Wyższe Procesy Poznawcze – ćwiczenia
Język
Narzędzie mowy / system kodowania znaczeń poprzez wykorzystywanie skończonego zbioru symboli. Operowanie nim podlega regułom gramatycznym, swoistym dla każdego języka naturalnego lub sztucznego
Mowa
- język, będący podstawowym warunkiem zaistnienia porozumienia, - informacja, czyli to co chcemy zakomunikować. Może być ona przekazana jako tekst mówiony, pisany, gwizdany, palcowy, ś/wietlny itp., - przekaz informacji różnymi kanałami, w zależności od postaci tekstu (przez mówienie, pisanie, sygnalizowanie), - odbiór informacji odpowiednio do rodzaju przekazu (odbiór słuchowy, wzrokowy, dotykowy).
Kompetencja językowa – język - (Noam Chomsky)
Utajona wiedza umysłowa związana z posługiwaniem się systemem językowym.
Jednostki k.j.:
· fonem ( głoska ) – elementarny dźwięk mowy, który nie posiada znaczenia; najmniejsza jednostka języka, która umożliwia rozróżnienie 2 wyrazów
· morfem ( słowo ) – najmniejsza jednostka gramatyczna, której nie można podzielić bez utraty znaczenia
· fraza–rzeczownikowa (nominalna) – struktura językowa obejmująca sprawcę i jego atrybuty; 1rzeczownik (podmiot)
czasownikowa - struktura językowa obejmująca czynność i jej okolicznośći; przynajmniej 1 czasownik
· zdanie ( wypowiedź ) – Składniki:
- syntaktyczny – reguły składni rządzące frazami, które tworzą zdanie
- semantyczny – znaczenie zdania, czyli sąd
- fonologiczny – forma dźwiękowa
Realizacja językowa – mowa - (Noam Chomsky)
Wykonanie językowe, czyli konkretny akt użycia utajonej wiedzy.
Fonem Morfem Fraza Zdanie
Kompetencja lingwistyczna
Zdolność do posługiwania się określonymi kodami znaków werbalnych i niewerbalnych w procesie skutecznego lub efektywnego przekazywania myśli i uczuć kierujących bądź organizujących oczekiwania odbiorcy i/lub nadawcy komunikatu
Składa się z:
Kompetencji fonetycznej
Kompetencji leksykalnej
Kompetencji semantycznej
Kompetencji syntaktycznej
Kompetencji prozodycznej
Kod
Nadrzędny w stosunku do języka, wszelki system znaków oraz reguł, który służy komunikowaniu się.
- naturalny – wyposażenie biologiczne wszystkich gatunków zwierząt, który służy komunikowaniu się wewnątrz danego gatunku, ale także do komunikowania między gatunkami
- sztuczny – twór człowieka pozwalający na komunikacje między sobą oraz nieożywiony system przetwarzania informacji ( pismo, znaki drogowe, alfabet morsa...)
Znak - słowo, sygnał, obraz
Znak - przedmiot lub zjawisko, które wskazuje/zastępuje/odnosi sie do/oznacza inny przedm., zjawisk. lub stan rzeczy
· Słowo
· Gesty, mimika
· Paralingwistyka
· Węch
· Obraz, symbol ( integralny z kulturą w której powstał )
Kompetencja fonetyczna
Umiejętność posługiwania się dźwiękami mowy
Kompetencja leksykalna
Umiejętność posługiwania się słowami, słownictwem
Kompetencja semantyczna
Umiejętność posługiwania się słowami zgodnie z ich znaczeniem i w określonych kontekstach
Kompetencja syntaktyczna
Umiejętność łączenia słów w ciągi zdaniowe zgodnie z zasadami gramatycznymi i pisowni
Kompetencja prozodyczna
Umiejętność wyrażania stosunku emocjonalnego do wypowiadanych przez siebie kwestii (gesty, mimika, kont. wzrok.)
Składniki mowy
Obszar Broka ( płat czołowy)
Poprawna wymowa, ekspresja
Obszar Wernickego
Rozumienie mowy
Pęczek łukowaty
Łączy te dwa obszary, przechodzą przez niego informacje przesyłane między tymi obszarami
Afazja Broka/Wernickego/przewodzeniowa
Afazja Broka ( motoryczna / ekspresywna ) – problem z generowaniem dźwięków mowy, problem z kompet. Fonet.
Afazja Wernickiego ( receptywna / sensoryczna / czuciowa – problem z budową logicznych zdań, niewerbalnie ok
Afazja przewodzeniowa ( kondukcyjna ) – przerwanie Pęczka łukowatego – problem problem z wypowiedzeniem słów
Fazy rozwoju mowy /melodii, wyrazu, zdania, swoistej mowy dziecięcej
1 . Okres melodii - czyli okres przygotowawczy ( 0 - 1 r.ż.)
Formami wokalnymi , które poprzedzają mowę właściwą ( artykułowaną )są: krzyk , głużenie , gaworzenia i echolalia . Formy te sygnalizują niezaspokajanie potrzeb biologicznych dziecka . Towarzyszą im formy awokalne : mimika czyli ruchy wyrazowe mięśni twarzy , pantomimika , czyli ruchy wyrazowe całego ciała , w tym zwłaszcza gesty ( gestykulacja ) , wykonywane głównie kończynami górnymi .
W pierwszych 2 - 3 tygodniach życia krzyk dziecka nie jest jeszcze zróżnicowany. Różnicowanie następuje między 2 - 5 tygodniem . Matka zaczyna kojarzyć krzyk dziecka z jego potrzebami . Jego krzyk jest pierwszą formą komunikowa-nia ze światem dorosłych . Około 3 tygodnia życia pojawia się '' uśmiech społeczny ''. Dziecko uśmiecha się do bliskich mu osób . W 2 - 3 miesiącu życia dziecko zaczyna wydawać gardłowe dźwięki podobne do artykułowanych jak: k, g aa, uu i ich połączenia guuu Ten rodzaj zachowań przedwerbalnych nazywany jest gruchaniem, głużeniem. Głużenie leży na drugim biegunie emocjonalnym wobec płaczu i krzyku, towarzyszy bowiem stanom dodatniego samopoczucia. Pierwotnie ma ono charakter samorzutny (jako wyraz ogóln. ożywienia) potem ulega uwarunkowaniu wzrokowemu stanowiąc wraz z " uśmiechem społecznym '' reakcję na opisany kontakt z matką. Około 5 miesiąca pojawia się artykułowanie zgłosek, jako nowa forma przedwerbalnych zachowań - gaworzenie. Mamy tu do czynienia z zamierzonym powtarzaniem dźwięków . Dzięki nabywaniu takich cech jak , spostrzegawczość , skupienie uwagi , dziecko naśladuje dźwięki , które wydało przypadkowo ( powtarza je ) oraz dźwięki , które zasłyszało z otoczenia. Naśladownictwo to , początkowo odruchowe , staje się wnet objawem uwagi i woli . Gaworzenie jest też treningiem słuchu . Około 9 miesiąca życia następuje faza tzw. Echolalii Dziecko przejawia tendencję do powtarzania własnych i zasłyszanych słów, które doskonali metodą prób i pomyłek. Powtarzanie tych samych sekwencji werbalnych konfrontowanie ich z mową otoczenia i korygowanie prowadzi do ich utrwalenia , zautomatyzowania. Pierwsze słowa powtarzane ze zrozumieniem składają się na ogół z wypracowanych w fazie gaworzenia i echolalii sylab: mama, tata, baba, da, pa. W ciągu pierwszego roku życia zaczynają się w rozwoju mowy okresy nasilenia i względnego zastoju. Zastój mowy przypada na okres , gdy dziecko uczy się chodzić i skupia się na tej nauce . Po opanowaniu sztuki chodzenia znów wraca do pilnej pracy nad mową . Zastój mowy towarzyszy również okresom choroby.
