury i ciśnienia. Chemiczne oddziaływanie na skały to przede wszystkim wody, zwłaszcza gorące, będące bardzo aktywnym rozpuszczalnikiem . Przemiany skał w skorupie ziemskiej mogą zachodzić w dwojaki sposób. 1) w miejscach zetknięcia się skał już istniejących z magmą oraz produktami jej wydzielania (metamorfizm kontaktowy) 2) w wyniku przeniesienia w głębsze warstwy litosfery skał magmowych lub osadowych, gdzie są poddane dużemu ciśnieniu pionowemu i wysokiej temperaturze (metamorfizm regionalny). Wyróżnia się 3 zasadnicze strefy metamorfizmu – Epi (niezbyt wysoka temperatura i ciśnienie o charakterze stressu), Mezo (temp i ciśn. są wyższe niż w strefie Epi, działa stress jak i ciśnienie hydrostatyczne), Kata (b. wysoka temperatura i ciśnienie typu hydrostatycznego). Do skał metamorficznych powstałych na drodze kontaktowej należy marmur, powstaje on w wyniku przeobrażenia wapieni na skutek ich kontaktu z gorącą magmą, która powoduje ponowną krystalizację. Przedstawicielami s. metamorficznych powstałych pod wpływem dużego ciśnienia i wysokiej temperatury są np. gnejsy i łupki krystaliczne.
W czasie deformowania skały mogą podlegać zarówno łamaniu jak i wyginaniu, co w pierwszym przypadku prowadzi do powstania uskoków, a w drugim fałd.
Uskoki są pęknięciami w ziemi wzdłuż których dokonał się względny ruch mas skalnych. Przemieszczenie mas skalnych można sklasyfikować według kierunku ruchu, mierzonego wzdłuż powierzchni uskoku, wyróżniamy składową poziomą i prostopadłą ruchu. Uskoki o przeważającym ruchu poziomym określa się jako uskoki przesuwcze. Kiedy ruch odbywa się głównie w kierunku prostopadłym do poziomu uskoki określamy jako normalne lub jako uskoki odwrócone. Uskoki odwrócone nachylone w stosunku do poziomu pod kątem mniejszym niż 300 nazywane są uskokami nasowczymi. Względne przesunięcie w obrębie wielkich uskoków nasuwczych może mieć ogromne rozmiary obliczane na wiele dziesiątków km.
Płyty litosfery Litosfera ziemska dzieli się na kilkadziesiąt płyt, w tym 7 wielkich o rozmiarach >100.000.000 km2 (Euroazjatycka, Afrykańska, Indo-Australijska, Pacyficzna, Północno i południowoamerykańska, Antarktyczna), kilka średniej wielkości o rozmiarach od 10.000.000 km2 do 10 km2 (filipińska, arabska, karaibska) oraz więcej niż 20 płyt małych o rozmiarach 1.000.000 do 10 km2. Płyty te są na ogół sztywne lecz mogą się przemieszczać w obrębie plastycznej astenosfery, odsuwając się od siebie z prędkością 11-180 mm rocznie lub też kolidując ze sobą w tempie 11-106 mm na rok.
Ruchy lądotwórcze – uważa się każdy ruch skierowany w górę bez względu na jego przyczynę. Takie ruchy powodują w efekcie wydźwignięcie się lądu i stąd ich nazwa epejrogeniczne, czyli lądotwórcze. Chociaż ruchy epejrogeniczne zawierają w sobie ruchy powodowane czynnikami izostatycznymi to jednak mogą ponadto być wywołane innymi czynnikami, mimo, że działanie tych czynników nie jest zupełnie jeszcze wyjaśnione.
Ruchy górotwórcze – (orogeneza) - wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej prowadzące do powstania gór, stanowiące część cyklu orogenicznego. W efekcie orogenezy następuje sfałdowanie osadów w obrębie geosynklin oraz ich wypiętrzenie w postaci łańcuchów gór fałdowych, czemu towarzyszą powszechnie procesy magmatyzmu i metamorfizmu. Na "usztywnionych", nie podlegających fałdowaniu fragmentach skorupy ziemskiej (tzw. kratonach) orogeneza powoduje powstawanie pionowych przemieszczeń, wzdłuż linii uskoków, tworzących często góry zrębowe. W historii Ziemi wyróżnia się cztery główne orogenezy: prekambryjskie, kaledońską, hercyńską oraz alpejską. W każdej z nich wydziela się szereg faz górotwórczych o zwiększonym nasileniu ruchów górotwórczych, występujących tylko na niektórych obszarach Ziemi.
• Wietrzenie fizyczne (mechaniczne). Głównymi czynnikami powodującymi fizyczne wietrzenie skał skorupy ziemskiej są:
« Insolacja – promieniowanie słoneczne i związane z nią zmiany temperatury pod wpływem których składniki mineralne skał na przemian rozszerzają się i kurczą. Skały pękają i rozpadają się na boki (rozkład blokowy) a następnie rozluźniają się poszczególne ziarna mineralne powodując dezintegrację granularną (rozpad ziarnisty)
« Działanie mrozu które przyspiesza w sposób szczególny proces wietrzenia fizycznego skał. Zamarzająca w szczelinach i porach rozluźnionych skał woda powiększając swoją objętość o ok. 9 % wywiera na ścianki podwyższone ciśnienie powodując dalsze rozsadzanie skał
« Mechaniczne działanie organizmów na procesy wietrzeniowe polegające przede wszystkim na przenikaniu korzeni roślin w szczeliny skał i minerałów, które ponadto wywołują działanie chemiczne produkując kwasy organiczne rozpuszczające składniki skał. Pewne znaczenie mają też zwierzęta żyjące lub grzebiące w rozluźnionych skałach.
« Mechaniczne działanie soli i przeobrażeń chemicznych odgrywające zwłaszcza w klimacie suchym i pustynnym nawet większą rolę niż rozpad wywołany zmianami temperatury. W klimacie tym rozpuszczone przez wodę opadowe substancje mineralne nie są odprowadzane wodami powierzchniowymi, lecz w określonych warun...
darius037