POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W LATACH 1936-1939.pdf

Strona 1 z 2

Koncepcja "Międzymorza" i polska polityka zagraniczna w latach 193639

Dodany przez: Redakcja KNM

Rząd polski nadal zachowywał wobec ZSSR stanowisko pełne rezerwy i ostatecznie uznał ją za kraj bardziej niebezpieczny. Pogląd taki

przede wszystkim reprezentował Piłsudski, który „porządnie skrytykował i zwymyślał” generała Fabrycego, gdy ten przedstawił raport

sugerujący, Ŝe Niemcy są wrogiem Polski numer jeden . Polityka równowagi była uzupełnieniem koncepcji znanej pod nazwą

„Międzymorze”. Chodziło w niej o polepszenie stosunków z państwami znajdującymi się w podobnej sytuacji co Polska i budowy

wspólnego bloku politycznego, mającego stanowić przeciwwagę dla dwóch potęŜnych sąsiadów.

W procesie przejmowania schedy, poczynającym się w obozie Piłsudskiego po jego śmierci, Beck uczestniczył z duŜym umiarkowaniem.

Jego część (spraw zagranicznych) polityczni pobratymcy w Ŝadnej mierze nie kwestionowali i swój prymat miał zapewniony.

W istocie swój cel uwaŜał za jasno określony: utrzymywanie polityki równowagi pomiędzy obu ościennymi mocarstwami; osiągnięcie zbliŜenia z Wielką

Brytanią jako czynnikiem na arenie międzynarodowej nadrzędnym wobec Francji; współpraca z Turcją i Japonią jako państwami szachującymi Związek

Radziecki; trzymanie w ryzach Gdańska; energiczne działania polityczne wobec mniejszych państw i państewek „Międzymorza” celem skupienia ich przy

Polsce, w sumie wyprowadzenie Polski na pozycję mocarstwa, zdolnego kształtować losy tej tak newralgicznej części Europy.

Koncepcje integracji Międzymorza, obejmujące mniejszą czy większą część tej strefy, pojawiły się bardzo dawno. Po raz pierwszy przejawiają się w

polityce Kazimierza Sprawiedliwego i Romana Halickiego (koniec XII w.), a zwłaszcza księcia Lwa, który bezskutecznie usiłował przejąć tron krakowski

dwa pokolenia później. Najbardziej udanym przedsięwzięciem integracyjnym była tzw. koncepcja jagiellońska, która doprowadziła w punkcie szczytowym

do połączenia czterech państw (królestwa Polski, Węgier, Czech oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego) pod rządami jednej dynastii. Po upadku

Rzeczypospolitej programy jej odbudowy na ogół ograniczały się do projektów ponownej integracji Polski, Litwy i Rusi (najsilniej w 1863 r.). [1]

Tak więc, koncepcja powyŜsza nie była nowym pomysłem Piłsudskiego czy Becka, lecz odwieczną ideą przyświecającą politykom polskim i środkowo

europejskim, a wynikała z uwarunkowań geopolitycznych.

Początkowo stosunki z Niemcami były oziębłe, a nawet wrogie. W istocie Hitler nie był zainteresowany polepszeniem wzajemnych relacji, jednak dla dobra

swych interesów gotów był maskować swe rzeczywiste zamierzenia pokojowym frazesem. Powoli stosunki między państwami polepszały się i juŜ niedługo

potem zrodził się projekt układu o nieagresji miedzy nimi. Podpisano go 26 stycznia 1934 r. i nosił nazwę deklaracji o niestosowaniu przemocy w

stosunkach wzajemnych. Wtedy to, powoli następowało naruszanie polityki równowagi na korzyść sąsiada niemieckiego. Formalnie Polska zyskiwała wiele,

stała się krajem równorzędnym. Lecz juŜ wówczas moŜna było zauwaŜyć nietrwałość stosunków wytworzonych po zawarciu układu. Rząd niemiecki nie

uznał i nie zagwarantował istniejącej granicy z Polską. Faktycznie Rzeczpospolita dzięki układowi nie zyskała nic, zaś Niemcy uzyskały bardzo duŜo.

Stroną bardziej aktywna we wzajemnych stosunkach była Trzecia Rzesza. Starała się ona narzucić Polsce swą inicjatywę, zneutralizować ją wobec swych

kolejnych posunięć. I udało jej się to.

