Edukacja religijna osób z niepełnosprawnością
31
Wprowadzenie - pojęcia ogólne
Pedagogika specjalna, jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych.
Teoria pedagogiki specjalnej rozwija się od drugiej połowy XIX w. i nazywana była pedagogiką leczniczą. W Polsce pedagogikę specjalną zapoczątkowała i rozwinęła Maria Grzegorzewska (1888 – 1967). Niezwykle wrażliwa na potrzeby dziecka, zwłaszcza dziecka wymagającego specjalnej troski, utworzyła cenioną w Polsce i poza jej granicami szkołę pedagogiki specjalnej w Warszawie (Instytut Pedagogiki Specjalnej). Zajmowała się zagadnieniem rewalidacji[1] osób dotkniętych różnymi brakami rozwojowymi. „Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - pisała M. Grzegorzewska - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy”. Obok troski o szkolnictwo specjalne szczególnym terenem jej działalności było kształcenie nauczycieli - pedagogów specjalnych.. Nauczycielom M. Grzegorzewska stawiała szczególne wymagania. Wysoki poziom moralny i zawodowy, postawę wielkiej odpowiedzialności społecznej i postawę twórczą uważała za podstawowy warunek pracy z osobami upośledzonymi.
W zależności od rodzaju badanych braków rozwojowych wyróżnia się kilka działów pedagogiki specjalnej:
Logopedia - Dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest mowa dziecka. Obejmuje teorię i praktykę rehabilitacji mowy. W skład tej dyscypliny wchodzą następujące działy: fonetyka, rozwój mowy dziecka, nauczanie mowy dzieci głuchych i głuchoniemych, patologia mowy, teoria i praktyka żywego słowa.
Oligofrenopedagogika - Oligofrenia - niedorozwój umysłowy. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. W etymologicznym ujęciu oznacza „pedagogikę osób o małym mózgu”
Surdopedagogika - Dotyczy upośledzeń słuchu i mowy. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia osób niesłyszących i słabosłyszących
Tyflopedagogika - Dotyczy upośledzeń wzroku. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się teorią i praktyką wychowania i kształcenia dzieci z wadami wzroku, niewidomych i niedowidzących.
Pedagogika resocjalizacyjna - Dotyczy zaburzeń w zachowaniu. Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie.
Pedagogika korekcyjna - Dyscyplina naukowa zajmująca się badaniami, stymulacją i terapią dzieci z mikrozaburzeniami rozwojowymi,
Pedagogika terapeutyczna - Dyscyplina naukowa traktująca o teoretycznych i metodycznych problemach pracy pedagogicznej z osobami chorymi
Za osobę z niepełnosprawnością uważa się taką, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, które osoba w tym samym wieku, rozwijająca się bez zaburzeń jest zdolna wykonać.
Różnego rodzaju niepełnosprawności można ująć w trzech kategoriach:
- niepełnosprawność fizyczna,
- niepełnosprawność umysłowa,
- niedostosowanie społeczne
Ten podział jest bardzo prosty, ale nieścisły, gdyż opiera się na oddzieleniu zjawisk fizycznych, psychicznych i społecznych. Jest to praktycznie niemożliwe, gdyż człowiek jest jednością bio – psycho – społeczną. Funkcje te stanowią nierozerwalną jedność każdej osoby. Niesłyszenie czy niewidzenie (głuchota, ślepota) ma związek nie tylko ze sferą fizyczną ale też psychiczną, a tym samym społeczną. Niepełnosprawność ma wpływ na całość zachowania człowieka.
1.1. rozmiary zjawiska
Jak wykazały dane spisu powszechnego z 2002 r. prawie co czwarta rodzina ma co najmniej jedno niepełnosprawne dziecko w wieku poniżej 16 lat. Co 7 mieszkaniec Polski (14% ludności) to osoba niepełnosprawna. Występowanie niepełnosprawności nasila się z wiekiem – prawie 60% ogółu niepełnosprawnych to osoby w wieku emerytalnym.
Obecnie niepełnosprawność intelektualna, jest reprezentowana przez najliczniejszą grupę dzieci i młodzieży. Dotyczy ona 60 - 70% ogółu niepełnosprawnych osób w Polsce. Wielki jest więc udział osób z niepełnosprawnością intelektualną w ogólnej liczbie ponad 5 milionów (różnie zresztą podawanej) osób niepełnosprawnych w Polsce.
W grupie osób umiarkowanie i znacznie upośledzonych umysłowo najczęściej występuje zespół Downa. Wśród upośledzonych umysłowo 10 % to osoby z zespołem Downa. Przyjmuje się, iż 75% osób z zespołem Downa jest upośledzonych w stopniu głębszym (umiarkowanym i znacznym), 20% w stopniu głębokim i tylko 5% w stopniu lekkim. Szacuje się, że częstość tego zespołu wynosi 1 na 600-700 urodzeń i wzrasta wraz z wiekiem rodziców. W literaturze przedmiotu wskazuje się coraz częściej, że wiek ojca również nie pozostaje bez znaczenia. Wykazano, że ryzyko wystąpienia zespołu Downa u dziecka zwiększa się dla ojców powyżej 55. roku życia.
