Agresja i przemoc w¶ród dzieci i młodzieży.doc

Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży

        Jedną ze współczesnych patologii społecznych jest, przenikająca coraz bardziej do codziennego życia, agresja i przemoc. Skala zjawiska i jego drastyczne przejawy sprawiły, że o agresji i przemocy mówi się w środkach masowego przekazu, pisze w naukowych rozprawach i rządowych raportach.
        Przedmiotem badań stały się nie tylko agresywne czyny i zachowania oraz ich przyczyny, ale również środowisko, w którym zjawisko jest obecne i wiek osób ulegających takim zjawiskom. Trudno byłoby dzisiaj znaleźć obszary, w których nie ma agresji i przemocy. Przeniknęły one do rodzin, zakładów pracy placówek opiekuńczo- wychowawczych, ośrodków resocjalizacyjnych i szkół.  Już nie tylko w wojsku ("fala") i w szkołach ponad podstawowych ("dręczenie kotów"), ale i wśród dzieci szkół podstawowych spotyka się coraz więcej różnorakich form przemocy, okrucieństwa i agresji. Trzeba jednak pamiętać, że: "wejście na drogę agresji i przemocy stanowi końcowy, patologiczny już etap drogi zmagania się o tożsamość i znaczenie własnej osoby, drogi pełnej cierpienia i zagrożeń, daremnych wysiłków i frustracji. Agresja wśród młodzieży, jest zjawiskiem bardzo powszechnym we współczesnym świecie. Spowodowane jest to wieloma przyczynami Należą do nich między innymi: czynniki biologiczne tkwiące w samym dziecku, częste stosowanie przemocy przez osoby z najbliższego otoczenia danej jednostki oraz nadużywanie kary jako środka wychowawczego. Również szkoła jako placówka edukacyjno - wychowawcza może stać się przyczynkiem do rozwoju postawy agresywnej wśród dzieci i młodzieży. Jest to miejsce, w którym dziecko uczy się, nabywa nowe doświadczenia, kształtuje swoje relacje z otoczeniem. Jest to również miejsce, w którym można zaobserwować szereg negatywnych zjawisk. Zjawiska te można byłoby szeroko określić mianem przemocy i agresji. Zauważyliśmy również, że szkoła jako placówka edukacyjno-wychowawcza w dużej mierze odpowiada też za kształtowanie się postawy agresywnej u dzieci i młodzieży. Zainteresował nas ten problem i dlatego postanowiłam uczynić go tematem tej pracy badawczej. Będąc studentką pedagogiki będę na praktykach, czy później w pracy nawiązywać kontakt z dziećmi trudnymi, nieletnimi przestępcami, a agresja jest cechą zachowania najbardziej bezpośrednio związana z przestępstwem. Wielu autorów uważa ją wręcz za psychologiczny odpowiednik terminu przestępstwa np.: A. Bandura i R. H. Walters. I "mimo, że ten pogląd nie jest powszechny, badania nad przyczynami i formami agresji uważane są za najlepsze źródło poznania psychologicznych uwarunkowań zachowania przestępczego”.

          Problem przemocy i agresji dotyka obecnie bardzo wielu uczniów w szkole, o czym nie zawsze wiedzą nauczyciele i rodzice. Jeżeli w szkole na którymkolwiek uczniu stosowana jest przemoc to naruszone jest jego prawo do życia w poczuciu bezpieczeństwa na terenie szkoły. Łatwiej nam nauczycielom będzie zapobiegać i przeciwdziałać tym zjawiskom , jeżeli posiądziemy wiedzę o tym zjawisku , kiedy zrozumiemy czym jest agresja i przemoc.
         Co to jest agresja ?
Psychologia definiuje agresję jako zachowanie fizyczne lub słowne podejmowane z zamiarem skrzywdzenia lub zniszczenia.
Agresją jest każde zamierzone działanie które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody , straty , bólu .

Najczęstsze przykłady agresji fizycznej :

n       bójki pomiędzy uczniami:

–         uderzanie (pięścią)

–         kopanie

–         potrząsanie

–         duszenie

–         przypalanie

–         strzelanie

n       spoliczkowanie

n       dawanie klapsa

n       „pacnięcie” kogoś

n       ataki na nauczycieli

n       napastowanie seksualne

n       pchnięcie nożem, itp. ostrymi przedmiotami

Przykłady agresji słownej:

n       grożenie biciem

n       napastliwe wypowiedzi – atak słowny

n       straszenie, groźby

n       przezywanie, przekleństwa, ordynarne odzywki, wulgaryzmy

n       obmawianie

n       kłótnie

n       grożenie skarżeniem

n       atak na charakter osoby

n       obrzucanie wyzwiskami

n       niewerbalne symbole (Robienie uwłaczających min.)

n       uszczypliwość lub kpiny

n       atak na kompetencje („Jak możesz być taki głupi?)

n       atak na pochodzenie („Jesteś taką samą ofiarą życiową jak twój ojciec”)

n       atak na wygląd fizyczny („Czy zawsze musisz wyglądać jak niechluj?”)

n       oszczercze porównanie („Z ciebie nigdy nic nie będzie”)

n       dokuczanie

n       ubliżanie i przeklinanie

n       ośmieszanie

Poniżej wyniki ankiety przeprowadzonej w jednej ze szkół : 

65% ankietowanych stwierdziło, że doświadczyło różnych form agresji na terenie szkoły

n       zaczepianie bez powodu 56%

n       kłamstwo 37%

n       zastraszanie 39,7%

n       ośmieszanie 34%

n       wyłudzanie pieniędzy 24,3%

n       kradzieże 14,3%

n       znęcanie się 19,5%

n       bicie z obrażeniem ciała 10,3%

      Co to jest przemoc ?
Przemoc ma miejsce wówczas , gdy uczeń atakujący jest silniejszy fizycznie lub psychicznie, albo jest starszy . Cechą charakterystyczną jest zatem nierównowaga sił.

   Oznaki stosowanej przemocy :

n       zwiększone poczucie lęku (niepokoju)

n       zwiększone poczucie strachu

n       nastrój przygnębienia

n       zmniejszona energia

n       wzrost braku zaufania

n       zakłócenia snu

n       zakłócenia apetytu

n       osłabienie poznawczego funkcjonowania

n       wzmocnienie uczucia wrogości

           Cechy potencjalnej ofiary:

n       niska aktywność fizyczna

n       wysoki poziom niepokoju

n       niska samoocena

n       wrażliwość

n       ostrożność (postępowania) działania

n       małe grono przyjaciół lub ich brak

n       brak poczucia bezpieczeństwa

,

        Co to jest znęcanie się ?
Znęcanie ma miejsce wtedy , gdy jeden uczeń jest przez dłuższy czas narażony na ataki ze strony innego silniejszego kolegi czy grupy. Nie potrafi się im przeciwstawić.

        Cechy potencjalnego tyrana:

n       dokuczają, ale głównie kierują to do słabszych, bezbronnych   kolegów,

n       lubią dominować i podporządkowywać sobie innych,

n       są sprawne i zręczne,

n       łatwo się denerwują i wybuchają,

n       nie potrafią radzić sobie z trudnościami i przeciwnościami,

n       często są nastawione na nie,

n       mają trudności z przestrzeganiem przyjętych ogólne zasad,

n       mają zwykle małe lub żadne poczucie winy,

n       wobec ofiar brak im zrozumienia, współczucia czy sympatii

n       łatwo się kontaktują z otoczeniem,

n       umieją sprytnie wybrnąć z sytuacji, np.: stosując oskarżenia,

n       potrafią udawać,

n       czerpią korzyści materialne i psychiczne ze swojej przemocy,

n       wobec dorosłych mogą być agresywne lub ugrzecznione,

n       wcześnie prezentują zachowania antyspołeczne, takie jak: kradzieże, wandalizm, picie alkoholu.

         Świat w którym żyjemy nasycony jest agresją i przemocą. Codziennie w mediach zamieszczane są opisy morderstw, napaści, krzywd wyrządzonych przez ludzi innym ludziom. W filmach, programach informacyjnych dominują akty agresji i przemocy, które stają się gotowym wzorem do naśladowania szczególnie dla dzieci, które szybko uczą się reakcji agresywnych. Wielokrotne oglądanie scen przemocy wpływa destrukcyjnie na psychikę młodego człowieka.
          Z agresją można spotkać się w rodzinie, na ulicy, a także coraz częściej w naszych szkołach. Nawet przy normalnym, zdrowym współżyciu i współpracy między uczniami zdarzają się pewne interakcje noszące znamiona agresji. Zdarza się to w trakcie zabawy lub wówczas, gdy chodzi o obronę własnych interesów czy sprawdzenie swojej pozycji w grupie. Nawet stosunkowo niewielkie niepowodzenia i frustracje wywołują gwałtowną reakcję dziecka (krzyk, rzucanie obraźliwego słowa, niszczenie sprzętu). Dziecko nie jest ,,złe'' z natury.  W procesie socjalizacji dzieci i młodzieży szkoła pełni bardzo ważną rolę. Za jeden z podstawowych kierunków jej oddziaływania wychowawczego uważane jest kształtowanie społecznych postaw sprzyjających prawidłowemu współżyciu z innymi osobami. Ma więc ona bardzo duży wpływ na kształtowanie się różnego rodzaju form życia społecznego. W instytucji tej zaczynają tworzyć się pierwsze silne związki emocjonalne z innymi ludźmi, takie jak koleżeństwo i przyjaźń. Dzieci uczą się również zasad współpracy i współżycia z innymi członkami społeczeństwa. Socjalizacja tych młodych ludzi w szkole nie zawsze jednak zmierza w tak pożądanym kierunku. Bardzo częstym zjawiskiem w tej placówce jest przemoc, agresja, niechęć i brak tolerancji w stosunku do inności rówieśników a ostatnio również okazywana wobec nauczycieli.
       Zjawisko narastania przemocy i agresji w szkole jest poważnym problemem współczesnej szkoły. W jej murach mamy do czynienia z poniżaniem uczniów i naruszaniem ich godności osobistej, a także demonstrowaniem władzy przez nauczycieli.
Zatem, co rodzi agresję u dzieci?
        Na to , aby stało się sprawcą przemocy mają wpływ określone warunki jego rozwoju i sposoby wychowania go. Stwierdzić więc należy, że przyczyny agresji tkwią w domu rodzinnym, w szkole, w grupie rówieśniczej i koleżeńskiej oraz w mediach.

            Istnieją trzy główne teorie wyjaśniające źródło agresji :

n       Teoria instynktów, mówi nam, że agresja jest instynktem wrodzonym i że człowiek z natury zachowuje się agresywnie
i stosuje przemoc.

n       Teoria frustracji, według której przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja, będąca wynikiem zablokowania zaspokojenia potrzeb.

n       Teoria społecznego uczenia się mówi nam, że ludzie uczą się zachowań agresywnych bądź przez własne, bezpośrednie doświadczenie, bądź przez naśladownictwo.

Natomiast do najważniejszych przyczyn możemy zaliczyć :

-Stosowanie agresji i przemocy przez rodziców
-Brak jasnych granic dotyczących zachowań dziecka
-Brak ciepła i zainteresowania sprawami dziecka.
-Pozwolenie na stosowanie agresji wobec innych.

       -Podwójne wzorce rodziców.

       -Ogólną aprobatę dla tych zjawisk,

       -Minimalizowanie negatywnej oceny skutków własnej grupy agresji w porównaniu z  agresją innych,

       -Uzasadnienie agresywnego postępowania wyższymi racjami,

       -Anonimowość relacji interpersonalnych,

       -Rozproszenie odpowiedzialności za zachowania agresywne w relacjach społecznych

       W pogoni za pieniądzem rodzice coraz mniej czasu poświęcają swoim dzieciom. Ich zainteresowanie dzieckiem ogranicza się często do wymiany kilku zdań i zamknięciu się w kręgu własnych spraw. Brak zainteresowania problemami dziecka rodzice często rekompensują poprzez spełnianie jego zachcianek, wręczanie kieszonkowego. Proces wychowania przerzucają w większości na szkołę. Zbyt mało miłości i opieki, a za dużo swobody w okresie dzieciństwa zwiększa ryzyko, że dziecko będzie agresywne i wrogie wobec otoczenia.
        Drugim czynnikiem zwiększającym poziom agresji u dzieci jest stosowanie przez rodziców kar cielesnych jako metod wychowawczych. Uciekanie się do przemocy fizycznej lub zbliżonych metod rodzi wybuchy złości i agresję zgodnie ze starą zasadą, że przemoc rodzi przemoc. Bardzo istotne jest więc wyznaczanie dziecku wyraźnych granic, co mu wolno, a czego nie.
Innym istotnym czynnikiem jest charakter samego dziecka. Dziecko o dużym temperamencie ma jako nastolatek większe szanse wytworzyć w sobie agresywne reakcje, niż ten, który w dzieciństwie był spokojny. Rola temperamentu jest jednak znacznie mniejsza od dwóch poprzednich czynników.
Na rozwój agresywnych reakcji u dziecka mają wpływ także panujące w domu stosunki między rodzicami. Kłótnie rodzinne, awantury, alkoholizm któregoś z rodziców wywołują w dziecku poczucie zagrożenia, brak bezpieczeństwa. Rodzice dbający o psychikę swojego dziecka nie powinni pozwalać na jego uczestnictwo w kłótniach i sporach małżeńskich
Często się zdarza, że matki samotnie wychowywujące dzieci narażone są na wiele stresów i problemów takich jak trudności finansowe, rozpieszczanie pociechy, nieradzenie sobie z wychowaniem, brak oparcia w ojcu, które to mają ogromny wpływ na dziecko i są przyczyną pojawiającej się agresji.

Najważniejsze przyczyny tkwiące w szkole to:
1.Chłód emocjonalny w stosunku nauczyciel – uczeń
2.Niewłaściwy sposób komunikowania się nauczyciela z uczniem
3.Zbyt duże wymagania nie uwzględniające możliwości dzieci
4.Niesprawiedliwe traktowanie i ocenianie uczniów
5.Brak jasnych reguł życia szkolnego
6.Brak poczucia współodpowiedzialności u uczniów za życie szkoły
7.Brak konsekwencji nauczyciela w egzekwowaniu przyjętych norm
 

        Z wielu obserwacji należy stwierdzić, że większość aktów znęcania ma miejsce w szkole. Problem przemocy dotyczy już nie tylko szkół ,,molochów” z dużych miast i o dużej liczebności uczniów. Coraz częściej z aktami przemocy spotykamy się w małych wiejskich szkołach , gdzie ani sprawca ani prześladowany nie jest anonimowy. Akty agresji mają miejsce od najmłodszych klas , warto więc od samego początku uczyć dzieci że każdy ma prawo być słabszym , nie umieć się przeciwstawić, obronić , móc się rozpłakać w trudnej sytuacji . Ale nikt nie ma prawa używa w stosunku do niego przemocy . Bycie ofiarą przez dłuższy czas może mieć istotny wpływ na przyszłe życie dziecka. Bardzo ważne jest więc, aby pomóc dziecku jak najszybciej pozbyć się tej obciążającej roli. Nauczyciel powinien przyglądać się swoim uczniom , postarać się poznać swoją klasę, a pomoże mu to zdiagnozować ich zachowanie.
Wpływ grupy rówieśniczej :

1.Naśladowanie lidera grupy
2.Zdobycie popularności w grupie
3.Brak indywidualnej odpowiedzialności za popełnione czyny
4. Malejące poczucie winy
Wpływ mediów :
1.Oglądanie przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań
2.Sprawca przemocy bardzo często otrzymuje nagrodę lub nie jest ukarany
3.Dziecko utożsamia się z atrakcyjnym sprawcą przemocy
4. Ukazana przemoc jest aprobowana społecznie
5.Akty przemocy nie pokazują cierpienia i krzywdy ofiar
6.Nie są ukazywane negatywne skutki przemocy

       Jak wskazują wyniki międzynarodowych badań ogromnie istotnym czynnikiem rodzącej się u najmłodszych agresji jest niestety niezwykle popularna w dzisiejszych czasach telewizja, promująca szereg programów, bajek i filmów pozornie przeznaczonych dla dzieci, a jednak mających destrukcyjny wpływ na ich psychikę.
Badania prowadzone przez psychologów dowodzą, iż najbardziej szkodliwy wpływ agresji telewizyjnej można zauważyć u chłopców w wieku 6-9 lat. Te dzieci są szczególnie narażone na agresję, podobnie jak nastolatki w wieku dojrzewania. Wyuczone w tym wieku reakcje mogą utrwalić się na całe życie. ...