Kończąc charakterystykę pierwszego okresu należy wyjaśnić , że nauka mowy nie ogranicza się do płaszczyzny głoskowej , lecz obejmuje również inne jej płaszczyzny , jak melodia i rytm . Zwłaszcza umiejętności uchwycenia niepowtarzalnej melodyki właściwej ojczystemu językowi jest tak ważna , że językoznawcy uznali ją za cechę najbardziej charakterystyczną , a zatem tytułową dla omawianego okresu . Zatem pierwsza faza rozwoju języka - przedjęzykowa kończy się pełną gotowością do naśladowania mowy dorosłych.
2. Okres wyrazu ( 1 - 2 lata )
Po ukończeniu pierwszego roku życia zwiększa się krąg doświadczeń dziecka i następuje wielki postęp w rozwoju mowy. Dziecko poznaje nowe sytuacje , nowych ludzi , nowe rzeczy i zjawiska , a wszystko to musi jakoś nazwać.
W ten sposób mowa staje się dla dziecka narzędziem myślenia , badania , dociekania świata tzw. eksploracji. Odbywa się to pod czujnym okiem dorosłych. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek , prócz nosowych ę , ą .
Ze spółgłosek wymawia :
- dwuwargowe : twarde i miękkie : p , b ,m. ,pi ,bi mi ,
- wargowo - zębowe : twarde i miękkie : f , fi , w , wi ,
- przedniojęzykowe - zębowe : t ,d , n ,
- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dź , ki , gi , ń ,
- tylnojęzykowe : k , g , ch .
Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi łatwiejszymi.
Upraszcza grupy spółgłoskowe np. ciocia - tota , dzieci - deti , świeci - teti ,czytaj - sitaj , zimno - timno .
Często dzieci wymawiają tylko pierwszą sylabę albo końcówki wyrazów : nie - ne , miś -mi , już - uś , jeszcze - ecie , chleba - aba , daj - da , pić - pi .
W okresie tym powstają również wypowiedzi dwuwyrazowe , pierwociny zdania np. Baba ała ( babcia dała ) , Mama ima (mamy nie ma ) , Ać mama ( zobacz mama ) . Te wypowiedzi tworzą już płynne przejście do następnego okresu.
3 . Okres zdania ( 2-3 lata)
W tym okresie mowa dziecka ulega dalszemu doskonaleniu .
Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe .
- wargowe : p , b , m, oraz zmiękczone pi , bi , mi ,
- wargowo -zębowe : f , w , fi , wi ,
- środkowojęzykowe : ś , ź , ć , dzi , ni , ki , gi ,
- tylnojęzykowe : k , g ,ch ,
- przedniojęzykowo - zębowe : t , d , n ,
- przedniojęzykowo - dziąsłowe : l .
Pod koniec mogą się już pojawić głoski :
- przedniojęzykowo - zębowe : s , z , c , dz ,( zastępowane wcześniej przez )
- środkowojezykowe : ś , ź , ć , dź .
Dziecko w tym okresie ma jeszcze trudności , gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne . Toteż głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi np.
mały - mawy , woda - toda , samolot - molot , maszyna - sina , rzeka - sieka , brzydki - bitki , ryba - liba , sałata - siata , zupa - siupa ........ .
Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2-3 wyrazowymi . Są to zdania oznajmujące rozkazujące , pytające , wykrzyknikowe . Dziecko ma na tyle wyrobiony słuch fonetyczny , że wie jak dana głoska powinna brzmieć , choć samo nie potrafi prawidłowo jej wypowiedzieć , często poprawia mowę dorosłych , którzy spieszczają wymowę pewnych słów . W tym okresie pojawia się tzw. okres pytań i przekory . Należy więc zachować rozsądny umiar i z jednej nie wolno pozostawić dziecka samemu sobie , gdy potrzebuje ono pomocy , a z drugiej zaś strony nie trzeba zbyt mocno ingerować w samoistny rozwój mowy , poddając go zbyt surowej kontroli . Zła postawa dorosłych może czasami przyczynić się do powstania zaburzeń mowy
4. Okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 – 7 lata ) .
Po zakończonej fazie opanowania podstaw języka mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości . Wyrazy są często poskracane , głoski poprzestawiane grupy spółgłoskowe - uproszczone .
