Przełom Października w kulturze i literaturze
· 1953 – śmierć Józefa Stalina
· 1954-1955 – tzw. odwilż
o panowanie cenzury nie było już tak bezwzględne
o w prasie politycznej i kulturalnej powiały się głosy krytyki systemu totalitarnego
· 1956 – XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego
o krytyka rządów Stalina, uznanych za wypaczenie idei leninowskich
· X 1956 – ukazanie złudności nadziei na wolność w systemie radzieckiego komunizmu (powstanie na Węgrzech krwawo stłumione przez wojsko radzieckie)
Przemiany:
· spontaniczna działalność, aktywizacja środowisk kulturalnych – „odzyskanie głosu” (nowe czasopisma, m.in. „Dialog”, „Współczesność”, „Polityka”, „Odra”, „Czarne Na Białym”) à potem władze zaczęły cofać swe decyzje, likwidować nowe czasopisma itp.
· debiut młodego pokolenia poetów i tych, którzy gotowi byli wcześniej do debiutu, lecz nie mogli wydawać; młodzi zazwyczaj nieskalani byli socrealizmem (Miron Białoszewski, Ernest Bryll, Stanisław Czycz, Bohdan Drozdowski, Stanisław Grochowiak, Jerzy Harasymowicz, Zbigniew Herbert)
· redebiut niektórych twórców – Andrzej Bursa, Tadeusz Nowak, Wisława Szymborska
· debiut prozaików – Marek Hłasko, Nowakowski (Ten stary złodziej), Władysław Lech Terlecki, Leopold Tyrmand
· publikowanie Jerzego Andrzejewskiego, Romana Bratnego, Jarosława Iwaszkiewicza, pisarzy emigracyjnych
· ruch wydawniczy – oprócz literatury polskiej wydawano też obcą (Fiodor Dostojewski, Thomas Mann, Borys Pasternak, Marcel Proust, John Steinbeck)
· wzrost znaczenia kultury studenckiej (kluby studenckie, kabarety, teatry, czasopisma, m.in. „Odnowa”)
o Warszawa
§ Studencki Teatr Satyryków (m.in. Agnieszka Osiecka)
§ Teatr na Tarczyńskiej, współcześnie tworzony przez M. Białoszewskiego
o Gdańsk – teatr Bim-Bom (gdzie występowali m.in. Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela)
o Kraków – Piwnica Pod Baranami (Piotr Skrzynecki, Wiesław Dymny)
· kluby inteligencji
o Klub Inteligencji Katolickiej
o Klub Krzywego Koła – klub dyskusyjny pod patronatem „Po Prostu”
· literatura i prasa społeczno-literacka
· chwilowe ożywienie regionów
o próba stworzenia nowej literatury
o teoria regionalizmu (E. Kozikowski, Emil Zegadłowicz)
o repolonizacja Ziem Zachodnich
· chwilowe uniesienie „żelaznej kurtyny” umożliwiło zbliżenie literatury krajowej i emigracyjnej, zaowocowało w kulturze polskiej recepcją światowych prądów artystycznych i filozoficznych
· proza rozrachunkowa
o Brandys, Obrona Grenady (1956)
o Braun, Piekło wybrukowane (1957)
o Aleksander Ścibor-Rylski, Czarne ściany (1957)
o Leon Kruczkowski, Szkice z piekła uczciwych
Liberalizacja życia kulturalnego trwała niezwykle krótko. Uspokojenie systemu politycznego po dojściu do władzy W. Gomułki umożliwiło partii politycznej (komunistycznej) ponowne przejęcie kontroli nad literaturą i całą twórczością artystyczną.
· 1957 – cenzura zabroniła publikowania utworów rozrachunkowych
· w następnych latach – tematyka władzy historiozofii à alegorie (np. ukazana jako cywilizacja starożytna)
o Jerzy Andrzejewski, Ciemności kryją ziemię – o XV-wiecznej Hiszpanii
o J. Bocheński, Polski Juliusz
o Andrzej Szczypiorski, Msza za miasto Arras
o Kapuściński, Cesarz – główny bohater podobny do Edwarda Gierka
...
anna.dobrut