Figle z językiem - poradnik językowy - Jerzy Podracki.pdf

(756 KB) Pobierz
512480894 UNPDF
Polszczyzna nam
PORADNIK JĘZYKOWY DLA KAŻDEGO
pod redakcją JERZEGO PODRACKIEGO
111.11
Tomasz Bereda Maria Dolacka i Halina Marszałek •
Jerzy Podracki Anna Strzałkowska Małgorzata Wodiczko
Wydawnictwo MEDIUM
SPIS TREŚCI
Wstęp (J. Podracki) ................................ 9
ROZDZIAŁ PIERWSZY
Trochę teorii
(Jerzy Podracki)
Język i jego funkcje .............................. 11
Funkcja komunikatywna (14) Funkcja ekspresywna (14) Funkcja impresywna (15) Funkcja
poetycka (15) Funkcja symboliczna (16)
Co to jest błąd językowy? . .......................... 16
Czy wszyscy i wszędzie mówimy jednakowo? .............. 20
ROZDZIAŁ DRUGI
Jak wymawiamy wyrazy?
(Tomasz Bereda)
Kilka uwag wstępnych ............................ 25
W poszukiwaniu zasad poprawnej wymowy ................. 25
Jeszcze parę informacji ............................ 26
Kłopoty z głoskami nosowymi ........................ 27
Wymowa ą i ę ................................. 27
Wymowa połączeń typu on, om przed spółgłoskami szczelinowymi ..... 29
Tajemnicza głoska r) .............................. 30
Wymowa niektórych spółgłosek ...................... 30
G czy g', K czy k' ............................... 30
Czy rozróżniamy w wymowie ch i h? ..................... 31
Ł potrzebne i niepotrzebne .......................... 32
Trudne połączenia głosek .......................... 32
Wymowa wyrazów typu biologia, priorytet .................. 32
Wymowa grup samogłoskowych typu ea, au, ai ............... 33
Przyimki rozszerzone o dodatkowe e ..................... 34
Spółgłoska dźwięczna czy bezdźwięczna ................. 35
Wyrazy typu ofensywa, striptizerka ..................... 35
W po spółgłosce bezdźwięcznej ........................ 36
Upodobnienia międzywyrazowe spółgłosek ................. 36
Inne upodobnienia .............................. 37
Grupy trz, drz i dż ............................... 38
Z przed spółgłoskami miękkimi oraz przed sz, z, cz ............. 39
O uproszczeniach ............................... 39
Przyrostki -wski, -uistwo ........................... 40
Jak wymawiać wyrazy siadł, ziarnko itp.? .................. 40
Uproszczenia grup spółgłoskowych w liczebnikach ............. 41
Wpływ wymowy gwarowej ......................... 41
Nie zawsze na przedostatniej sylabie (czyli o akcencie) ........ 42
Akcent wyrazów typu czytaliśmy, pisałbym, osiemset ........... 42
Formy pierwszej i drugiej osoby liozby mnogiej czasu przeszłego (widzieliśmy, widzieliście) (42)
Formy trybu warunkowego (42) Liczebniki typu czterysta, pięćset (43) Wyrazy z przyciskiem na
trzeciej sylabie od końca ............. 43
Wyrazy zapożyczone zakończane na -ika, -yka (43) Wyrazy pochodzenia obcego zakończone na
-ik, -yk (43) Inne wyrazy pochodzenia obcego (44) Wyrazy z akcentem na ostatniej
sylabie ................... 44
Akcent chwiejny . . /............................ 45
Wyrazy nie mające samodzielnego akcentu ................. 45
Akcent na pierwszeiróylabie ......................... 46
Akcent obcych nazw własnych oraz innych nie spolszczonych wyrazów i wyrażeń ....
i .............................. 47
Wymowa nazw obcych ............................ 48
Trudności w przejęciu wymowy oryginalnej ................. 48
Odmiana nazwisk obcych a ich wymowa .................. 50
Spolszczanie niektórych obcych nazw własnych .............. 51
ROZDZIAŁ TRZECI
Z fleksją na ty
(Maria Dolacka)
Język polski - trudny nie tylko dla cudzoziemców ..........
Nazywam się... ................................
Dwa słowa o przedstawianiu się .......................
Mam na imię Hugo .............................. 57
Odmiana polskich imion - kłopoty z mianownikiem i wołaczem ..... 58
Trudniejsze formy polskich nazwisk mężczyzn ............... 59
Nazwiska zakończone na samogłoskę -a ................. 59
Nazwiska zakończone na samogłoskę -e ................. 59
Nazwiska zakończone na samogłoskę -o ................. 60
Nazwiska zakończone na samogłoskę -i (-y)................ 61
Nazwiska zakończone na spółgłoskę ................... 62
Nazwiska wieloczłonowe .......................... 63
Trudniejsze formy polskich nazwisk kobiet ................. 63
Nazwiska żeńskie w postaci męskiej ................... 63
Nazwiska zakończone na -owa, -ówna, -ina (-yna), -anka ........ 64
Nazwiska typu Zimny ........................... 65
Nazwiska dwuczłonowe .......................... 66
Czy odmieniać imiona i nazwiska cudzoziemców? ............. 66
Mieszkam w... ................................. 70
Polskie nazwy miejscowe są odmienne .................... 70
W Jarosławiu, w Karczewie, w Gołdapi ................... 71
W Limanowej, w Częstochowie, w Charzykowach .............. 73
W Zakopanem ................................. 74
W Białej Podlaskiej, w Białymstoku ..................... 75
Czy odmieniać obce nazwy miejscowe? .................... 75
Którą końcówkę wybrać w dopełniaczu? ................... 76
Wyraz znany, ale jak go odmieniać? .................... 77
Rzeczowniki .................................. 77
Rzeczowniki odmienne i nieodmienne ................... 77
Rzeczowniki o niepełnej odmianie ..................... 79
Trudniejsze formy przypadkowe ...................... 82
Mianownik liczby pojedynczej (82) Dopełniacz liczby pojedynczej (83) Celownik liczby
pojedynczej (84) Biernik liczby pojedynczej (85) Miejscownik liczby pojedynczej (85) Wołacz
liczby pojedynczej (86) Mianownik liczby mnogiej (86) Dopełniacz liczby mnogiej (87) Biernik
liczby mnogiej (90) Narzędnik liczby mnogiej (90) Kłopotliwe rzeczowniki ............................ 91
Cudzysłów (91) Statua (91) Rzeczpospolita (92) Procent (92) Wolt, gram i inne (93) Manna (93)
Sędzia i hrabia (94) Oka, ucha, oczy, uszy i ręce (94) Mieszcznin (95) Przyjaciel (96) Bułgarski lew
(96) Przymiotniki .................................. 96
Liczebniki ................................... 98
Pięć, dziesięć ................................. 98
Piąty, dziesiąty .............................. 100
Pięcioro, dziesięcioro ........................... 101
Mało, dużo ................................. 103
Pól, pięć dziesiątych ............................ 104
Zaimki ./.................................. 104
Mi czy/mnie? ............................... 104
Go czyje? ................................. 105
Je czy ich? ................................. 106
Te /żyto? ................................. 107
Te/czy tę? ................................. 107
Każde? .................................. 108
Osobowe formy czasowników ........................ 108
Lubieją i rozumieją ............................ 109
Ssą czy ssdją? ............................... 109
Wziąłeś ciy wzięleś? ............................ 110
Zniknąt/kzy znikt? ............................. 111
Pielita^zy pętla? ............................. 112
Szlam, szedłem... ............................. 112
Śpiewajmy i tańczyjmy .......................... 113
/ J
ROZDZIAŁ CZWARTY
Skomplikowane konstrukcje składniowe
(Jerzy Podracki)
Liczebniki polskie, czyli o wyrazach, z którymi nikt nie może
sobie poradzić ...... 7 .......................... 115
Daty .........../.......................... 123
To wydaje się być niepoprawne ...................... 125
Niesforne przyimki ../............................ 127
Kariera przyimka dla f ............................ 128
Jadę na miasto czy da miasta? ........................ 130
Nie piszemy na adrejs, nie dzwonimy na numer\ .............. 133
Jak pytamy o cenęy .............................. 134
Okolo południa i oaolo stu złotych ...................... 134
Przed laty, ale sprzed lat ........................... 135
Czasowniki z różnymi przyimkami ..................... 136
Przyimki wtórne ............................... 140
Idąc przez most, wiatr zerwał mi czapkę ................. 142
Czy łatwo łączyć zdania? .......................... 147
Co z zaimkiem co? ............................... 147
Co z zaimkiem który? ............................. 148
Kiedy który, kiedy gdzie? ........................... 150
Kiedy który, kiedy jaki? ........................... 151
Co ze spójnikiem a? .............................. 152
Jak sobie radzić ze spójnikami podwojonymi? ................ 153
Cząstki żeśmy, żebyście, cośmy itp. ..................... 155
ROZDZIAŁ PIĄTY
Swawole słowotwórcze
(Anna Strzafkowska)
Czy wiemy, co to jest słowotwórstwo? .................. 157
Krótka kotara paliwowa ........................... 158
Osiągi techniczne ............................... 161
Jak tytułować kobietę? ........................... 162
Tylnie siedzenie ................................ 165
Zaspakajać, wlanczać i inne kłopoty ................... 165
Wzmożona oglądalność ........................... 168
Stopniowanie przymiotników - najostatniejsze wiadomości ..... 169
Budapeszteński czy budapesztański, zabrski czy zabrzański? .... 170
ROZDZIAŁ SZÓSTY
Stówa, słowa, słowa...
(Halina Marszatek)
Słownictwo tworzywem języka ...................... 173
Dlaczego słowa płatają nam figle? .................... 176
Wybieramy słowa .............................. 177
Czy znamy słowa? .............................. 177
Co lepsze - mieć wąsy czy posiadać brodę? ................ 179
Mieć-posiadać ............................. 179
Twierdzić - stwierdzić .......................... 180
Liczba - ilość ............................... 182
Przez - poprzez .............................. 182
Czy można oszczędnie szafować? ...................... 183
Tworzymy nowe słowa ........................... 185
Umakijować czy umalować? ........................ 185
Słowa zmieniają znaczenie ....................... 187
Architekt .................................. 188
Autor .................................... 188
Dyrygent .................................. 189
Kondycja .................................. 189
Generacja ................................. 190
Wyraz obcy - czy zawsze potrzebny? .................. 190
Inflancja
czy inflacja? ............................ 192
Czy duet to dublet? ............................. 192
Exodus trenerów ............................... 193
Umowa dwustronna czy bilateralna? .................... 194
Wiodąca kolekcja modnych wyrazów .................. 196
Aktualnie, aktualny ............................. 196
Alternatywa ................................. 197
Dysponować, dyspozycja .......................... 198
Dywagacje, dywagować ........................... 199
Edycja .................................... 200
Festiwal ................................... 201
Kluczowy ................................... 202
Optyka .................................... 203
Pakiet ....................................203
Spektakularny ................................ 205
Szlagier, szlagierowy ............................ 206
Wiodący ................................... 206
Wyartykulować, wyartykułowanie ..................... 207
Slowa-wytrychy ...............................208
Asortyment .................................. 208
Szeroki .................................... 210
Wstęp
Użyty w tytule książki zwrot plątać figle jest oczywiście zrozumiały, niemniej jednak zasługuje na
krótki komentarz językowy. Czasownik plątać, obecnie już trochę przestarzały, ma dwa znaczenia:
1) "zadawać cios nożem, mieczem itp.; rozcinać, rozszczepiać, rąbać coś wzdłuż;
ciąć na kawałki, płaty";
2) "robić komuś to, czego się nie spodziewa; wyrządzać, wyprawiać, wyczyniać";
dziś głównie w zwrotach: plątać figle, kawały, psikusy.
W przeszłości zastosowania przenośne tego wyrazu były częstsze, na przykład u Słowackiego: "Nie
bój się - niech je twa krytyka płatni e, od nieprzyjaciół moich więcej znoszę, te strofy są złe,
powiedz to otwarcie". Współcześnie - los lubi czasem płatać złośliwe figle, pogoda płata figle, no i
nasz rodzimy język polski.
O tym, że wszyscy mamy z nim rozmaite kłopoty, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Tego typu
przykre doświadczenia znamy przecież nie tylko ze szkoły, ale również z niezliczonych sytuacji w
życiu dorosłych. Nasza książka ukazuje tylko niektóre trudności, rozstrzyga tylko niektóre
wątpliwości. Jest ona adresowana do wszystkich odbiorców zainteresowanych poprawnością i
kulturą języka polskiego, w tym także do dziennikarzy pracujących w środkach masowego
przekazu. Autorzy publikacji to pracownicy byłej Redakcji Językowej Polskiego Radia i Telewizji,
znają dobrze tendencje panujące we współczesnej polszczyźnie mówionej i pisanej, a więc również
najczęstsze usterki i błędy językowe Polaków z różnych warstw i klas społecznych. Nasze zaplecze
materiałowe - właściwie jedyne w kraju - stanowią kartoteki i zbiory Redakcji Językowej.
Korzystamy naturalnie także z innych źródeł.
Tematyka książki obejmuje zagadnienia fonetyki normatywnej, fleksji i słowo-twórstwa różnych
części mowy, właściwego stosowania wyrazów polskich i obcych, problemy frazeologii, składni i
stylistyki. Ograniczamy do niezbędnego minimum teorię lingwistyczną, koncentrując się przede
wszystkim na kwestiach poprawnościowych i ciekawostkach językowych. Rezygnujemy z
przedstawienia wszystkich zjawisk z zakresu poprawności i kultury języka (co byłoby zresztą
prawie niewykonalne) na rzecz dokładniejszej analizy wybranych faktów - naszym zdaniem,
ciekawych, trudnych czy też mało dotąd opracowanych.
Nietypową częścią tej publikacji jest "Humor z anteny" - wykaz konstrukcji i form śmiesznych, a
nawet kuriozalnych, ale w pełni autentycznych (z radia i telewizji). Nie chodzi przy tym o
ośmieszanie kogokolwiek (autorami są nie tylko dziennikarze, ale i goście PRiTV), bo jak mówił
Ignacy Krasicki:
Żart broń jest często zdradna i szkodliwa, Ale też czasem i jej trzeba zażyć...
Jerzy Podracki
ROZDZIAŁ PIERWSZY
Trochę teorii
JĘZYK I JEGO FUNKCJE
Poglądy na temat tego, czym jest język, zmieniały się. Można by przytoczyć setki różnych określeń
- od starożytności po dzień dzisiejszy. W XX wieku, głównie pod wpływem ujęć
strukturalistycznych, zaczęto jednak rozumieć język jako system znaków służący przekazywaniu
informacji. Owe znaki językowe nie stanowią przy tym przypadkowego zbioru, ale właśnie system

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin