15 - JERZY OBARA ''Kategoria ducha językowego w poglądach niektórych niemieckich i polskich myslicieli XIX i XX wieku''.pdf - tom1 - pikpikpah

J ERZY O BARA

Kategoria ducha j˛zykowego

w pogla˛dach niektórych

niemieckich i polskich my´licieli

XIX i XX wieku

Problematyka zwia˛zana z historia˛ ducha, kształtowaniem si˛ i ewolucja˛ pogla˛dów na temat

ducha j˛zykowego i nierozerwalnie zwia˛zanego z nim ducha narodu, jest niezwykle roz-

legła, poniewa˙ jest ona ´ci´le powia ˛ zana z historia ˛ kształtowania si ˛ ró˙norodnych

kierunków w j˛zykoznawstwie, zarówno w jego przednaukowym, jak i naukowym okre-

sie 1 . Tym nale˙ałoby chyba tłumaczy´ dotychczasowy brak jakiej´ obszerniejszej roz-

prawy po´wi˛conej temu interesuja˛cemu niewa˛tpliwie, ale równie˙ niełatwemu do

opracowania zagadnieniu, usytuowanemu na pograniczu filozofii i j˛zykoznawstwa. Wy-

ra˙aja ˛ c nadziej ˛ , ˙e – by´ mo˙e – kategoria ducha j ˛ zykowego doczeka si ˛ kiedy´ nale˙nej

jej syntetycznej monografii, w artykule niniejszym podejmujemy prób˛ ustalenia istoty

tego poj˛cia, uchwycenia ró˙nicy pomi˛dzy współczesnym, jakby mo˙na było powiedzie´

– unaukowionym ju˙ – a tym dawnym, obcia˛˙onym dziewi˛tnastowiecznym idealizmem

i aprioryzmem romantycznym sposobem jego pojmowania. Nie uwa˙aja˛c za konieczne

w zwia˛zku z tym szczegółowe referowanie pogla˛dów wszystkich badaczy, którzy si˛ ta˛

kategoria˛ posługiwali, ograniczamy si˛ tutaj do omówienia sposobu jej pojmowania przez

niektórych tylko, „reprezentatywnych” dla danej szkoły lingwistycznej my´licieli, aby da´

wyobra˙enie o tym, jaka była historia tego terminu, kiedy, gdzie i w jaki sposób si˛ on

narodził oraz w jakim rozumieniu posługiwali si˛ nim przedstawiciele ró˙nych szkół

lingwistycznych. Istotne jest ka˙dorazowo to, co z okre´lonego dawnego sposobu jego

pojmowania jeszcze pozostało, a co nale˙ałoby ju˙ dzisiaj jako nienaukowe odrzuci´,

ewentualnie przeło˙y´ na współczesny j ˛ zyk nauki. W kontek´cie rozwa˙a´ nad

duchem j˛zykowym w szczególny sposób eksponujemy w tej pracy zwłaszcza koncepcj˛

ducha j˛zyka polskiego J. S. Kaulfussa, która˛ wyło˙ył on szczegółowo w obszernej,

napisanej po niemiecku i przeznaczonej przede wszystkim dla Niemców rozprawie pt.

Über den Geist der polnischen Sprache . U´ci´leniu istoty tego poj˛cia słu˙a˛ równie˙

przytoczone tu wybrane niektóre wypowiedzi na temat j ˛ zyka, maja ˛ ce charakter norma-

tywny.

Kategoria duch j˛zyka ju˙ od momentu jej narodzin, a wi˛c zapewne od około dwustu

lat 2 , zawsze u˙ywana była w powia ˛ zaniu z równie cz ˛ sto pojawiaja ˛ ca ˛ si ˛ w pracach

o ró˙nym charakterze kategoria˛ duch narodu. Do upowszechnienia si˛ obu tych kategorii

przyczynił si˛ bujny rozkwit idealistycznej filozofii w Niemczech, zapocza˛tkowany przez

Hegla, a kontynuaowany przez wielu jego sławnych nast˛pców, których pogla˛dy na temat

j˛zyka, mimo i˙ zabarwione romantycznym idealizmem, wyznaczały kolejne etapy roz-

woju naukowego j˛zykoznawstwa.

Jeszcze przed XIX wiekiem zainteresowania badaczy j˛zyka koncentrowały si˛ głów-

nie na zagadnieniach filozoficznych, normatywnych i typologicznych. Jak zauwa˙a

M. Ivi´, wspólne sa˛ badaczom w owym czasie „jednostronno´´ i schematyzm w ocenie

własnego j˛zyka w stosunku do j˛zyków obcych: ka˙dy naród uwa˙ał swój j˛zyk za

wzorcowy, za najpełniejszy przejaw optymalnej syntezy form j˛zykowych i ludzkiego

ducha” 3 . Sformułowanie to od razu wprowadza w istot ˛ rzeczy, potwierdza ono bowiem,

w jak du˙ym stopniu badania nad j˛zykiem zdominowane były wówczas, a potem jeszcze

co najmniej przez cały XIX wiek, przez filozoficzne roztrza˛sania na temat ró˙nie przez

poszczególnych my´licieli pojmowanych zwia ˛ zków ła ˛ cza ˛ cych j ˛ zyk z narodem, który si ˛

nim posługiwał. Prowadzone z rozmachem i na szeroka˛ skal˛ zakrojone badania nad

ró˙nymi j˛zykami ´wiata prowadziły powoli do wykrystalizowania si˛ dwu ró˙nych metod

badawczych – diachronicznej i synchronicznej, nie od razu od siebie ´ci´le odgranicza-

nych. Ówczesnym badaniom genealogicznym i typologicznym towarzyszyła zwykle oce-

na badanych j˛zyków pod ka˛tem ich wi˛kszej lub mniejszej doskonało´ci pod wzgl˛dem

realizacji postulatów logiki ba˛d´ te˙ zawartych w nich cech ekspresyjno-stylistycznych,

zawarto´ci moralnej i intelektualnej itp. 4 . Za doskonalsze (np. od analitycznych czy

syntetycznych) uznawano zwykle – ze wzgl˛du na sanskryt i j˛zyki klasyczne – j˛zyki

fleksyjne, przy czym warto´ciowanie takie podbudowywano jeszcze apriorycznymi

stwierdzeniami o doskonalszych wła´ciwo´ciach psychicznych i cywilizacyjnych społe-

cze´stw posługuja˛cych si˛ tymi j˛zykami 5 . Tego typu elementy warto´ciuja˛ce nierzadko

bywały w ówczesnych dziełach jednym z elementów charakterystyki istoty (ducha) dane-

go j˛zyka, m. in. w koncepcji ducha j˛zyka polskiego J. S. Kaulfussa.

Wiek XIX rozpoczyna nowa ˛ er ˛ w dziejach j ˛ zykoznawstwa. Du˙ymi osia ˛ gni ˛ ciami

w zakresie bada´ nad j˛zykiem mo˙e si˛ poszczyci´ zwłaszcza j˛zykoznawstwo niemiec-

kie. Uwa˙a si˛, ˙e nowsze j˛zykoznawstwo w Niemczech zapocza˛tkował ju˙ J. G r i m m,

który w badaniach nad wyrazami nie pomijał ich znacze´, a histori ˛ j ˛ zyka niemieckiego

traktował jako ´rodek słu˙a˛cy do zbadania „istoty niemiecko´ci” 6 , dotarcia do „pierwot-

nej” (tj. prawdziwej) duszy niemieckiej 7 .

Prawdziwym jednak i typowym przedstawicielem tego nowszego j ˛ zykoznawstwa jest

dopiero W. von Humboldt, mimo i˙ ´ródeł niektórych jego pogla˛dów mo˙na si˛ doszuka´

ju˙ u jego poprzedników, szczególnie u J. G. Herdera, który nie tylko rozwa˙ał ju˙ kwesti˛

tzw. formy wewn˛trznej (innere Sprachform), ale równie˙ rozwijał my´l o wzajemnym

stosunku j˛zyka i psychiki narodu; jego zdaniem psychika narodu, jako forma jego

´wiadomo´ci, wyciska swe pi˛tno na j˛zyku, nadaja˛c mu okre´lony wewn˛trzny kształt,

który umo˙liwia z kolei jej rozpoznawanie.

Wszystkie wa˙niejsze my´li J. G. Herdera konkretyzuje i rozwija W. von Humboldt,

w którego dziełach wiele nast˛pnych pokole´ j˛zykoznawców znajdowało i znajduje

wcia˛˙ nowe inspiracje do bada´ nad j˛zykiem 8 . Centralny punkt rozbudowanej teorii

W. von Humboldta stanowi, wielokrotnie i w ró˙ny sposób formułowane przez niego,

przekonanie o nierozerwalnym zespoleniu charakterystycznych cech danego narodu z po-

stacia˛ jego j˛zyka, co najcelniej obrazuja˛ nast˛puja˛ce stwierdzenia: „gdyby znana była

tylko jedna z tych danych, druga mogłaby by´ z niej wyprowadzona”; „J˛zyk jest jak

gdyby uciele´nieniem ducha narodu, ich j ˛ zyk jest ich duchem, a ich duch j ˛ zykiem, oba

sa˛ wi˛c identyczne” 9 . W. von Humboldt twierdzi, ˙e j˛zyk jest przejawem nie sprecyzo-

wanej przez niego bli˙ej „formy wewn˛trznej”, w której odbija si˛ okre´lony ´wiatopogla˛d

(Weltanschauung) danego narodu, tj. wła´ciwy mu sposób widzenia, percypowania ´wiata.

Ukrywa si˛ pod ta˛ forma˛ wewn˛trzna˛ „struktura psychiczna” danego narodu 10 , ba˛d´ te˙ –

według innych jeszcze okre´le´ – „forma poj˛ciowa, tkwia˛ca u podstaw budowy grama-

tycznej i decyduja˛ca o niej, a jednocze´nie uto˙samiana ze sposobem percypowania ´wia-

ta” 11 oraz „funkcja ekspresywna j˛zyka, b˛da˛ca przejawem okre´lonego widzenia ´wiata,

charakterystycznego dla ducha narodu” 12 . Stoja˛c na gruncie XVIII-wiecznego uniwersa-

lizmu, wyra˙a on przekonanie, ˙e j˛zyki narodowe stanowia˛ odpowiednie realizacje j˛zyka

w ogóle, powstałe w wyniku oddziaływania na´ ducha (tj. psychiki) okre´lonego narodu.

Sama z kolei psychika tego narodu stanowi przejaw okre´lonego, subiektywnego widzenia

´wiata i rzeczywisto´ci, co nakazuje rozpatrywa´ j˛zyk w bezpo´rednim zwia˛zku z kultura˛

i psychika˛ danego narodu. Dzi˛ki temu mo˙liwe si˛ staje badanie psychiki poszczególnych

narodów poprzez ich j ˛ zyki, bowiem okre´lony poziom ewolucji j ˛ zyka odzwierciedla

poziom kultury i cywilizacji, jaki ten naród w danym momencie osia˛gna˛ł. Ró˙norodno´´

j˛zyków tłumaczył Humboldt ró˙norodno´cia˛ ´wiatopogla˛dów. Głównym i ostatecznym

celem badania j ˛ zyków było – w jego przekonaniu – poprzez wykrycie tych ´wiatopogla ˛ -

dów dotarcie do psychiki (ducha) narodu, a nast˛pnie do poznania j˛zyka w ogóle jako

formy ducha ludzkiego 13 . W krytycznych omówieniach pogla˛dów W. von Humboldta

zwraca si˛ przede wszystkim uwag˛ na to, ˙e, dokonuja˛c wielu odkry´ w dziedzinie

lingwistyki ogólnej, da˛˙ył on do zrealizowania nieosia˛galnej „antropologii porównawczej,

maja˛cej poprzez j˛zyk tłumaczy´ psychik˛ narodów i społeczno´ci, a wi˛c ducha ludzkie-

go” 14 . Jest to podstawowy zarzut skierowany pod adresem W. von Humboldta, nawet

bowiem Humboldtowski „duch narodu” jako jedna z nieostrych kategorii lingwistycznych

– jak si˛ słusznie zauwa˙a – zawiera jednak „mimo całej swej mistyfikacji pewne

materialistyczne elementy (gdy˙ jest w wielkiej mierze zdeterminowany geograficznie

i etnologicznie)” 15 . Inaczej mówia˛c, u podstaw konsekwentnie rozbudowanej teorii

W. von Humboldta znalazło si ˛ irracjonalne zało˙enie, ˙e z cech samego j ˛ zyka mo˙na

wydoby´ cechy danego narodu. Pseudonaukowo´ci tej zasady dowodza˛ wszelkie próby jej

praktycznej realizacji przez spadkobierców dziedzictwa my´lowego W. von Humboldta

(m. in. u K. Vosslera, F. N. Fincka i przede wszystkim – u neohumboldtystów z grupy

L. Weisgerbera). „Wina˛” W. von Humboldta, je´li tak to mo˙na okre´li´, było to, ˙e

skłonny był on przypisywa´ j˛zykowi warto´ci pozaj˛zykowe 16 .