Występują też zlepki wyrazów i nowotwory językowe.
A oto przykłady swoistej mowy dziecięcej wg L. Kaczmarka i P. Smoczyńskiego:
- opuszczanie sylab początkowej lub końcowej ( elizja ) np. zupa midolowa-zupa pomidorowa , komotywa- lokomotywa , kapel - kapelusz ,
- przestawki głoskowe ( metateza ) np. konalówki - kolanówki , wałka - ławka, owułek - ołówek ,
- zgrubienia wyrazów np. chucha - chustka,
- tworzenie nowych wyrazów np. zatelefonić - zatelefonować, pieszotą - pieszo.
Wymowa głosek u dzieci w wieku od 3 do 6 lat.
Myślenie
Czynność umysłowa - Proces łączenia elementów poznawczej reprezentacji świata ( obrazów, pojęć lub sądów ) w dłuższe ciągi; tak utworzony ciąg zastępuje realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym świecie fizycznym lub społecznym, uwalniając nas od konieczności ponoszenia natychmiastowych skutków własnych działań.
Materiał myślenia
Informacje przychodzące ze środowiska zewnętrznego lub które sami wytwarzamy.
Operacje umysłowe
Przetwarzanie, manipulacja, elementarna transformacja, „gmeranie”
Reguły
Zasady, metody, strategie, wzory – sterowanie przetwarzaniem informacji; porządkowanie łańcucha operacji umysłow.
Spostrzeżenia
Zmysłowe odbieranie informacji
Wyobrażenia /twórcze, odtwórcze/
Wyobrażenie jest procesem poznawczym w wyniku którego powstają wyobrażenia, czyli obrazy psychiczne na podstawie wcześniejszych doświadczeń.
Wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłowe człowieka, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji; gdy mają charakter wspomnieniowy, są to wyobrażenia odtwórcze; gdy dotyczą treści nierzeczywistej, bez charakteru wspomnieniowego to są to wyorażenia twórcze lub fantazyjne.
Pojęcia /naturalna, matrycowe, konkretne, abstrakcyjne
Zasadnicze elementy myślenia, ogólna kategoria psychiczna grupująca przedmioty, stosunki, działania, abstrakcje lub właściwości o wspólnych cechach. Tworzymy je poprzez bezpośredni kontakt z symbolami, rzeczami które zastępują lub reprezentują
Rodzaje pojęć:
· Naturalne (rozmyte) – dominują w życiu potocznym, są mniej określone i definiuje się je jako pojęcia oparte na podobieństwie do przechowywanych w pamięci tzw. typowych egzemplarzy, a nie na definicjach i warunkach koniecznych i wystarczających
· Matrycowe – szczegółowe, dobrze określone pojęcia naukowe oparte na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające aby dany objekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii
· Konkretne – odzwierciedlają stan rzeczy, które znajdują się w rzeczywistości
· Abstrakcyjne – Uczucia ( miłość, nienawiść ) nie są konkretnie opisanymi pojęciami
Analiza
Analiza- polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnione cechy przedmiotów i zjawisk. Synteza
Synteza- zaś to jest łączenie w myśli różnych części w nowe całości
Heurystyka
Skrócona metoda przeszukiwania pola problemowego, polegająca na ominięciu wielu potencjalnych dróg rozwiązania problemu, jeśli przypuszcza się lub zakłada, że nie doprowadzą do rozwiązania.
Uproszczona reguła podejmowania decyzji lub wydawania sądów, zwykle z pominięciem logicznego rozumowania
i skomplikowanych obliczeń ststystycznych.
Algorytm
Ścisły, jednoznaczny, niezawodny i powtarzalny przepis na realizację konkretnego zadania, np. rozwiązania problemu
Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta
1. Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej) 0 - 2 r.ż.
Rozwój psychomotoryczny, przez zmysły, poruszanie się, myślenie spostrzeżeniami, pod koniec fazy wyobrażenia trwałości przedmiotów
2. Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej) 2 – 7 r.ż.
Uczenie się przez doświadczenia, próbowanie granic, brak możliwości wcielenia się w kogoś innego, centracja – skupienie na jednej cesze bez łączenia, brak poczucia stałości cech przedmiotu
3. Okres operacji konkretnych 7 - 11, 12 r.ż.
Klasyfikowanie – grupowanie pod wzgl. cechy ( czerwony – czerwony )
Szeregowanie – grupowanie pod wzgl. różnic ( od najmniejszego do największego )
Tożsamość płciowa, inteligencja werbalna
4. Okres operacji formalnych od 12 r.ż.
Myślenie abstrakcyjne, myślenie dwuwartościowe, myślenie przyczynowo-skutkowe, moralność, poczucie krzywdy, egocentryzm młodzieńczy
Rozumowanie /dedukcja, indukcja, dialektyczne
Przekształca informacje na podstawie przesłanek tak, aby wyprowadzić z nich wniosek.
Dedukcyjne – wyciąganie wniosków, które w sposób niezawodny wynikają z dostarczonego zestawu przesłanek; odbywa się z wykorzystaniem formalnych reguł logiki; ponieważ wnioski wynikają z przesłanek w sposób konieczny, rozumowanie dedukcyjne zwane jest również rozumowanie niezawodnym; nie prowadzi do generowania nowej wiedzy, bowiem to, co zawiera wniosek, było wcześniej zawarte w przesłankach
Indukcyjne – wyciąganie wniosków na podstawie niepełnego zbioru przesłanek, zgromadzonych np. na drodze obserwacji; analiza przesłanek prowadzi do wykrycia i sformułowania pewnych prawidłowości ogólnych, które są przedmiotem twierdzenia; w trakcie rozumowania indukcyjnego wychodzimy poza posiadane informacje i formułujemy wnioski, które zawierają niedostępną wcześniej wiedze
Dialektyczne – proces w którym rozważa się i porównuje przeciwstawne fakty lub idee w celu znalezienia najlepszego rozwiązania; wniosek wyciągamy na podstawie posiadanej wiedzy
Myślenie produktywne, reproduktywne
Produktywne ( typu „r” ) – rodzaj myślenia realistycznego, ukierunkowanego na rozwiązanie problemu lub osiągnięcie innego celu; efektem myślenia produktywnego jest wytworzenie nowych treści intelektualnych; treść i wynik myślenia produktywnego są nowe z punktu widzenia dotychczasowej wiedzy podmiotu myślącego, ale nie koniecznie z punktu widzenia innych ludzi
Reproduktywne ( typu „s” ) – rodzaj myślenia realistycznego, polegający na odtwarzaniu przeszłego doświadczenia.
Myślenie dywergencyjne, konwergencyjne
Dywergencyjne – wyjście poza schematy, wiele prawdopodobnych rozwiązań, które są prawdopodobne
Konwergencyjne – jedno możliwe rozwiązanie
Cechy myślenia dywergencyjnego
*wiele poprawnych rozwiązań *myślenie twórcze *poszukiwanie inne niż schematyczne
Problemy formalne, nieformalne, otwarte, zamknięte, dywergencyjne, konwergencyjne
Problemy formalne- informacje potrzebne do rozwiązania problemu są określone, w pełni dostępne i rozwiązanie zadania jest jedno. Problemy nieformalne- informacje niepełne, sprzeczne i konkurują ze sobą.
Otwarte – niski poziom lub brak informacji
Zamknięte – masa informacji do uporządkowania
Fazy rozwiązywania problemów
1. Identyfikacja problemu – rozwój, cel
...
marrzec