W Europie na przestrzeni lat siedemdziesiątych zaczęła się dokonywać swoista rewolucja. Stwierdzono, że osoby z niepełnosprawnością intelektualną posiadają ogromne możliwości rozwoju; że wiele z nich poprzednio uznanych za ludzi niezdolnych do normalnego funkcjonowania, potrafi pracować, żyć i cieszyć się tak, jak każdy przeciętny śmiertelnik.
1.2. Pojęcie niepełnosprawności intelektualnej
Co w ogóle będziemy rozumieć pod pojęciem niepełnosprawności intelektualnej. Koncepcje tego pojęcia obarczone były często pewną liczbą mitów i stereotypów nie mających w swej istocie wiele wspólnego z rzeczywistymi cechami tej grupy osób. Dla określenia osób, które pod względem umysłowym odbiegają od pewnej umownie przyjętej normy, istnieją następujące terminy: niedorozwinięci umysłowo, upośledzeni umysłowo, opóźnieni w rozwoju, osoby o obniżonej sprawności umysłowej, dzieci specjalnej troski, oligofrenicy, osoby z odchyleniem od normy, sprawni inaczej, inwalidzi, kalecy, nienormalni.
Obecnie daje się zaobserwować tendencję do preferowania określenia: niepełnosprawność umysłowa lub intelektualna – co w zamyśle ma wiązać się z nowym podejść do tego problemu. Samo pojęcie niepełnosprawności intelektualnej jest bardzo szerokie ze względu na istniejące bardzo różne stopnie niepełnosprawności i towarzyszące im zaburzenia sprawności motorycznej, zachowania się, motywacji, emocjonalności, i w ogóle wszelkie dysfunkcje. Wszyscy badacze są obecnie zgodni, że niepełnosprawność intelektualna nie stanowi żadnej określonej jednostki chorobowej, lecz jest zespołem skutków, rozmaitych w swej etiologii stanów chorobowych i uszkodzeń układu nerwowego. Podejście kliniczno – medyczne traktuje niepełnosprawność intelektualną jako trwały stan chorobowy.
Niepełnosprawność intelektualną – oligofrenię - określa się jako trwały stan ogólnego zmniejszenia możliwości rozwojowych, zwłaszcza intelektualnych (obniżenie sprawności umysłowej) oraz w zakresie przystosowania się, spowodowanych bardzo wczesnymi i jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w ośrodkowym układzie nerwowym.
Niepełnosprawność intelektualna nie jest chorobą, jest naturalną formą ludzkiej egzystencji o odmiennym przebiegu rozwoju. Dzieci mają odmienne potrzeby, zwłaszcza umysłowe i emocjonalne, które często nierozpoznane i niezaspokojone prowadza do tzw. zmian wtórnych związanych z brakiem mowy czy pogłębienia się upośledzenia umysłowego.
1.3. Klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej
Niepełnosprawność intelektualna może mieć różne stopnie nasilenia. Określa się je na podstawie badania psychologicznego poziomu inteligencji (wyrażonej w ilorazie inteligencji – I.I.) mierzonej za pomocą specjalnych testów. Dawniej wyróżniono trzy stopnie upośledzenia umysłowego, którym odpowiadały różne ilorazy inteligencji:
1. stopień najgłębszy – idiotyzm – iloraz inteligencji mniejszy niż 20,
2. stopień średni – imbecylizm – iloraz inteligencji pomiędzy 20 a 50,
3. stopień najsłabszy – debilizm – iloraz inteligencji pomiędzy 50 a 70.
Ten podział spotkał się z dużą krytyką. Dzisiaj już nie obowiązuje. W Polsce od 1 stycznia 1968 r. obowiązuje czterostopniowa klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia:
§ lekka niepełnosprawność intelektualna o ilorazie inteligencji od 52-67,
§ umiarkowana niepełnosprawność intelektualna o ilorazie inteligencji od 36-51,
§ znaczna niepełnosprawność intelektualna o ilorazie inteligencji od 20-35,
§ głęboka niepełnosprawność intelektualna i ilorazie inteligencji poniżej 19.
Stopnie niepełnosprawności umiarkowanej i znacznej określa się łącznie terminem: głębsza niepełnosprawność intelektualna.
Diagnozowanie upośledzeń umysłowych jest sprawą niezwykle trudną, ale bardzo ważną z uwagi na potrzebę podjęcia wczesnej i właściwej interwencji terapeutycznej i edukacyjnej. Badania nad rozwojem dziecka wykazują, że inteligencja dziecka w ciągu pierwszych 4 lat życia zwiększa się i osiąga taki pułap, że stanowi połowę zakresu, do jakiego dochodzi przez następne 13 lat. Wynikają z tego poważne konsekwencje pedagogiczne. Program wczesnej interwencji powinien obejmować aktywne uczestnictwo dziecka w zajęciach terapeutycznych i pomoc rodzicom. Ten okres jest bowiem przesycony negatywnymi przeżyciami rodziców. Przy zapewnieniu współpracy pediatrów, psychologów, terapeutów i pedagogów można zapewnić skuteczne wczesne wspomaganie rozwoju dziecka.
Istnieje ogromna ilość przyczyn upośledzenia umysłowego, a trzeba też nadmienić, że nie zawsze przyczyny są znane. Rodzice w pierwszym okresie po urodzeniu się takiego dziecka nawzajem się oskarżają, szukają w sobie samych i w innych konkretnej winy. Mając to na uwadze warto choćby tylko uświadomić sobie pewne podstawowe mechanizmy prowadzące do powstania niepełnosprawności intelektualnej.
§ Czynniki uszkadzające komórki rozrodcze rodziców (zaburzenia uwarunkowane nieprawidłowościami budowy genów oraz nieprawidłowościami chromosomalnymi). Są to uwarunkowania genetyczne a ich skutkiem jest np. urodzenie dziecka z zespołem Downa.
§ Czynniki uszkadzające zarodek ludzki (płód) w łonie matki (promienie Roentgena i inne, niedotlenienie, urazy mechaniczne, działanie niektórych lekarstw, zatrucia, zaburzenia hormonalne matki, infekcje, awitaminoza, zaburzenia krążenia, silne urazy psychiczne).
§ Czynniki uszkadzające płód w czasie akcji porodowej. Najczęściej mówi się o urazie okołoporodowym, którego konsekwencją jest tzw. krwotok wewnątrzczaszkowy i o zamartwicy noworodka (niedotlenienie mózgu). Częstym następstwem zamartwicy jest porażenie mózgowe. Podaje się, że od 50 do 70% dzieci z dziecięcym porażeniem mózgu jest upośledzonych umysłowo.
§ Czynniki zaburzające rozwój dziecka w życiu pozapłodowym. Chodzi tu o czynniki teratogenne działające w pierwszych latach życia dziecka. Spośród wielu chorób, urazów i zatruć mogących być przyczyną upośledzenia umysłowego, najczęściej wymienia się: zapalenie opon mózgowych, choroby wirusowe (np. świnka, odra, różyczka, ospa wietrzna), zatrucie ołowiem, lekami, pokarmowe,urazy głowy, mózgu. Wymienione czynniki występują powszechnie, nie w każdym przypadku powodują powstanie upośledzenia umysłowego. Skutki ich działania zależą między innymi od indywidualnej wrażliwości organizmu dziecka, przebiegu choroby i stosowanego leczenia.
1.5. Zaburzenia sprzężone z niepełnosprawnoścą umysłową
Obniżonej niepełnosprawności intelektualnej towarzyszą nierzadko dodatkowe obciążenia chorobowe i zaburzenia zachowania z nimi sprzężone. Można do nich zaliczyć:
§ Niedorozwój mowy – wady wymowy, niepełne rozumienia treści własnych wypowiedzi i szereg innych. Niedorozwój mowy może być spowodowany różnymi czynnikami, uszkodzeniem układu nerwowego, ogólnym brakiem w rozwoju pojęć słownych, ale także nieprawidłową budową narządów mowy i zaburzeniami w rozwoju narządów ważnych dla mowy.
§ Zaburzenia rozwoju emocjonalnego. Reakcje nieadekwatne do rzeczywistości, zwłaszcza przy szybko zmieniających się sytuacjach np. natychmiastowe, zbyt długie lub zbyt późne i nieproporcjonalnie słabe w stosunku do wywołującego je bodźca; skłonność do reakcji wybuchowych, niekontrolowanych.
§ Zaburzenia w sferze zmysłowo – ruchowej. Głównymi objawami tych zaburzeń są” zaburzenia, autoorientacji czyli orientacji w schemacie własnego ciała oraz zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej. Ruchy są zbyt obszerne w stosunku do rzeczywistych potrzeb. Brak w tej dziedzinie zharmonizowania, uporządkowania. Nie wyczuwają dobrze swojego ciała, nie panują dobrze nad swoimi ruchami.
§ Nieumiejętność kierowania własnym działaniem. Zaburzenie to polega na braku konsekwencji w działaniu, nieumiejętnosci planowania, nieumiejętności rozważenia różnych możliwości działania i jego skutków.
Do objawów dodatkowych można zaliczyć: niedorozwój narządów zmysłów, niedorozwój fizyczny – wyrażający się np. w deformacjach budowy, zmiany w budowie narządów i układów wewnętrznych (wady serca, wady przewodu pokarmowego, osłabienie mięśniowe, niedoczynność tarczycy, wady wzroku, wady słuchu i in).
Dla celów rewalidacyjno - wychowawczych...
sysika