Wpływu W. von Humboldta mo˙na si ˛ doszuka´ u wielu pó´niejszych badaczy nie

tylko niemieckich. U K. Vosslera np., wprowadzaja˛cego do j˛zykoznawstwa metodologi˛

filozoficzno-idealistyczna˛ i ˙a˛daja˛cego, by j˛zyk traktowa´ jako wytwór „ducha”, domi-

nuje my´l o „doniosło´ci roli jednostki i jej indywidualnej psychiki w tworzeniu j˛zyka”

oraz o „bezpo´redniej wi˛zi j˛zyka z mentalno´cia˛ jej u˙ytkowników” 17 . Stylistycznie

i psychologicznie ukierunkowane pod wpływem B. Crocego i H. Bergsona pogla˛dy autora

dzieła Geist und Kultur in der Sprache (München 1925) mo˙na krótko scharakteryzowa´

w sposób nast˛puja˛cy: istnieje ´cisły zwia˛zek pomi˛dzy psychika˛ (struktura˛ psychiczna˛)

człowieka, a tym, co i jak on mówi; w jego j˛zyku, stanowia˛cym reprodukcj˛, odzwier-

ciedlenie jego ´wiata psychicznego, odbijaja˛ si˛ jak w zwierciadle jego osobiste zapatry-

wania i upodobania; to, co raz zostało przez człowieka wypowiedziane, jest niepowtarzal-

ne, nigdy bowiem powtórzone przez niego wyrazy nie maja ˛ tego samego znaczenia, jakie

miały one wypowiedziane poprzednio. Badanie j˛zyka powinno – zdaniem K. Vosslera –

polega´ na poszukiwaniu w nim stylu, a wi˛c tego, co bezpo´rednio charakteryzuje twórc˛

wyra˙onych w nim idei, tj. człowieka. Praktyczne „dowody” swej teorii utrzymanej

w duchu Humboldtowskiego idealizmu dał K. Vossler w napisanym ju˙ w 1913 dziele

Frankreichs Kultur im Spiegel seiner Entwicklung , w którym m. in. z charakterystycznego

dla j˛zyka francuskiego szyku wyrazów (podmiot – orzeczenie – dopełnienie) wydedukował

on „narodowa˛” cech˛ Francuzów – mianowicie ich zamiłowanie do porza˛dku i logiki 18 .

K. Vossler był na tyle silna˛ indywidualno´cia˛, ˙e ´ladami jego my´li poda˛˙yli jeszcze:

E. Larch, który w podobny sposób „dowodził”, ˙e Francuzi sa˛ lud´mi towarzyskimi, ale

odznaczaja˛ si˛ skłonno´cia˛ do lekcewa˙enia innych oraz L. Spitzer, wyznawca pogla˛du,

˙e w takim samym stopniu składaja˛ce si˛ z ideowo umotywowanych cz˛´ci dzieła twórcy

´wiadczy o jego duchu (tj. konstrukcji psychicznej), w jakim stanowia˛ce wi˛ksza˛ cało´´

dzieła wszystkich twórców odzwierciedlaja˛ ducha narodu 19 .

Echa pogla ˛ dów W. von Humboldta i K. Vosslera pojawiaja ˛ si ˛ równie˙ w pogla ˛ dach

neolingwistów włoskich: M. G. Bartoliego, V. Pisaniego i G. Bonfantego, spo´ród których

jako bardziej oryginalne zasługuja˛ na uwag˛ ich spostrze˙enia i uwagi o zmienno´ci

´wiadomo´ci estetycznej, której wyrazem jest j ˛ zyk; o dokonuja ˛ cych si ˛ poprzez metafory

zmianach w znaczeniu wyrazów oraz – przede wszystkim – o zachodza˛cych w strukturze

j˛zyka zmianach wskutek przemieszania kultur duchowych. Ich pogla˛dy jednoczy wspólne

przekonanie o tym, ˙e przyczyny zjawisk j ˛ zykowych le˙a ˛ w dziedzinie duchowej.

Rozwini˛cie my´li W. von Humboldta o „j˛zyku jako emanacji ducha” spotykamy m.

in. u H. Steinthala, który – podobnie jak sam W. von Humboldt i W. Scherer, a potem

jeszcze N. Finck, zwłaszcza jako autor dzieła Der deutsche Sprachbau als Ausdruck

deutscher Weltanschauung (1899), kontynuuje w j˛zykoznawstwie niemieckim nurt etno-

psychologiczny, stanowia˛cy odmian˛ kierunku psychologicznego, reprezentowanego

przez W. Wundta, który jednak nie był wyznawca˛ idei, ˙e j˛zyk – to „duch narodu”.

Zasługa H. Steinthala polega głównie na tym, ˙e, da˛˙a˛c do przezwyci˛˙enia młodogra-

matyzmu poprzez psychologi˛, obja´nił on Humboldtowskie poj˛cie wewn˛trznej formy

j˛zykowej oraz je upsychologizował, odnosza˛c do ludzkiego ˙ycia psychicznego. „Chca˛c

doprowadzi´ do usta˛pienia logiki z j˛zykoznawstwa, a wprowadzenia do´ psychologii –

jak zauwa˙a G. Helbig – zasta ˛ pił on jednak jedno wyja´nienie pozaj ˛ zykowe – drugim” 20 .

Wraz z M. Lazarusem szerzył H. Steinthal teori˛ W. von Humboldta na temat zwia˛zku

j˛zyka z psychologia˛ narodu (Volkerpsychologie). Uwypuklał on analogi˛ pomi˛dzy

j ˛ zykiem jednostki i jej indywidualna ˛ psychika ˛ oraz mi ˛ dzy j ˛ zykiem kolektywu i jego

duchem. Trwała˛ zasługa˛ H. Steinthala było nie tylko zwrócenie uwagi na to, ˙e wyrazy nie

maja˛ absolutnie ustalonych znacze´ , ale równie˙ i to, ˙e wypracował on okre´lone psycho-

logiczne kryteria, przy których pomocy „dowodzono pokrewie´stwa duchowego mi ˛ dzy

narodami, wykazuja˛c podobie´stwa w strukturze j˛zyków i odwrotnie” 21 .

Bardziej krytycznie ni˙ do teorii H. Steinthala nale˙y si˛ odnie´´ do koncepcji N. Fin-

cka, która˛ A. Heinz nazywa mianem „inteligentnych i interesuja˛cych, ale absolutnie nie-

sprawdzalnych spekulacji” 22 . Badacz ten usiłował mianowicie ustali´ zale˙no´ci pomi˛-

dzy typami formalnymi j˛zyków a typami psychicznymi społeczno´ci i narodów, które si˛

tymi j˛zykami posługuja˛. Z budowy tych j˛zyków, ich kategorii gramatycznych, chara-

kterystycznych cech słowotwórczych, z synonimii i homonimii usiłował on wydeduko-

wa´, do którego z trzech typów: intelektualnego, emocjonalnego czy te˙ intelektualno-

emocjonalnego dany naród nale˙y. Teoria N. Fincka mo˙e ´wiadczy´ dobitnie o tym, jak

gł˛boko w j˛zykoznawstwie niemieckim zapu´ciła korzenie nauka W. von Humboldta 23 .

Jednym z wielkich kontynuatorów pogla ˛ dów W. von Humboldta jest L. Weisgerber,

którego ska˛dina˛d ostro krytykowana˛ teori˛ uznaje si˛ za syntez˛ podstawowych poj˛´

strukturalistycznych F. de Saussure’a i pogla˛dów W. von Humboldta. O wyra´nym nawia˛-

zaniu do Humboldta ´wiadcza ˛ ju˙ tytuły jego dzieł, takie jak np. Muttersprache und

geistesbildung (1929), Von den Kräften der deutschen Sprache (1949) czy Von Weltbild

der deutschen Sprach e (1950). Najistotniejsze novum w teorii L. Weisgerbera – to wpro-

wadzenie przez niego koncepcji j˛zykowego ´wiata po´redniego (sprachliche Zwischen-

welt) w miejsce Humboldtowskiej formy wewn˛trznej, stanowia˛cego element po´redni-

cza˛cy mi˛dzy rzeczywisto´cia˛ a jej percepcja˛ w danej społeczno´ci j˛zykowej.

L. Weisgerber twierdzi, ˙e przedmioty i sprawy ´wiata zewn˛trznego nie docieraja˛ bezpo-

´rednio do ludzkiej ´wiadomo´ci, lecz jakby „zatrzymuja˛ si˛” w owym ´wiecie po´rednim,

w którym człowiek przeobra˙a je w przedmioty intelektualne; wtedy dopiero moga˛ zacza˛´

odgrywa´ okre´lona˛ rol˛ w procesie my´lenia. Elementom rzeczywisto´ci odpowiadaja˛

zatem w tym ´wiecie po´rednim twory poj˛ciowe (Gedankenbilde), stanowia˛ce – w prze-

konaniu L. Weisgerbera – wła´ciwe tre´ci wyrazów, a nie – jak uwa˙a on – niejasno

i nieprecyzyjnie okre´lone dota˛d ich znaczenia 24 . L. Weisgerber dowodzi, ˙e twórca˛

takiego ´wiata po´redniego nie mo˙e by´ ani jednostka, bo wówczas byłoby tyle takich