Jeden z czołowych dygnitarzy hitlerowskich Hermann Goering bawiący w Polsce w 1935 r. wysunął plany wspólnego marszu przeciwko Rosji. powtórzył to

parokrotnie w latach następnych. Lecz Polska nie zgadzała się na działania wymierzone przeciw wschodniemu sąsiadowi. Gdy na początku 1935r. Goering

przebywał na spotkaniu z Piłsudskim i zaczął mówić o agresji na ZSSR, ten przerwał mu kategorycznie i oświadczył, Ŝe Polska jako sąsiad ZSSR musi

prowadzić spokojną i powściągliwą politykę i nie chce wplątać się w Ŝadne antyradzieckie kombinacje „Nie moŜemy dopuścić, abyśmy się znaleźli w

sytuacji , w której trzeba było by spać z karabinem pod poduszką. Karabiny powinny pozostawać w arsenałach” – konkludował. TakŜe Beck po śmierci

Piłsudskiego zajmował podobne stanowisko.

Od początku 1937 r. daje się zauwaŜyć wzmoŜenie antypolskiej propagandy w III Rzeszy. Polskie stosunki z innymi państwami ( głównie z Litwą) uległy

pogorszeniu. Rząd polski nadal zachowywał wobec ZSSR stanowisko pełne rezerwy i ostatecznie uznał ją za kraj bardziej niebezpieczny. Pogląd taki

przede wszystkim reprezentował Piłsudski, który „porządnie skrytykował i zwymyślał” generała Fabrycego, gdy ten przedstawił raport sugerujący, Ŝe

Niemcy są wrogiem Polski numer jeden . Polityka równowagi była uzupełnieniem koncepcji znanej pod nazwą „Międzymorze”. Chodziło w niej o

polepszenie stosunków z państwami znajdującymi się w podobnej sytuacji co Polska i budowy wspólnego bloku politycznego, mającego stanowić

przeciwwagę dla dwóch potęŜnych sąsiadów.

Na północy była to Litwa, z która dzielił Polskę otwarty konflikt. Od lat 19331934 nasiliły się ze strony polskiej propozycje załatwienia spraw spornych,

jednak rząd litewski grał na zwłokę. W takiej sytuacji Beck za najlepsza metodę złamania uporu Litwinów, uznał drogę ponawiania nacisków. Występował

przeciwko rozwiązaniom częściowym i koncesjom w dziedzinie transportu i handlu. Lecz ów nacisk okazał się niewystarczający i tylko wywołał na Litwie

opory.

Na południu zaś, nadal źle układały się stosunki z Czechosłowacją. Przyczyna tkwiła w stosunku Becka do owego sąsiada i vice versa. Tak wiec idea

„międzymorza” była realizowana bez Litwy i Czechosłowacji. Beck skupił się więc na północy. Próby oŜywienia stosunków z Łotwą i Estonia równieŜ nie

przyniosły rezultatów . Szwecja i Finlandia takŜe nie wykazywały inicjatywy . śadne z państw skandynawskich trzymając się ściśle polityki neutralności ,

nie wykazało ochoty włączenia się w wir skomplikowanych spraw środkowoeuropejskich.

Podobnie ukształtowała się sytuacja na południowym skrzydle. Węgry opowiadały się za współpracą z Polską, lecz w rzeczywistości między obydwoma

krajami istniały dość wątłe bezpośrednie powiązania. Łączył je przede wszystkim wspólny antagonizm do Czechosłowacji.

Ogólnie wiec patrząc plany koncepcji „międzymorza” zakończyły się niepowodzeniem . Polsce pozostało wiec złudzenie polityki równowagi , tak bardzo w

rzeczywistości zachwianej pomiędzy sąsiadami. Niemcy mając pewność, Ŝe Ŝadne ich działania nie będą kontrolowane przez inne państwa, powoli

przechodziły do otwartych aktów agresji. Pierwszym obiektem ich działań miała stać się Austria.

Dnia 13 marca 1938 r. Niemcy proklamowały wcielenie Austrii do Rzeszy. Niemcy rzeczywiście nie pomyliły się co do stanowiska innych mocarstw. W

1938 r. nastąpiło największe zbliŜenie między Trzecią Rzesza a Rzeczpospolitą Polską. Państwo polskie, moŜe nie tyle okazywało Niemcom wszelka pomoc

przy minimalnych bądź Ŝadnych korzyściach dla siebie, co przynajmniej zbytnio nie przeszkadzało. RównieŜ Polska dąŜyła do załatwienia swych spraw w

sposób jaki robiły to Niemcy. OtóŜ 17 marca 1938 r. Beck wystosował Litwie ultimatum, z kategorycznym Ŝądaniem nawiązania stosunków

dyplomatycznych. Rząd litewski nie otrzymawszy znikąd pomocy, musiał ugiąć się pod presją.

Jednak większe i bardziej negatywne było wystąpienie w stosunku do Czechosłowacji, ona widząc jak groźna jest Polska starała się unormować z nią

stosunki, jednak ta była nieprzejednana. Gdy tylko zapadły decyzje monachijskie, rząd polski wystosował 30 września 1938r. ultimatum do Pragi Ŝądając

natychmiastowego oddania Zaolzia, Niemcy poparły to Ŝądanie. Dnia 2 października wojska polskie przekroczyły Olzę.

Po upokorzeniu mocarstw zachodnich w Monachium, Hitler uznał, iŜ najwyŜszy czas podporządkować sobie Polskę, która ciągle wymykała im się z rąk.

Niemcy Ŝądały od Polski przyłączenia Wolnego Miasta Gdańska do Niemiec i budowy eksterytorialnej autostrady przez Pomorze. W zamian za to

obiecywali zagwarantowanie Polsce istniejących granic, przedłuŜenie układu polskoniemieckiego o 25 lat i współpracę w działaniach na rzecz

zaspokojenia roszczeń kolonialnych. Otwarty konflikt zbliŜał się coraz szybciej. Dnia 26 marca Ribbentrop w rozmowie z ambasadorem Lipskim wystąpił z

ostrymi zarzutami w związku z podjętymi przez Polskę krokami wojskowymi (mobilizacja).

Strona 2 z 2

Dyplomacja polska zaczęła podejmować gorączkowe starania o pozyskanie

dla kraju sojuszników wobec groŜącej mu agresji. JuŜ 30 marca Polska

przyjęła gwarancje brytyjskie, do których następnie przyłączyła się Francja.

Na przychylność i neutralność Węgier moŜna było liczyć, choć i one znalazły

się pod wzrastającym wpływem Rzeszy. TakŜe w Rumunii wzmagały się

wpływy niemieckie, a to zmniejszało wartość sojuszu polskorumuńskiego.

Praktycznie rzecz biorąc, Polska pozostała osamotniona w groŜącej jej

agresji. Tymczasem decyzje w Berlinie zapadały a moment uderzenia na

Polskę zaleŜał juŜ tylko od gotowości Wehrmachtu. 4 kwietnia 1939 r. Hitler

powołując się na fakt przyjęcia przez Polskę gwarancji brytyjskich,

wypowiedział układ polskoniemiecki z 1934 r. Polska stała się barierą na

drodze ekspansywnej polityki Niemiec na wschodzie. Dzieje polityki

zagranicznej Polski w okresie międzywojennym zamykają się bardzo

mocnym akcentem, kraj najpierw znalazł się pod presją Hitlera i stawił mu

czoło . Polska stała się ofiara napaści Trzeciej Rzeszy, przyjęła na siebie

pierwsze uderzenie wojennej machiny Hitlera i mimo bohaterskiego oporu

Ŝołnierzy polskich – została pokonana. Wciągnęła jednak hitlerowskie

Niemcy w wir wojny, z której juŜ nie miały powrotu.

Jak twierdzi Stanisław Mackiewicz (Cat) „Beck miał swoją formułę, którą często wypowiadał i w którą niestety całkiem szczerze uwierzył. Powiadał: ani o

jeden krok nie bliŜej Berlina niŜ Moskwy. Formuła ta była alogiczna i ahistoryczna. Niestety, polityka Becka doprowadziła do jej realizacji. Formuła becka

tryumfowała dn. 17 września 1939 r., gdy Beck opuszczał kraj zajmowany na równi przez wojska niemieckie i sowieckie – wtedy istotnie dzieliła politykę

polską taka sama idealnie odległość od Moskwy jak i od Berlina". [2]

Mackiewicz równie namiętnie uwielbiał Marszałka Piłsudskiego, co nie cierpiał Becka, to ostatnie tak go zaślepiało, tak rzutowało na ocenę polityki

zagranicznej prowadzonej przez zaufanego ministra Marszałka, Ŝe nie zauwaŜał rzeczy oczywistych: przecieŜ polityka zagraniczna Becka była wierną

kopią, a po śmierci Marszałka kontynuacją polityki zagranicznej Pilsudskiego. Testament Marszałka: „Balansujcie dopóki się da, a gdy się juŜ nie da,

podpalcie świat" Beck zrealizował z całą dokładnością. O cóŜ więc Mackiewiczowi chodziło? Gdyby chciał być racjonalny w swych sądach, winien

atakować nie Becka, lecz Piłsudskiego, bo to Marszałek był autorem koncepcji jednakowego dystansu wobec Berlina i Moskwy, wobec obydwu

totalitaryzmowi, szykujących się do rozprawy z wolnym światem Beck był tylko wiernym tego wykonawcą.

1. L.Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa 1999, s.561

2. S.(Cat).Mackiewicz, Historia Polski od 11 listopada 1918r. do 17 września 1939r. Warszawa 1989, s.269

Zamknij okno

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: