20. 02. 2008

wstęp do językoznawstwa

pochodzenie języka:

§         jako dociekania, element mitologii, filozofii

§         profesjonalne zajmowanie się językiem:

→    archeologia

→    antropologia

→    językoznawstwo

§         współcześnie: badania nad sposobem porozumiewania się szympansów (nie są zdolne
do wydawania dźwięków takich jak człowiek → gesty)

§         człowiek współczesny a neardeltańczyk: dźwięki artykułowane dzięki miękkości języka; położenia krtani → analogia między noworodkiem a neardeltańczykiem

§         neardeltańczyk a szympans: neardeltańczyk tworzył wspólnoty oraz chował/grzebał zmarłych, czego szympans nie robił/nie robi

§         40 tys. lat temu (nie później) pojawił się język → wskazują na to wykopaliska

§         100 tys. lat temu: język człowieka współczesnego

glottogonia: nauka zajmująca się pochodzeniem języka

Heraklit → onomatopeje, zaczątki mowy

Platon / Epikur → podważają słowa Heraklita, wskazują na ustalenia (elementy konwencjonalne)

§         w średniowieczu zakładano, ze najpierwotniejszym językiem był hebrajski → zróżnicowanie miało być skutkiem zburzenia wieży Babel (Biblia)

§         następnie za najpierwotniejszy język uznawano łacinę

§         Condillac (XVIII w.) zakładał, że język rozwijał się z mimiki i gestów

→    gesty połączone z ekspresją, silną gestykulacją [Włosi, Hiszpanie]

§         badania nad kodem porozumiewania się orek, delfinów, waleni (nie rozszyfrowane)

§         badania nad kodem porozumiewania się pszczół

natywizm: koncepcja, która w uczeniu się języka przypisuje większą rolę cechom dziedzicznym niż doświadczeniu nabytemu w kontakcie fizycznym i społecznym. Chomsky przyjmował, że istnienie poznania jest niezależne od doświadczenia. Argumentem za taką koncepcją języka jest wg niego fakt, że dzieci bardzo szybko uczą się języka → to, że człowiek szybko się uczy języka wynika z jego wrodzonych zdolności

język: twór społeczny, służy do porozumiewania się

→    prymarnie dźwiękowy

→    wtórnie graficzny

porozumiewanie się:   nadawca --- język --- odbiorca 

podziały języków

I ETNICZNE: są lub były używane jako rodowite przez członków jakiegoś społeczeństwa

II POMOCNICZE: języki, którymi dana społeczność nigdy nie posługiwała się jako pierwszym

I JĘZYKI ETNICZNE

1.      żywe – te którymi się posługujemy

2.      martwe

a)      wegetujące: o tradycji ciągłej, nigdy nie wygasającej (łacina, greka)

b)     odcyfrowane: znajomość zanikła, ale pozostały teksty, które zostały odszyfrowane,
co pozwoliło odnowić ich znajomość (język egipski, język sumeryjski)

c)      zrekonstruowane: po niegdyś żywym języku nie pozostały nawet teksty pisane, chociaż przekształcił się on w inne języki, co pozwoliło językoznawcom w przybliżeniu go zrekonstruować (język prasłowiański)

II JĘZYKI POMOCNICZE

1.      międzyetniczne

a)      sztuczne (esperanto[1], ido[2], novial[3], occidental[4], interlingua[5])

b)     pidgin: ogólnie język mieszany, utworzony na podstawie języka angielskiego i jakiegoś innego języka; rozwija się

c)      międzynarodowe: powstają wskutek wzajemnych zapożyczeń w efekcie długich
i bliskich kontaktów różnych grup etnicznych (języki kreolskie, pidginy, które
z różnych względów stały się językiem jakiejś społeczności), najczęściej powstałe przez uproszczenia morfologiczne języków kolonizatorów i przesycane elementami leksykalnymi języka tubylców → np. na bazie języka francuskiego mówi się na Haiti
i Marinice, na bazie języka angielskiego mówi się na Jamajce (sabiry, preolskie, pidginy)

2.      międzynarodowe: posługują się nim różne narody/plemiona w kontaktach handlowych, dyplomatycznych, naukowych

→ greka, łacina, angielski

→ angielski, francuski, hiszpański, chiński, arabski, rosyjski, suahili, perski, hausa

a)      naturalne: te, które powstały w drodze naturalnego rozwoju

b)     sztuczne: nie podlegają ewolucji, służą kontaktom

27. 02. 2008

język jako przedmiot językoznawstwa i innych dyscyplin naukowych

§        

różne dyscypliny zajmują się językiem → jest to jeden z elementów badań

§         antropologia

§         etnologia

§         logika

§         psychologia

językoznawstwo/lingwistyka: nauka o języku, z uwagi na to, że język może być przedmiotem badań innych dyscyplin naukowych; językoznawstwo określa się jako naukę, w której język jest głównym przedmiotem badań

między aspektem językoznawczym i niejęzykoznawczym podejmowanych badań granice często
się zacierają

§        

dąży się do integracji tych dyscyplin

§         socjolingwistyka

§         psycholongwistyka

a)      językoznawstwo wewnętrzne: polega na badaniu samego języka bez uwzględniania związanych z nim zjawisk z zakresem innych nauk

b)     językoznawstwo zewnętrzne: dział powiązany z innymi naukami empirycznymi

o językoznawstwo antropologiczne/etnolingwistyka: [Whorf] przedmiotem badań są tu wzajemne związki między językiem, myśleniem, zachowaniem człowieka i rzeczywistości, czyli związki miedzy formalną strukturą języka, a resztą kultury społeczności, która tym językiem mówi.

   przedstawiciel: Benjamin Whorf, wg niego język jest nie tylko środkiem porozumiewania się, ale zawiera w sobie określony obraz świata

o socjolingwistyka: bada rolę języka w społeczeństwie, zajmuje się rozpatrywaniem języka
w różnych grupach społecznych, szczególnie w jakim zakresie różnią się one od języka ogólnego, bada też stylistyczne zróżnicowanie języka

   nazwa została utworzona w 1952 w U.S.A

o dialektologia: nauka o dialektach, czyli regionalnym zróżnicowaniu języka

   w Polsce jest 5 dialektów: kaszubski, mazowiecki, śląski, małopolski, wielkopolski

              w obrębie danego dialektu może znajdować się skupisko używanych gwar → nie da się   powiedzieć ile jest gwar → są zespoły gwarowe

o psycholingwistyka: bada zachowanie mowy w aspekcie psychologicznym, jej powstanie datuje się na rok 1955.

Zajmuje się szczególnie zjawiskami psychologicznymi i fizjologicznymi zachodzącymi
u człowieka w procesie komunikacji, np. w jaki sposób odbywa się proces uczenia  języka.

Niektórzy zaliczają tu także badania nad afazją, różnicami w komunikowaniu się człowieka
i zwierząt, pochodzeniem i rozwojem języka w ogóle

o glottodydaktyka: zajmuje się procesem nauczania/uczenia języków obcych, niektórzy próbują tu włączyć też naukę o procesie przyswajania i uczenia się języka ojczystego → tradycyjnie przyswajaniem języka zajmuje się psycholingwistyka, a nauczaniem języka metodyka

a)     językoznawstwo teoretyczne: budowanie teorii języka

b)     językoznawstwo stosowane: bada możliwości i sposoby wykorzystania językoznawstwa
w innych dyscyplinach (np. logopedia, socjolingwistka, psycholingwistyka)

c)     

rozgraniczenie między synchronią a diachronią wprowadził Ferdynand de Suasoure

d)     językoznawstwo diachroniczne: zajmuje się zagadnieniami rozwoju języka z punktu widzenia zmian, jakim on podlega w czasie; zaczęło się kształtować na przełomie XVIII i XIX wieku (jako nauka), wtedy zaczęły się kształtować filologie narodowe, a to jest zaczątek dający materiał. Najczęściej stosowaną jest metoda historyczno-porównawcza = językoznawstwo historyczno-porównawcze

e)      językoznawstwo synchroniczne: bada język w danym momencie jego rozwoju (nie interesuje się ewolucją języka). Przedmiotem zainteresowania jest sposób funkcjonowania języka niezależnie od pochodzenia jego elementów. Język traktuje się jako sume luźnych elementów – elementy względem siebie pozostają w określonych relacjach.

f)       językoznawstwo funkcjonalne: termin stworzony przez strukturalistów praskich, którzy kładli nacisk na komunikacyjny charakter języka → zakładali, że analiza pewnych elementów języka musi być ściśle związana z ich funkcją

g)     językoznawstwo taksonomiczne: jego celem jest wyodrębnianie i klasyfikacja różnych jednostek językowych. Ten typ językoznawstwa stworzył Noan Chomsky – twórca gramatyki generatywnej. W tym ujęciu wszystkie cechy istotne dla danej jednostki języka (np. fonem) oraz jej przynależność do określonej klasy można wyznaczyć na podstawie cech formalnych współwystępujących z daną jednostką w aktualnych wypowiedzeniach. Podstawową rolę odgrywają tu kryteria dystrybutywne, np. rzeczownik w języku angielskim występuje z the

h)     językoznawstwo opisowe/materiałowe: bada i opisuje system języka (frazeologiczny, leksykalny, gramatyczny)

i)       językoznawstwo porównawcze

-          historyczne: porównuje jeden język z innym w określonym czasie – klasyfikacja historyczna języków wedle stopnia wspólności ich pochodzenia

-          typologiczne: ustala klasyfikację języków wedle podobieństwa ich budowy

j)       językoznawstwo szczegółowe: bada pojedynczy język

k)     językoznawstwo kontrastywne: porównuje wybrane języki

narodowe i międzynarodowe funkcje języków

narodowa: jest elementem spajającym naród, będąc narzędziem komunikowania się oraz jest jednym z elementów kultury

międzynarodowa: jest narzędziem komunikowania się w różnych sytuacjach

języki dzisiejszej Europy

§         rodzina praindoeuropejska → słowiańskie, germańskie, celtyckie

§         rodzina indoeuropejska → łacina

§         język reaktywowany → hebrajski

§         rodzina ałtajska → turecki

§         rodzina uralska → języki: fiński, estoński, węgierski

* niektóre języki są dziś zagrożone: szkocki (88 tys.), irlandzki, baskijski

* język umiera, kiedy ludzie przestają posługiwać się nim na co dzień; nie rozwija się

* liczba języków na  świecie maleje → uwarunkowania ekonomiczne i społeczne

05. 03. 2008

stosunek języka do innych rodzajów znaków

znak

treść oznaczana

(to, na co zwracana jest uwaga)

forma oznaczająca

(coś, co odsyła do czegoś)

5.      smakowe

6.      zapachowe

znaki:

1.     

·         drogowe

·         kolejowe

·         mimika twarzy

·         dym

2.      dotykowe

3.      wzrokowe

4.      słuchowe

5.      dotykowe

§         znaki, które się wzajemnie warunkują, tworzą system znaków – jeden bez drugiego nie może się obyć, muszą też różnić się od siebie i to przeciwieństwo nazywamy ...