´wiatów, ile jest jednostek, ani te˙ cała ludzko´´, gdy˙ wówczas musiałby istnie´ tylko

jeden duchowy ´wiat po´redni, a tak przecie˙ nie jest. Dochodzi on wi˛c ostatecznie do

wniosku, ˙e taki ´wiat po´redni tworzony jest przez dana˛ wspólnot˛ j˛zykowa˛ i wyra˙any

jest j ˛ zykiem tej˙e wspólnoty. Teori ˛ L. Weisgerbera cechuje idealizm wyra˙aja ˛ cy si ˛

w przecenianiu przez niego aktywnej siły j˛zyka, kształtuja˛cego – według niego – rzeczy-

wisto´´. Ten podstawowy zarzut przeciwko L. Weisgerberowi sformułował G. Helbig:

„Duchowy ´wiat po´redni nie istnieje, a to, co Weisgerber w nim umiejscawia, jest

wytworem ludzkiej ´wiadomo´ci, j˛zykowy ´wiat po´redni rownie˙ nie istnieje, poniewa˙

j˛zyk ujmuje i przechowuje wytwory kolektywnej my´li, jako sumy społecznych do´wiad-

cze´” 25 . Jak wyra˙a si˛ G. Helbig, mimo i˙ jednostka niewa˛tpliwie percypuje rzeczywi-

sto´´ przez pryzmat swego j˛zyka, to jednak nie mo˙e on usamodzielni´ si˛ a˙ do takiego

stopnia, aby zacza˛ł on wie´´ swój własny ˙ywot poza granicami ´wiata zewn˛trznego

i poza człowiekiem. L. Weisgerber zdecydowanie przecenia historiotwórcza˛ i kulturo-

twórcza˛ sił˛ j˛zyka, który nie jest wszak˙e elementem okre´laja˛cym naród, jak chce tego

L. Weisgerber, lecz tylko czynnikiem, który sam jest determinowany przez „obiektywne

warunki ˙yciowe”. G. Helbig zwraca uwag˛ na ujemne, polityczne nawet skutki takiej zbyt

daleko ida˛cej identyfikacji wspólnoty j˛zykowej i narodu, słu˙y´ ona mo˙e bowiem nawet

jako pretekst do „imperialistycznych aneksji obcych terenów pod ka ˛ tem granic narodowo-

´ciowych na zasadzie powoływania si˛ na prawo j˛zykowe” 26 . Równie˙ inaczej, ni˙ to

czyni L. Weisgerber, nale˙y – zdaniem G. Helbiga – interpretowa´ ró˙norodno´´ obrazów

´wiata w poszczególnych j ˛ zykach, wynikaja ˛ one bowiem nie z ró˙nic mi ˛ dzy j ˛ zykami,

lecz z ró˙nic w stosunku rozwoju społecznego i historyczno-społecznych warunków ´ro-

dowiska. „Nie ma koniecznego paralelizmu mi˛dzy struktura˛ j˛zyka a poj˛ciowa˛ struktura˛

procesów my´lowych” 27 – twierdzi on i stwierdzeniem tym raz jeszcze zadaje cios

idealizmowi teorii L. Weisgerbera. Demaskuje w ten sposób G. Helbig nieprawdziwo´´

apriorycznego zało˙enia o identyczno´ci ducha narodu z duchem jego j˛zyka i na odwrót.

Kilku badaczy usiłowało rozwina˛´ teori˛ L. Weisgerbera, ale wysiłki ich nie przyniosły

˙adnych rezultatów 28 . Mo˙na si˛ nawet dziwi´ temu, ˙e niektórzy badacze w dalszym

cia˛gu usiłuja˛ przekona´ innych o mo˙liwo´ci wyprowadzenia pewnych elementów rzeczy-

wisto´ci z samych wyrazów, jak czyni to np. F. Tschirch, usiłuja˛cy dowie´´, ˙e Eskimosom

obca jest wojna dlatego, ˙e w ich j˛zyku nie ma takiego słowa 29 .

15 - JERZY OBARA ''Kategoria ducha językowego w poglądach niektórych niemieckich i polskich myslicieli XIX i XX wieku''.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: