PRAWO RODZINNE

Źródła prawa rodzinnego:

1. Konstytucja, najważniejsze w hierarchii aktów prawnych (art. 87 ust. 1). W art. 18 konstytucja gwarantuje ochronę prawą i opiekę rodzinie, macierzyństwu i rodzicielstwu. Jednocześnie rozstrzyga kwestię, że małżeństwo to wyłącznie związek kobiety i mężczyzny.

Do wolności i praw osobistych zalicza konstytucja w art. 47 prawo każdego do ochrony prawnej życia rodzinnego. Prawo to obejmuje zarówno zakaz ingerencji państwa w sferę życia rodzinnego, jak i obowiązek państwa zapewnienia ochrony w wypadku naruszenia tej sfery życia.

Konstytucja gwarantuje również prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48 ust. 1) oraz prawo rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami (art. 53 ust. 3). Regulacja ta oznacza respektowanie przez państwo zasady autonomii rodziny.

W art. 71 ust. 1  państwo zostało zobowiązane do uwzględniania dobra rodziny, ze szczególną troską w stosunku do rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietnych i niepełnych, które mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. Do takiej szczególnej pomocy ma  matka przed i po urodzeniu dziecka (art. 71 ust. 2).

2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

3. Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 25.02.1965 r. – obowiązuje od 01.01.2965 r., z

nowelizacjami:

- 1971 roku (anonimowa adopcja, odpowiedzialność za długi, dodano przepisy o władzy rodzicielskiej, kwestia nazwiska),

- 1986 rok (prawo o aktach stanu cywilnego),

- 1995 rok (przysposobienie zagraniczne – miejsce zamieszkania dziecka zmienia na inne w innym państwie),

- 1998 rok (konkordat, zawieszenie małżeństwa),

- 1999 rok (instytucja separacji).

4. Kodeks Cywilny

5. Kodeks postępowania cywilnego

6. Prawo prywatne Międzynarodowe

7. Prawo o aktach stanu cywilnego

8. Ustawa o funduszu alimentacyjnym

9. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich

Zasady prawa rodzinnego:

1. Zasada dobra dziecka – fundamentalna zasada polskiego prawa rodzinnego, która wpływa w sposób istotny na rozwiązania prawne zawarte w KRO. Podstawowym źródłem tej zasady jest Konstytucja RP – art. 72. Przepis ten statuuje obowiązek państwa zapewnienia ochrony praw dziecka, prawo do opieki i pomocy władz publicznych dziecka pozbawionego opieki rodzicielskiej, obowiązek państwa ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, a nadto obowiązek władz publicznych oraz osób odpowiedzialnych za dziecko do wysłuchania i w miarę możliwości do uwzględnienia zdania dziecka w toku ustalania praw dziecka. Przepis powołuje urząd Rzecznika Praw Dziecka.

Zasada dobra dziecka znajduje swój wyraz w konwencji o prawach dziecka.

W KRO, w:

- art. 56 § 2 – wyłączając dopuszczalność rozwodu, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków,

- art. 62 i nast. – dotyczące ustalenia pochodzenia dziecka,

- art. 87 oraz art. 92 i nast. – dotyczące stosunków między rodzicami a dziećmi, w tym szczególnie odnoszące się do władzy rodzicielskiej,

- art. 14 i nast. – regulujące kwestię przysposobienia,

- art. 145 i nast. – regulujące sprawy opieki i rodzin zastępczych,

- art. 133 – statuując obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka.

2. Zasada ochrony rodziny – wyrażona w art. 18 Konstytucji RP, który stanowi, że małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką RP. W KRO dobrem rodziny ustawodawca kieruje się w:

- art. 10 § 1 – uprawniający sąd opiekuńczy do udzielenia zezwolenia ma zawarcie małżeństwa kobiecie, mającej lat 16, a nie mającej jeszcze lat 18, jeżeli zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem rodziny.

3. Zasada monogamii – wyrażona została w art. 18 Konstytucji RP i znalazła swoje rozwiniecie w art. 1 w związku z art. 13 § 1 KRO, który zakazuje zawierania małżeństwa temu, kto już pozostaje w związku małżeńskim. Małżeństwo zawarte wbrew temu zakazowi może zostać rozwiązane przez sąd na żądanie każdego, który ma w tym interes prawny.

Przestrzeganiu zasady monogamii służy art. 206 KK, który stanowi, że kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim, podlega odpowiedniej karze.

4. Zasada równego traktowania świeckiej i wyznaniowej formy zawierania małżeństw – obowiązuje od 15.11.1998 r., to jest od wejścia w życie ustawy z dnia 24.07.1998 r. o zmianie ustaw – KRO, KPC, prawo o aktach stanu cywilnego, ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw. Zmiana nastąpiła na skutek postanowienia art. 10 ust. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską a RP.

Według tego postanowienia małżeństwo kanoniczne, o ile spełnione są określone w tym przepisie warunki, od chwili jego zawarcia wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim.

W art. 1 KRO przewiduje dwie równorzędne formy zawierania małżeństw, a mianowicie:

- przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego,

- przed duchownym kościoła albo innego związku wyznaniowego.

Konieczną przesłanką jest złożenie przez małżonków oświadczenia woli w obecności duchownego, jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu i sporządzenie następnie przez kierownika urzędu stanu cywilnego aktu małżeństwa.

5. Zasada trwałości związku małżeńskiego – daje się ona wyprowadzić z art. 18 i 71 ust. 1 Konstytucji, gwarantujących rodzinie ochronę i opiekę państwa oraz nakazujących państwu uwzględniać dobro rodziny w swojej polityce społecznej i gospodarczej, a nadto zapewniających prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, a zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym. KRO daje wyraz tej zasadzie w:

- art. 4 – który ma zapobiegać zawieraniu związków małżeńskich w sposób lekkomyślny,

- art. 10 § 1 – zakazujący zawierania małżeństw osobom zbyt młodym do podejmowania tak poważnych decyzji.

6. Zasada równości (egalitaryzmu) małżonków – wynika z treści art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, stwierdzającego, że wszyscy są równi wobec prawa. Art. 23 KRO stanowi, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie oraz art. 24 KRO, w myśl którego małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, a w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.

STOSUNKI RODZINNE

Pojęcie rodziny - najczęściej ujmuje się rodzinę w 2 postaciach, jako:

- małą dwupokoleniową wspólnotę założoną z rodziców i ich dzieci

- dużą, wielopokoleniową grupę, w skład której wchodzi szerszy krąg osób spokrewnionych, a nawet spowinowaconych.

Brak również ustawowej definicji rodziny w KRO. Z tych jednak przepisów, które posługują się pojęciem rodzina (art. 10§1, art. 27, art. 97§1) można wywnioskować, że ustawodawcy chodziło o małą i sformalizowaną wspólnotę powstałą już z chwilą zawarcia małżeństwa, w skład której wchodzą również dzieci małżonków. W skład tak rozumianej rodziny małej zaliczyć wypada nie tylko wspólne dzieci obojga rodziców, małżonków lecz także dzieci o stwierdzonym pochodzeniu od jednego tylko z małżonków. Dzieci wchodzą do tak rozumianej rodziny tak długo, póki mieszkają z rodzicami, chyba że wcześniej same zawrą małżeństwo zakładając w ten sposób własną rodzinę.

Oprócz tego modelowego ujęcia rodziny małej, którą można nazwać rodziną pełną, operuje się w literaturze przedmiotu również pojęciami rodziny rozbitej, niepełnej i zrekonstruowanej.

Pokrewieństwo – ustawodawca nie definiuje pojęcia. KRO rozróżnia pokrewieństwo w linii prostej oraz pokrewieństwo w linii bocznej.

W linii bocznej spokrewnione są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, ale nie od siebie (np. rodzeństwo, bratanek).

W linii prostej spokrewnione są ze sobą osoby pochodzące jedna od drugiej bądź od wspólnego przodka (np. ojciec z synem, babka z wnuczką).

W linii prostej i bocznej rozróżnia się stopnie pokrewieństwa, które oznacza się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Chodzi tu o liczbę urodzeń dzielących osoby spokrewnione ze sobą.

W linii bocznej nie występują krewni w pierwszym stopniu. Najbliższymi krewnymi linii bocznej jest rodzeństwo, spokrewnione w drugim stopniu.

W ramach pokrewieństwa w linii prostej rozróżnia się jeszcze wstępnych (ojciec, dziadek) oraz zstępnych (córka, wnuczka, prawnuczka).

Powinowactwo – jest wyłącznie węzłem prawnym, powstałym na skutek zawarcia małżeństwa, między małżonkiem a krewnym drugiego małżonka, który trwa mimo ustania małżeństwa (art. 26 KRO).

Stosunek powinowactwa istnieje tylko miedzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka. Powinowatymi są wstępni jednego małżonka w stosunku do drugiego małżonka, pasierbowie, krewni w linii bocznej drugiego małżonka (np. rodzeństwo). Stosunek powinowactwa nie występuje pomiędzy jednym z małżonków a osobą, która pozostaje w związku małżeńskim z krewnym drugiego małżonka.

Rozróżnia się linie i stopnie, które uzależnione są od linii i stopnia pokrewieństwa łączącego dane osoby z drugim małżonkiem.

Powinowaci w linii prostej w pierwszym stopniu – teściowie, a także dziecko drugiego małżonka (pasierb); w linii bocznej w drugim stopniu – rodzeństwo drugiego małżonka, w trzecim stopniu – zstępni tego rodzeństwa.

Powinowaci w linii prostej nie mogą zawrze ze sobą małżeństwa – art. 14 § 1 KRO.

Konkubinat - jest związkiem mężczyzny i kobiety opartym na porozumieniu że będą pozostawać ze sobą w trwałej wspólności. W konkubinacie nie powstaje wspólność majątkowa tak jak w małżeństwie. Każdy z nich wzbogaca się na własny rachunek. Jeżeli jakieś przedmioty kupują ze wspólnych środków stają się współwłaścicielami niekoniecznie w częściach równych. W konkubinacie nie istnieje domniemanie, przeciwnie niż w małżeństwie że dzieci z niego urodzone są dziećmi konkubenta. Dziecko takie musi zostać uznane w USC lub też jego ojcostwo może być ustalone przed sądem. Poza tym dzieci urodzone z konkubinatu mają takie same prawa jak dzieci urodzone z małżeństwa. Między konkubentami nie istnieje także obowiązek alimentacyjny. Konkubenci nie mogą wspólnie przysposobić dziecka gdyż KRO stanowi że wspólnie  uczynić mogą to tylko małżonkowie. Nie ma natomiast  przeszkód prawnych do przysposabiania dziecka 1 konkubenta przez 2.

ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Małżeństwo – jest trwałym (ale nie nierozerwalnym) i legalnym związkiem mężczyzny i kobiety, powstałym z ich woli, jako równoprawnych stron, w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych (za T. Smyczyńskim).

Zaręczyny - Mimo braku uregulowania instytucji zaręczyn w aktualnie obowiązującym prawie rodzinnym złożona drugiej osobie obietnica zawarcia małżeństwa (zaręczyny w zwyczajowym znaczeniu tego słowa) może mieć jednak prawne reperkusje normatywne. Nie da się zastosować do takiej obietnicy konstrukcji umowy przedwstępnej z art. 389 i 390 k.c. nawet jednak gdyby pokusić się o ocenę zaręczyn na gruncie obu przepisów, to i tak nie da się zastosować skutku silniejszego umowy przedwstępnej, tzn. zmusić opornego narzeczonego do zawarci małżeństwa. Z obietnicy zawarcia małżeństwa mogą jednak powstać pewne roszczenia majątkowe w postaci: żądania zwrotu kwot wydatkowanych na uzasadnione przygotowania do ślubu (roszczenie można byłoby oprzeć na art. 415 k.c.) żądania zwrotu podarunków zaręczynowych bądź to przy zastosowaniu konstrukcji darowizny warunkowej lub też na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) z argumentacją, że skoro ktoś uchyla się od zawarcia małżeństwa, odpadła podstawa prawna dla podarunku zaręczynowego.

Przesłanki formalno – porządkowe: nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan cywilny oraz pisemne zapewnienie że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Sąd może zwolnić od obowiązku złożenia dokumentów kiedy napotyka to trudne do przezwyciężenia przeszkody. Małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia kiedy nupturienci złożyli kierownikowi USC w/w dokumenty. Powinno ono być zawarte w USC , publicznie i uroczyście w obecności 2 pełnoletnich świadków. Z ważnych powodów małżeństwo może być zawarte poza USC. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu 1 ze stron, małżeństwo może być zawarte niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym [art. 9].

Wymogi prawne do zawarcia małżeństwa – zawarte one są w art. 1 KRO i mówią: małżeństwo zostaje zawarte gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Przepis ten wskazuje przesłanki które powinny łącznie zaistnieć aby skutecznie zawrzeć małżeństwo.

Należą do nich (kumulatywnie):

(1) odmienność płci nupturientów: nie wynika tylko z funkcji prokreacyjnej małżeństwa. Związki homoseksualne (lesbijskie) są sprzeczne z celem i funkcją społeczną rodziny. W przypadku obojnactwa określenie płci danej osoby należy do biegłego, rozstrzygają cechy przeważające; w przypadku zaś transseksualizmu różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa.

(2) złożenie zgodnych oświadczeń: przejawia się on w tym że odpowiadają one sobie pod względem treści a ich zgodność zapewnia sposób ich składania, mianowicie każda ze stron powtarza treść oświadczenia za kierownikiem USC [art. 7 § 3].

(3) jednoczesna obecność przy składaniu oświadczeń: od tej zasady przewidziane jest odstępstwo i z ważnych powodów dopuszcza zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika [art. 6]. O istnieniu ważnych powodów decyduje sąd. Legitymowanym do żądania udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest tylko osoba która chce udzielić takiego pełnomocnictwa, które powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i wymieniać osobę z którą ma być zawarte małżeństwo.

(4) złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC: oznacza to że złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przed inną osobą nie powoduje skutku zawarcia małżeństwa. Do ważności zawarcia małżeństwa nie potrzebne jest jego ogłoszenie.

Niezachowanie którejkolwiek z powyższych przesłanek, statuowanych w art. 1 KRO, sprawia, że nie nastąpiło zawarcie małżeństwa (matrimonium non existens).

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika – z ważnych powodów sąd może zezwolić, żeby oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu, w wypadku zawierania związku małżeńskiego, zostało złożone przez pełnomocnika (art. 6 § 1 KRO).

Jest to wyjątek od zasady wyrażonej w art. 1 KRO, według której małżeństwo powinno być złożone osobiście przez nupturientów.

Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika jest możliwe, kiedy spełnione zostaną kumulatywnie trzy przesłanki, a mianowicie:

- występują ważne powody do zawarcia małżeństwa w tej formie,

- sąd udzieli zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika,

- pełnomocnictwo zostanie udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, z wymienieniem osoby, z którą małżeństwo ma być zawarte.

Pełnomocnictwo do zawarcia związku małżeńskiego dla swojej ważności winno być złożone w szczególnej formie (art. 73 § 2 KC):

- powinno być udzielone w formie pisemnej,

- podpis pod pełnomocnictwem musi być urzędowo poświadczony (przez notariusza),

- musi wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.

Przeszkody małżeńskie – przeszkody te są wyczerpująco wymienione w KRO:

(1) nieosiągnięcie wymaganego wieku: [art. 10] nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat 18. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie która ukończyła lat 16, a z okoliczności wynika że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawą do unieważnienia małżeństwa, którego może żądać każdy z małżonków. Ale jeżeli kobieta zaszła w ciąże jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przypisanego wieku. Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął [konwalidacja małżeństwa].

(2) Przeszkoda ubezwłasnowolnienia: małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie podlega unieważnieniu [art. 11]. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd na podstawie art. 13 KC. Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchyleniu ubezwłasnowolnienia mimo że w czasie jego zawarcia istniała omawiana przeszkoda.

(3) Przeszkoda choroby psychicznej: lub niedorozwoju umysłowego jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego gdyż sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków. Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej 1 z małżonków nie podlega unieważnieniu jeżeli choroba ta później ustała [konwalidacja małż.].

(4) Przeszkoda bigamii: nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim. Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu pozostawania przez 1 z małżonków w poprzednio zawartym związku małż. jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym zw. małż. Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie [art. 206 KK].

(5) Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo [przestępstwo przeciwko obyczajności art. 201 KK] ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. Unieważnienia małżeństwa mogą dochodzić w przypadku pokrewieństwa każdy kto ma w tym interes prawny, a w przypadku powinowactwa każdy z małżonków.

(6) Przeszkoda przysposobienia: nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony. Unieważnienia może żądać każdy z małżonków. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami jeżeli stosunek ten ustał. Art. 15 KRiO nie zakazuje więc małżeństwa między przysposobionym a krewnymi przysposabiającego.

Wady oświadczenia woli przy zawarciu małżeństwa

Małżeństwo może być unieważnione jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

- przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli;

- pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony. Chodzi tutaj o tzw. tożsamość cywilną (czy nupturient jest kawalerem, panną, czy jest rozwiedziony, czy ma już dzieci itp.) oraz o właściwości osobiste nupturienta (np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, narkomania, głęboki alkoholizm);

- pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Groźba taka powinna cechować się bezprawnością; być na tyle poważna że składający oświadczenie mógł się obawiać jej skutków; pozostawać w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński. Unieważnienia małżeństwa może żądać małżonek który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa.

Wzajemne prawa i obowiązki małżonków – art. 23 KRO

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, są obowiązani do:

- wspólnego pożycia (wspólność fizyczna, duchowa i gospodarcza),

- do wzajemnej pomocy,

- wierności,

- współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Prawa i obowiązki majątkowe:

- małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka. Nakaz ten zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

- w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy.

- oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.

Zawarcie małżeństwa przed duchownym – na podstawie Konkordatu między Stolicą Apostolską i RP w dniu 28.07.1993 r., po odpowiedniej zmianie prawa polskiego stworzono możliwość zawierania małżeństw przed duchownym z jednoczesnym zawarciem małżeństwa zgodnie z prawem polskim.

Art. 10 Konkordatu stanowi, iż od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:

- między nupturienatami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego,

- złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków,

- zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany urzędowi stanu cywilnego w terminie 5 dni od zawarcia małżeństwa; termin ten ulega przedłużeniu, jeżeli nie został dotrzymany z powodu siły wyższej, do czasu ustania tej przyczyny.

Przesłanki konieczne do zawarcia małżeństwa wyznaniowego ze skutkami podlegającymi prawu polskiemu (kumulatywnie):

- mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński oświadczają przed duchownym swoją wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu,

- kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa (art. 1 § 2 i § 3 KRO).

Jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

Sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika urzędu cywilnego ma charakter konstytutywny. W celu sporządzenia aktu małżeństwa duchowny niezwłocznie po złożeniu przez nupturintów stosownych oświadczeń sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznego Kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenia te pospisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

Zaświadczenie to, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 4 §1 KRO, duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem 5 dni od zawarcia małżeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego (art. 8 § 3 KRO).

Termin ten jest terminem prekluzyjnym. Złożenie zatem przez duchownego zaświadczeń po tym terminie uniemożliwia sporządzenie aktu małżeństwa. Ergo – wówczas małżeństwo świeckie nie zostaje zawarte. W takim przypadku jeżeli małżonkowie (niedoszli) zaciągnęli zobowiązania lub dokonali innych przesunięć majątkowych (np. darowizny) – poszkodowany może dochodzić od duchownego naprawienia szkody, jeżeli taka powstała, na podstawie art. 415 KC. Jeżeli zachowanie owego 5-o dniowego terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody (art. 8 § 3 KRO).

Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia sporządzenia aktu małżeństwa zawartego zgodnie z art. 1 § 2 i § 3 KRO, powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynie odmowy. Osoba zainteresowana w terminie 14 dni od doręczenia jej pisma kierownika urzędu może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę urzędu o rozstrzygnięcie, czy okoliczności uzasadniają odmowę dokonania czynności. Prawomocne orzeczenie sądu wiąże kierownika urzędu stanu cywilnego.

MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE

Rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych – wyróżniamy 3 rodzaje ustrojów:

- wspólność ustawowa (art. 31 KRO),

- ustrój umowny (art. 47 KRO),

- ustrój przymusowy (art. 53 i art. 53 KRO).

Wspólność ustawowa (art. 31) – obowiązuje w wypadku gdy małżonkowie ani przed zawarciem małżeństwa, ani później nie zawarli umowy majątkowej tzw. intercyzy. W systemie ustawowej wspólności mogą istnieć 3 majątki (masy majątkowe): majątek wspólny, odrębny męża i odrębny żony. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy (ex lege) wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Różnica między współwłasnością łączną , o której mowa w art. 196 KC, a współwłasnością ustawową (art. 31 KRO) polega na tym, że jej przedmiotem mogą być nie tylko rzeczy, a więc przedmioty materialne (art. 45 KC), ale również prawa majątkowe (art. 31 i 32 KRO), takie jak najem, dzierżawa, wierzytelność.

W czasie trwania wspólności ustawowej:

- udział małżonków w majątku są nieoznaczone, wynika to z przepisu art. 35 KRO, według którego udziały w majątku wspólnym powstają dopiero po ustaniu wspólności ustawowej, a nadto a contrario z art. 42 i 43 KRO,

- niedopuszczalny jest podział majątku wspólnego, nawet na podstawie zgodnej umowy małżonków,

- żadne z małżonków nie może rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie jemu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 KRO).

...