Postępowanie cywilne 1
Postępowanie cywilne – zespół norm, które służą do realizacji norm prawa cywilnego.
Rodzaje postępowań:
1. rozpoznawcze zwykłe (procesowe i nieprocesowe)
2. pomocnicze (zabezpieczające)
3. egzekucyjne
Postępowanie rozpoznawcze.
Celem jego jest rozstrzygnięcie sprawy cywilnej w formie orzeczenia. Przy procesowym wyrok albo postanowienie, przy nieprocesowym tylko postanowienia.
Rozpoznawcze odrębne, jest ich siedem:
1. w sprawach małżeńskich
2. w sprawach ze stosunku między rodzicami a dziećmi
3. w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
4. w sprawach o naruszenie posiadania
5. nakazowe i upominawcze
6. gospodarcze
7. uproszczone
Postępowania pozasądowe:
1. przed sądami polubownymi
2. pojednawcze
Zasady postępowania cywilnego:
1. jawności (art. 9 kpc)
2. bezpośredniości
3. prawdy obiektywnej
Pojęcie sprawy cywilnej
Kryterium materialne Kryterium formalne
są to sprawy cywilne ze swej istoty są to sprawy poddane procesowi cywilnemu
1/z zakresu prawa cywilnego z woli ustawodawcy
2/z prawa rodzinnego i opiekuńczego 1/z ubezpieczeń społecznych
3/z prawa pracy 2/inne np. sprawy rejestrowe, niektóre
sprawy z prawa spółdzielczego (uchylanie
uchwał walnego zgromadzenia spółdzielni)
Postępowanie cywilne – działalność sądów i innych organów oraz stron i uczestników prowadzona w formach określonych ustawą, a zmierzająca do realizacji stosunków z art.1 i do ochrony wynikających z nich praw podmiotowych.
Dwa główne rodzaje postępowania cywilnego równają się dwóm celom procesu:
1. postępowanie rozpoznawcze – ochrona praw i stosunków prawnych
2. postępowanie egzekucyjne – przymusowa ich realizacja
Proces cywilny toczy się przed sądami powszechnymi i SN oraz przed współdziałającymi z nimi notariuszami i komornikami.
Tryby postępowania cywilnego:
1. proces
2. postępowanie nieprocesowe
Te dwa postępowania są równorzędne.
Gdzieś obok znajduje się postępowanie pozasądowe : pojednawcze i przed sądem polubownym.
Istnieją dwa równorzędne tryby postępowania cywilnego.
1/proces art. 13 – sąd rozpoznaje sprawę w procesie chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Określenie „w procesie” dotyczy postępowania procesowego ogólnego – typowego modelu procesu, jest to zasada, że sprawy rozpoznawane są w ten sposób.
2/Post. nieprocesowe – wszystkie sprawy przekazane przez ustawodawcę do tego trybu(sprawy osobowe)
3/Post. pozasądowe – też ma charakter rozpoznawczy bo wykonywanie ich orzeczeń odbywa się wg przepisów egzekucyjnych zawartych w kpc.
a/pojednawcze – przed komisjami pojednawczymi w sprawach ze stosunku pracy(dot. polubownego załatwienia roszczeń, pracodawca wraz z organizacją związkową powołuje komisję, gdy nie ma związków czyni to sam pracodawca po uzyskaniu pozytywnej opinii pracowników). Ugoda zawarta przed komisją jeżeli nie zostanie wykonana przez zakład wówczas sąd stwierdza jej wykonalność i zostaje wykonana wg kpc.
b/post. przed sądem polubownym – sąd taki może być stały np. Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej albo powoływany w konkretnej sprawie ( ad hoc) i po jej rozstrzygnięciu sam się rozwiązuje. Strony to czynią przez tzw. zapis na sąd polubowny.
R Ó Ż N I C E
PROCES NIEPROCESOWE
1/dwie przeciwstawne strony 1/jeden, dwóch lub więcej uczestników, postępowanie
to jest otwarte dla wszystkich zainteresowanych
np. stwierdzenie nabycia spadku, o przysposobienie
2/wszczynany tylko z inicjatywy stron 2/bardzo często wszczynany z inicjatywy sądu
3/kontradyktoryjność - rozprawa 3/z reguły nie jest to spór o prawo, nie trzeba
zachowywać formy kontradyktoryjnej, nie ma
przeciwstawnych osób. Sprawa może być rozstrzygnięt
bez rozprawy w oparciu o wyjaśnienia uczestników
4/generalnie sąd + ławnicy 4/sąd jednoosobowo + ławnicy tylko w
najważniejszych sprawach (art.509)
FUNKCJE SĄDU W POSTĘPOWANIU NIEPROCESOWYM
Sąd ma większe uprawnienia do działania z urzędu, co przejawia się także w stadium wszczęcia postępowania.
Stosunek procesu do prawa materialnego – obie dziedziny są samodzielne ale bardzo związane, proces jest służebny wobec prawa materialnego, jest to przymusowe wprowadzenie w życie norm prawa materialnego.
O charakterze konkretnego przepisu decyduje jego treść, a nie rodzaj aktu, w którym jest zawarty.
ZASIĘG TERYTORIALNY KPC:
Sąd stosuje prawo obowiązujące w jego siedzibie czyli prawo krajowe. Wyjątek: W razie pomocy sądowej dla państwa obcego stosuje się prawo tego państwa.
CZASOWY: Prawo intertemporalne reguluje, które normy należy stosować gdy proces zaczął się pod rządem starej ustawy, a w czasie jego trwania weszła w życie nowa.
Wyznaczają 3 możliwości:
1. jednolitość postępowania – cały czas stara.
2. podział na stadia(instancje) postępowania
3. zasada czynności procesowych – wszystkie czynności do przodu wg nowej
DOPUSZCZALNOŚĆ DROGI SĄDOWEJ W SPRAWACH CYWILNYCH
Art. 2&1 – sprawy cywilne rozpoznają sądy powszechne i Sąd Najwyższy:
1. o ile nie istnieje przepis szczególny, który przekazuje sprawę do właściwości innego organu, np. sprawy ze stosunku pracy pracownika mianowanego należą do spraw administracyjnych,
2. o ile sprawa jest cywilna w znaczeniu formalnym albo materialnym
Niedopełnienie 1 i 2 – wtedy niedopuszczalność drogi sądowej. Jest to najważniejsza z przesłanek, pozytywna i bezwzględna. Nie ziszczenie się jej powoduje nieważność postępowania. Sąd bierze ją pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy.
SĄ TRZY RODZAJE NIEDOPUSZCZALNOŚCI
1. czasowa – postępowanie przed sądem toczyć się będzie po wyczerpaniu postępowania przed innym organem, np. z ustawy o łączności najpierw postępowanie reklamacyjne.
2. bezwzględna – sprawa nigdy nie może być rozpoznana przez sąd cywilny, np. pracownika mianowanego
3. względna – jest możliwość wyboru albo kompetencji sądu cywilnego albo innego organu, np. żołnierz może wybrać sąd powszechny albo wojskowy, sprawy ze zwykłego stosunku pracy albo sąd albo postępowanie pojednawcze.
W przypadku uprzedniego stwierdzenia niedopuszczalności drogi sądowej, sąd pozew odrzuci – art.199&1 pkt 1kpc.
W przypadku następczego nastąpi umorzenie postępowania – art.355&1 kpc.
POSTĘPOWANIE CYWILNE A KARNE.
art.12 Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być dochodzone w postępowaniu cywilnym albo w przypadkach w ustawie przewidzianych w postępowaniu karnym. W konsekwencji – roszczenia niemajątkowe dochodzi się w postępowaniu cywilnym. Roszczenia majątkowe generalnie w cywilnym ale w wypadkach z ustawy w postępowaniu karnym.
Jeżeli postępowanie cywilne toczy się po karnym(art.11) sąd cywilny związany jest wyrokiem skazującym sądu karnego ale tylko co do faktu popełnienia przestępstwa, czyli nie może dowodzić czy ten czyn był przestępstwem czy nie. Inne wyroki sądu karnego nie mają wpływu na sąd cywilny bo np. uniewinnienie nie przesądza o braku odpowiedzialności cywilnej.
Jeżeli cywilne i karne toczą się równocześnie(177&1 pkt 4)można zawiesić postępowanie cywilne do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia karnego.
Jeżeli cywilny był przed karnym – prejudycjalność(art.8&1 kpk) – sąd karny nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu. Prawomocne rozstrzygnięcie sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.
Przedmiot procesu cywilnego:
Jest to prawo lub stosunek prawny określony powództwem, określa go na ogół powód, wyjątkowo sąd(art.321&2 – roszczenia alimentacyjne i roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym).
Powództwo to czynność procesowa składająca się z:
1. żądania – oświadczenia woli powoda
2. uzasadnienia – oświadczenia wiedzy co do faktów.
Trzy podstawowe rodzaje powództw:
1. o świadczenie 2. o ustalenie prawa lub 3. o ukształtowanie prawa lub stosunku
stosunku prawnego
a/orzeczenie sądu deklaratoryjne a/też deklaratoryjne a/konstytutywne(tworzy nowe prawo)
b/ b/trzeba wykazać interes prawny b/nie trzeba wykazywać interesu powoda
powoda
c/może być wykonane w postępowaniu c/nie może być w egzekucyjnym c/nie może być w egzekucyjnym
egzekucyjnym
Powództwo o zasądzenie świadczenia:
Jego treścią jest dare, facere(czynienie), nonfacere, omittere(zaprzeczenie), pati(znoszenie).
Zasadą jest: w drodze tego powództwa dochodzi się:
1. roszczeń już wymagalnych
2. roszczeń, które staną się wymagalne w trakcie procesu, najpóźniej do chwili zakończenia rozprawy.
Wyjątek: przyszłych powtarzających się świadczeń art.190 (Renat).
Najczęściej jest to typowe powództwo o zasądzenie konkretnego świadczenia ale może też być:
1. żądanie alternatywne – dotyczy zobowiązań przemiennych z art. 365 kc, w których prawo wyboru świadczenia przysługuje dłużnikowi, np. gdy w umowie zastrzeżono, że albo nastąpi przeniesienie własności nieruchomości albo oddanie jej w wieloletnią dzierżawę.
2. upoważnienie przemienne(facultas alternativa) – gdy dłużnik ma prawo do jednostronnego zwolnienia się ze zobowiązania przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne (np. 897 kc)
3. żądanie ewentualne – drugie żądanie zgłoszone w pozwie na wypadek gdyby sąd nie uwzględnił pierwszego. Sąd rozstrzygnie o nim gdy oddali pierwsze.
POWÓDZTWO O USTALENIE PRAWA LUB STOSUNKU PRAWNEGO.
1. Może być pozytywne – o ustalenie istnienia prawa lub stosunku prawnego
2. może być negatywne – o ustalenie nieistnienia.
Legitymacja czynna do wniesienia tego powództwa:
1. powód, który ma interes prawny
2. prokurator
3. organizacja społeczna
POWÓDZTWO O UKSZTAŁTOWANIE PRAWA LUB STOSUNKU PRAWNEGO.
- na mocy wyroku sądu powstanie nowe lub zostanie zniesione lub zmienione prawo.
Jest to jedyne powództwo o charakterze konstytutywnym.
Taki wyrok sądu może obowiązywać ex nunc (od teraz do przodu) np. rozwód, zniesienie wspólności majątkowej lub może obwiązywać ex tunc (z mocą wsteczną) np. unieważnienie małżeństwa.
ZASADY:
Podstawowe założenia procesu cywilnego wyrażone w normach procesowych odnoszące się do wszystkich instytucji procesu i wskazujące sposoby dla realizacji jego celów.
Wynikają z zasad ustroju społeczno-politycznego i gospodarczego RP.
1/Prawa obywateli do sądu.
· - Państwo musi zapewnić każdej jednostce możliwość dochodzenia jej prawa w postępowaniu cywilnym.
Wywodzi się z art. 2 konstytucji: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”.
art. 45 ust. 1 konstytucji: „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.
art.6 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności: to samo co w art. 45 konstytucji oraz „w rozsądnym terminie”
Ograniczać tą zasadę mogą wysokie koszty sądowe. Sąd ma obowiązek osobę biedniejszą, której koszty uniemożliwiałyby dostęp do sądu zwolnić z nich w całości lub części, a nawet ustanowić dla niej adwokata lub pełnomocnika z urzędu.
2/Zasada prawdy.
· - wydane przez sąd orzeczenie w konkretnej sprawie musi być zgodne ze stanem faktycznym art. 3 kpc.
NA CZYM POWINNO POLEGAĆ DOCHODZENIE PRZEZ SĄD PRAWDY?
1. sąd przeprowadza dowody zawnioskowane przez strony – oznacza to arbitralność sądu, a nie jego nadopiekuńczość czyli gromadzenie dowodów z urzędu
2. art.5 kpc: Sąd powinien udzielać stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań.
3. art. 232 zdanie 2: „ ewentualnie sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę jeżeli wie o nim z akt sprawy lub oświadczenia stron.
Przepisy w których się przejawia: 217&2, 233&2, 232 kpc.
Istotne znaczenie dla wykrycia prawdy ma zasada swobodnej oceny dowodów z art. 233&1 kpc: „sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”.
3/Zasada równości stron.
· - strony mają w procesie równe prawa procesowe czyli mogą korzystać z takich samych środków ochrony swoich interesów.
art. 32 ust 1 Konstytucji: „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”.
Przejaw w kpc art.210&1 i 3 audiatur et altera pars(konieczność wysłuchania przez sąd obu stron).
Pozbawienie strony możności działania w procesie jest naruszeniem zasady równości i powoduje nieważność postępowania. Sąd II instancji i kasacyjny biorą to pod uwagę z urzędu – art.379 pkt 5, 378&1 kpc.
Równouprawnienie w procesie ma dwa aspekty:
1. sąd wysłuchuje obu stron
2. strony mogą korzystać z takich samych środków obrony swoich praw
Zasada ta polega na zagwarantowaniu obydwu uprawnień w procesie.
4/Zasada rozporządzalności(dyspozytywności)
- składają się na nią dwie zasady:
1. sąd wszczyna postępowanie nie z urzędu, a tylko na wniosek strony; wyjątek art. 570 – sąd opiekuńczy z urzędu
2. sąd rozpoznaje tylko żądania zgłoszone przez strony; wyjątek art.321&2 (roszczenia alimentacyjne, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym)
Odróżniać dyspozytywność materialną – strona może rozporządzać swoimi uprawnieniami i roszczeniami materialno- prawnymi(tym co jest przedmiotem procesu) od formalnej – rozporządzanie czynnościami procesowymi i tokiem procesu.
Zasadą jest swoboda dysponowania przez strony prawami. Są dwa wyjątki:
1. art.203&4 – sąd może nie pozwolić na cofnięcie pozwu gdy jest to sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście prawa
2. art.184 – sąd może uznać ugodę za niedopuszczalną gdy jest niezgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub rażąco narusza usprawiedliwiony interes jednej ze stron.
Przejawy dyspozytywności materialnej:
1. powoda – wystąpienie z powództwem, wycofanie pozwu, zmiana podmiotu i przedmiotu powództwa
2. pozwanego – uznanie powództwa, powództwo wzajemne, podniesienie zarzutów materialno-prawnych.
Obustronny akt dyspozycyjny – ugoda.
Przejaw dyspozytywności formalnej, np. wniosek o wyłączenie sędziego.
5/Zasada kontradyktoryjności.
· - sąd rozstrzyga sprawę tylko na podstawie dowodów zawnioskowanych przez strony, sam nie przejawia inicjatywy w ich gromadzeniu
Zasada ta zakłada istnienie dwóch przeciwstawnych stron toczących spór.
art.232 zdanie drugie: sąd może dopuścić dowód nie wnioskowany gdy wie o nim z akt sprawy lub oświadczeń stron. Sąd powinien opierać się na notoriach powszechnych i notoriach urzędowych – art. 228&1 i 2 (Fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu. To samo dotyczy faktów znanych sądowi urzędowo, jednakże sąd powinien zwrócić na rozprawie na nie uwagę stron)
Działania sądu jest tylko subsydiarne(pomocnicze), zaś trzon materiału dowodowego stanowić powinny:
1. art.3 – strony i uczestnicy obowiązani są dawać wyjaśnienia
2. art.232 – strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę i art. 126&1 – każde pismo procesowe powinno zawierać m.in. dowody na poparcie przytoczonych okoliczności
3. art.210&2 – każda ze stron zobowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.
6/Zasada jawności.
· - wymiar sprawiedliwości odbywa się na oczach społeczeństwa czyli pod jego kontrolą.
art. 45 ust 1 i 2 Konstytucji: Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
art. 9 kpc – istota jawności wewnętrznej czyli wobec stron i uczestników: Rozpoznawanie spraw odbywa się jawnie, chyb że przepis szczególny stanowi inaczej. Strony i uczestnicy postęp...
kwiatuszek1103