K. Poznański, Historia wychowania, cz. 1.pdf

Historia wychowania

Par uwag wst pnych

Zamieszczony ni ej tekst jest swoistym repetytorium wiedzy z historii wychowania,

jaka zwykle w tym, lub w podobnym zakresie, jest aplikowana studentom studiów

pedagogicznych w przekonaniu, e tworzy b dzie swoist podwalin dla budowy szeroko

rozumianej kultury pedagogicznej przez ukazanie zarysu dziejów kszta cenia i wychowania

dzieci i m odzie y w ró nych okresach historycznego rozwoju naszej europejskiej cywilizacji,

a wi c od czasów staro ytnych a po wspó czesno , ze szczególnym uwzgl dnieniem

naszych, polskich tradycji edukacyjnych.

Zamieszczony ni ej tekst nie jest prób napisania jeszcze jednego podr cznika

po wi conego historii wychowania, ale s to nieco rozbudowane moje notatki do wyk adów,

jakie z tego przedmiotu od kilkunastu lat prowadz dla studentów Akademii Pedagogiki

Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie i ju od 10 lat dla studentów Wy szej

Szkole Pedagogicznej ZNP w Warszawie.

Podstaw do ich opracowania by y g ównie nast puj ce podr czniki akademickie:

Stanis awa Kota Historia wychowania , Historia wychowania pod redakcj ukasza

Kurdybachy oraz Historia wychowania. Wiek XX pod red. Józefa Mi so, Dzieje o wiaty

polskiej napisane przez Ryszarda Wroczy skiego, Historia Filozofii W adys awa

Tatarkiewicza, Historia Chre cija stwa Paula Johnsona, Historia Ko cio a Katolickiego

ks. Mariana Banaszaka, Stefana Wo oszyna Dzieje wychowania i my li pedagogicznej w

zarysie oraz Stefana Kieniewicza Historia Polski .

W odniesieniu do dziejów wychowania w Polsce (i nie tylko), cz sto si ga em do

Monografii z dziejów o wiaty i Rozpraw z dziejów o wiaty wydawanych w Ossolineum

przez PAN pod red. ukasza Kurdybachy lub Józefa Mi so.

Dla uzupe nienia i wzbogacenia wiedzy zawartej w moich wyk adach, bez w tpienia

warto tak e zapozana si z innymi podr cznikami historii wychowania, które aktualnie

dost pne s na naszym runku wydawniczym, a mianowicie: Kalina Bartnicka i Irena Szybiak,

Zarys historii wychowania , Warszawa 2001, Wyd. ak ; Stefan Mo d e , Zarys historii

wychowania cz. I-III, Kielce 1992-1995, Wyd. Pedagogiczne ZNP; Jan Hellwig (red.)

Historia wychowania , Pozna 1994, Wyd. UAM; Hanna Markiewiczowa, Wybrane

zagadnienia z historii wychowania , t. 1, Warszawa 2001, Wyd. APS oraz Stanis aw Litak,

Historia wychowannia t. 1 do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004, Wyd. WAM.

Ca y kurs moich wyk adów podzieli em na 12 rozdzia ów i na ko cu ka dego z nich

zamie ci em kilka pyta kontrolnych, które by mo e u atwi Czytelnikowi zwrócenie uwagi

na te zagadnienia, które w jego obr bie tematycznym wydaj si najwa niejsze.

Ca y tak skonstruowany tekst wyk adów zamierzam wyda drukiem. Zdaj sobie

spraw z jego niedoskona o ci. Nie wykluczam b dów w narracji i interpretacji. B d

wdzi czny za przekazanie mi poczt elektroniczn swoich spostrze e i uwag. Mój adres e-

meilowy: Karol.poznanski@neostrada.pl

Rozdzia I

Staro ytna Grecja

Karol Pozna ski

Pocz tki

kultury helle skiej si gaj mitycznego

w adcy Krety, króla Minosa , tj ok. 3

tys. lat p.n.e. Jej lady, to m.in. ruiny pa aców w Knossos, Faistos i Mallii.

Ludno staro ytnej Grecji sk ada a si

z plemion indoeuropejskich, które nap yn y

tu w ró nych okresach czasu. - ok. 2000 r. pne przybyli - Jonowie, w ok. 1700 r. -

Achajowie , twórcy pot gi Myken (na Peloponezie) , a ok. 1300-1200 r. - Dorowie ,

mieszkaj cy dot d w pó nocnej Grecji, w s siedztwie Macedo czyków, którzy obalili pot g

Myken.

Podbój Grecji przez Dorów i podzia ziemi mi dzy zwyci zców doprowadzi do

wykszta cenia si szczególnej sytuacji politycznej i rozdrobnienia terytorialnego. Powstaj

ci gle rywalizuj ce ze sob ma e pa stwa

miasta ( polis ), co by o ród em ich s abo ci

politycznej, ale w dziedzinie kultury przynios o wiele niezwyk ych wprost efektów.

po swojemu urz dza y swój ustrój polityczny i

piel gnowa y swój odr bny obyczaj w yciu rodzinnym i spo ecznym, ale jednolity podk ad

rasowy zapewnia ca ej kulturze helle skiej poczucie wspólnoty charakteryzuj ce si sta ymi

wspólnymi rysami, ale i mnóstwem odr bno ci szczepowych.

Wyra ne rysy kultury helle skiej ukszta towa y si ok. VIII - VII w . p.ne.

Wielki wp yw na ten proces mia o m.in. przyj cie w po owie IX w. - fonetycznego alfabetu

fenickiego sk adaj cego si z 24 znaków. W tym czasie yje i tworzy Iliad i Odysei

ok. 700 r. wiejski poeta H e z j o d pisze Teogoni ,

wielki epos, w którym opowiada o rodowodzie w i a t a, b

o g ó w (Uranos, Kronos,

Zeus) i h e r o s ó w, g ównych bohaterach greckiej religii i m i t o l o g i i.

Najwi kszy rozwój kultury greckiej przypada na IV

V w. Pod koniec IV w. Grecja

traci

niepodleg o . W

338 r ., król Macedonii Filip II (359-339) rozgromi wojska greckie w

bitwie pod Cheronej . Synem Filipa by Aleksander Wielki (336-323), który uwa any jest

za najwi kszego wodza staro ytno ci. Stworzone przez niego pa stwo si ga o wód rzeki

Indus i graniczy o z Indiami. W niespe na dwa wieki pó niej pot ga Macedonii zosta a

rozbita przez Rzym. W 168 r. po przegranej bitwie pod P u d y n

Macedonia upada.

Niebawem, w 146 r., po zdobyciu i zburzeniu przez Rzymian Koryntu , poszczególne

prowincje tego pa stwa zosta y wcielane do Rzymu.

Spo ecze stwo helle skie

dzieli o si na ludzi wolnych i niewolników. Niewolnicy

d wigali ci ar pracy fizycznej, rolnej, rzemie lniczej i pos ug domowych.

Grek

obywatel , zw aszcza zamo niejszy, który posiada wi ksz ilo ziemi,

po wi ca si wojnie, polityce i yciu publicznemu. Bra udzia w uroczysto ciach

Poszczególne miasta i wyspy greckie

prawdopodobnie H o m e r, za

pa stwowych i religijnych i zajmowa si yciem umys owym. Jego syn kszta ci si nie po

to, by przygotowywa si do pracy zawodowej. Szko a i wychowanie mia y dobrze usposobi

go do tego wszystkiego, co w przysz o ci b dzie go zajmowa o jako obywatela i obro c

wszystkich naj ywotniejszych interesów swojego pa stwa. Spraw naczeln by a obrona

jego niepodleg o ci , a wi c wychowanie mia o przede wszystkich charakter militarny.

Wojny z bli szymi i dalszymi s siadami prowadzono nie tylko w wp ywy polityczne

i podboje terytorialne, ale tak e o podbój nowych kolonii, o zabezpieczenie wymiany

towarowej i handlu, o pozyskanie nowych niewolników itd. Trzeba wi c by o zapewni

pa stwu odwa nych i dzielnych o nierzy, zdolnych wodzów i dobrych urz dników.

Cennym obywatelem by ten, kto sw t yzn fizyczn i moraln móg najwi cej odda

pa stwu us ug w czasie wojny, na placu boju, a w czasie pokoju

jak najskuteczniej

umacnia i przygotowywa je do przysz ej wojny.

Z tak rozumianych obowi zków obywatelskich wy ania y si ogólne cele wychowania

helle skiego.

Przede wszystkim troskliw opiek otaczano rozwój fizyczny m odzie y. Cia o by o

Najpierw starano si wzmacnia je i hartowa ,

a potem wiczy w zwinno ci i odporno ci na zm czenie. Oprócz niezliczonej ilo ci

pomys owych gier i zabaw, którymi zajmowano dziecko w wieku ch opi cym, ustali

si w zwyczaju greckim program wychowania gimnastycznego m odzie y, obejmuj cy tzw.

pentathlon , czyli skoki, biegi, rzucanie dyskiem i oszczepem oraz zapasy. wiczenia te

stanowi y swoisty wst p do pó niejszego wychowania wojskowego. Poza tym ka dy Grek

umia p ywa .

wiczenia pentathlonu cieszy y si szacunkiem w ca ej Helladzie . Dla popisywania

si w nich najsprawniejszej m odzie y urz dzani co cztery lata wielkie

igrzyska narodowe.

Ich geneza nie jest w pe ni wyja niona. By mo e, i pocz tek igrzysk by zwi zany z

uroczysto ciami ku czci zmar ych.

Homer w XXIII ksi dze Iliady

opisywa takie

igrzyska Achajów czasie walk pod Troj

(w XII w.). Brali w nich udzia najm niejsi

wojownicy wspó zawodnicz c w wy cigach rydwanów, w walkach bokserskich, zapasach,

biegach w zbroi, rzutach kul , w óczni i strzelaniem z uku, a zwyci zców wyró niano

cennymi nagrodami.

Pierwszy zapis o starogreckich igrzyskach pochodzi z 776 r. pne. Igrzyska czyli

greckich. W Atenach np. do

zawodów stawa a nie tylko doros a m odzie (efebowie), ale tak e kilkunastoletni ch opcy

przedmiotem szczególnej zapobiegliwo ci.

agones organizowane by y we wszystkich pa stwach

Najwi ksz popularno i ogólnonarodowy charakter mia y panhelle skie igrzyska

grup stanowili seniorzy ( presbytoroj).

W igrzyskach mogli uczestniczy tylko wolni obywatele greccy i to pod

warunkiem, e nie s ska eni czynem haniebnym.

olimpijskie odbywaj ce si co 4 lata na Peloponezie w Olimpii , w gaju po wi conym

Zeusowi . Tam, obok licznych wi ty , podziwia by o mo na pos g Zeusa wyrze biony

przez Fidiasza, uznany za jeden z cudów wiata. Te igrzyska stanowi y podstaw greckiego

kalendarza.

Aby umo liwi wszystkim Grekom udzia w igrzyskach - na czas ich trwania

ustanawiano powszechny pokój

- ekechejrija . Ka dy uczestnik by w tym czasie pod opiek

Zeusa i dlatego aden obywatel i adne pa stwo nie mia o pogwa ci tego pokoju.

Igrzyska mimo utraty przez Grecj niepodleg o ci i wielu ró nych wynaturze ,

przetrwa y do ko ca IV w. n.e.

Dopiero cesarz rzymski Teodozjusz I, arliwy chrze cijanin,

w 393 r. ne, zakaza ich odbywania, jako przejaw poga skich praktyk. Ostatnie odby y si

w Antiochii w 508 r.

Mimo szczególnego kultu dla cia a Grecy umieli zachowa granice w wychowaniu

gimnastycznym . Jednostronny nacisk na wyrabianie musku ów, na atletyk , nie by

szanowany, a zawodowe oddawanie si zapa nictwu, lub boksowi, by o wr cz w

pogardzie. Powszechnie uwa ano, e sama dzielno i sprawno fizyczna nie wystarcza dla

doskona o ci cz owieka, je eli w parze z ni nie idzie pi kno moralna i szlachetno

duchowa . A wi c widzieli cis y zwi zek wychowania fizycznego z wychowaniem

moralnym, z trosk o kszta cenie charakteru .

Ten idea nazywali kalokagathi

(kalos = pi kny i agatos = dobry).

Nic wi c dziwnego, e od wczesnego dzieci stwa wpajali dziecku zdrowe zasady

moralne; przyuczali je do post powania skromnego, pe nego umiarkowania, a m odzie

przyzwyczajali do unikania rubasznych gestów i ruchów, do stania i siedzenia w przyzwoitej

postawie, do chodzenia w milczeniu, do zachowania milczenia wobec starszych, do

skromnego ubioru itd. Szczególnie wpajano cze dla rodziców i szacunek dla starców.

W kszta ceniu charakteru i umys u g ówna rol odgrywa o wychowanie muzyczne .

Jego nazwa pochodzi od muz, od opiekunek nauk i sztuk. Obejmowa o piew, muzyk ,

poezj i taniec. Wi za o si ono z kultem religijnym, z czci bogów. Wprawdzie nie

ulegano m odzie y adnej nauki religii, ale z bóstwami zaznajamiano si ju od wczesnego

dzieci stwa, bo praktycznie aden moment ycia prywatnego i publicznego nie obchodzi si

( neoj), którzy walczyli z bezbrodymi m odzie cami ( agenejoj) . Zwykle osobn

bez czci bogów. W domu

zwracano si do nich ju to z podzi kowaniami za otrzymane

urz dza o publiczne, czasem

wielodniowe uroczysto ci z mod ami, ta cami, piewami, procesjami i ofiarami dla

utrzymania bóstw w yczliwym usposobieniu dla swoich celów i zamierze .

Dzieci i m odzie , w bia ych szatach, z ga zkami oliwnymi piewa y hymny do

bogów, recytowa y utwory najlepszych poetów. Urz dy dba y o to, by dziatwa i m odzie

by a w a ciwie przygotowana do udzia u w tych publicznych nabo e stwach. Od melodii i

rytmu wymagano harmonii, powa nego charakteru, ceniono styl surowy i melodie proste. Za

instrument narodowy uchodzi a pocz tkowo lutnia , a pó niej, tak e flet i klarnet . Cz owiek

umiej cy gra uchodzi za wykszta conego, ale nie ceniono wirtuozerii.

Kszta cenie muzyczne wi za o si tak e z wykszta ceniem literackim

poetyckim.

Do piewu i recytacji trzeba by o nauczy si wielu hymnów i poematów. wiczono pami ,

ch tnie przy tym uczono si czytania i pisania, poznawano histori w asnego szczepu, jego

bohaterów, królów, wodzów, filozofów i poetów.

ycie publiczne opiera o si na ustnym post powaniu . Obrady na zgromadzeniach

ludowych, czynno ci urz dnicze, s downictwo, przyjmowanie zagranicznych pos ów

wszystko wype niane by o osobi cie, przewa nie bez dokumentów i bez u ycia pisma.

Wymowa i konwersacja , przys uchiwanie si rozmowom starszych

przyczynia o

si samokszta cenia w tym zakresie m odzie y. By o to tym atwiejsze, bo w niewielkich

przecie miastach, ca e ycie publiczne koncentrowa o si na rynku, na ulicach i w domach.

Na polu wychowania m odzie y, jak i w ca ym yciu kulturalnym Grecji, widoczne

w celach i

sposobach przygotowania m odzie y do doros ego ycia by o wychowanie w Sparcie i

Atenach.

Wychowanie w Sparcie

Sparta - pa stwo d o r y j s k i e - istnia o od IX do IV w. Spartanie odznaczali si

szorstko ci usposobienia, zami owaniem do ycia wojennego i pragnieniem w adzy. Nie

dbaj c o warto ci umys owe i estetyczne, cenili ponad wszystko si . W wychowaniu dzieci

wiadomie nadawali taki sam jednostronny kierunek.

Twórc ustroju Sparty by Likurg (legendarny król z IX w. pne.) Ludno stanowili:

spartiaci - wolni obywatele; periojkowie -sprzymierze cy (rolnicy, kupcy, rzemie lnicy) i

heloci - niewolnicy (ujarzmieni Mese czycy, Lako czycy).

aski, ju to z pro bami o odwrócenie ich gniewu; pa stwo

by y znaczne ró nice mi dzy poszczególnymi szczepami. Przyk adem ró nic

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: