Surdopedagogika w teorii i praktyce.doc

Surdopedagogika w teorii i praktyce - Bogdan Hoffmann

Rewalidacja - to termin odnoszony zwykle do kształcenia i wychowywania dzieci z odchyleniami od normy (upośledzonych umysłowo, niewidomych, głuchych, chorych na padaczkę).

Podstawowe gałęzie pedagogiki specjalnej to:

W literaturze pojęcie „REWALIDACJA” używane jest naprzemiennie z pojęciem „rehabilitacja”. „Podobnie i pojęcia „rewalidacja” i „rehabilitacja” stosowane są również w znaczeniu węższym: jako działanie zmierzające do przywrócenia w miarę możliwości poprzedniego stanu sprawności psychofizycznej, oraz w znaczeniu szerszym: jako działanie, które przy stosowaniu specjalnych metod i środków zmierza do umożliwienia jednostce ograniczonej lub upośledzonej jak najlepszego rozwoju fizycznego i psychicznego i przystosowania do społecznych zadań pomimo istniejących braków” (za: Lipkowski O.).

W rewalidacji osób upośledzonych trwale na zdrowiu oddziałujemy (w aspekcie ich zaburzeń i opóźnień rozwojowych) na trzech płaszczyznach:

usprawnienie lub rehabilitacja fizyczna;

psychoterapia;

rehabilitacja społeczna, socjalizacja lub resocjalizacja.

Dostrzeganie związków pomiędzy tymi trzema formami oddziaływań jest bardzo istotne, bowiem dopiero ich łączny efekt determinuje zachowanie człowieka i stopień jego adaptacji do normalnego życia.

Dykcik W. stwierdza, że rewalidacja to termin używany najczęściej zamiennie z pojęciem rehabilitacja i oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości (czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących).

Rozpatrując w aspekcie psychologicznym proces rewalidacji osób odchylonych pod jakimś względem od przyjętej normy, H.Larkowa określa jego cel jako pomoc w kształtowaniu osobowości zdolnej utrzymać równowagę psychiczną i funkcjonować tak, by zaspokoić własne wymagania wewnętrzne (potrzeby) i zewnętrzne (społeczne cele i zadania) oraz rozwijać swe możliwości w optymalny, a jednocześnie realny sposób z uwzględnieniem istniejących ograniczeń. Rewalidację można więc ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Działalność rewalidacyjna - to bardzo szeroka i zróżnicowana forma usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy społeczeństwa. Nie można jej zawęzić tylko do leczenia, czy tylko do nauczania i wychowania, gdyż powoduje to ograniczenie wyników ogólnej rewalidacji. Występuje tutaj wzajemne powiązanie: dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy proces nauczania - procesowi leczenia.

W rewalidacji upośledzonych umysłowo oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Działalność opiekuńczą prowadzą najczęściej członkowie rodzin tych osób lub personel pomocniczy w zakładach opieki społecznej, zaś działalność społeczną - powołane do tego stowarzyszenia i instytucje, które zabiegają o wydanie odpowiednich ustaw i zarządzeń regulujących sprawy osób upośledzonych, mając na uwadze ich ogólne warunki rozwoju, leczenia, kształcenia i zatrudnienia. Bez tej działalności leczenie i nauczanie sprowadzałoby się do stosunkowo krótkich kontaktów lekarza i pedagoga specjalnego z jednostką upośledzoną umysłowo, co w efekcie dawałoby nikłe wyniki pracy rewalidacyjnej. W miarę możliwości działalność ta powinna być rozszerzona na dom rodzinny, zakłady pracy i organizacje społeczne, by - po odpowiednim przygotowaniu - kontynuowały rozpoczęte przez specjalistów zabiegi leczniczo-wychowawcze.

Cele pedagogiki specjalnej

Swoistym więc celem, specyficznym dla pedagogiki specjalnej jest osłabienie lub likwidowanie funkcjonalnych hamulców wychowania, a przez to dążenie do osiągania nadrzędnych celów pedagogiki ogólnej (za: H. Hanselmann).

Kierunki działań rewalidacyjnych

maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone;

wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych;

wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.

Maria Grzegorzewska - założycielka pierwszego w Polsce Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1922 r.) - powiedziała:

„Miłość jest dźwignią życia, jakby największym impulsem natury ludzkiej do harmonii, do ładu, do nawiązania łączności między ludźmi, do życzliwej względem nich postawy. Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.”

Według M. Grzegorzewskiej zadania pracy rewalidacyjnej obejmują przywracanie zdrowia i umożliwienie rozwoju fizycznego, kompensowanie braków i uszkodzeń, akcję korygowania, usprawniania i dynamizowania, wykształcenie ogólne i zawodowe jednostki, jej rewalidację psychiczną i uspołecznienie. W stosunku do każdego rodzaju upośledzenia, działania te są inne, muszą być bowiem dostosowane do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka.W każdym jednak przypadku punktem wyjścia i podstawą każdej działalności rewalidacyjnej w stosunku do jednostek upośledzonych umysłowo jest dokładne rozpoznanie stopnia, rodzaju i etiologii tego upośledzenia, a następnie dostosowanie pracy do sił i możliwości tych jednostek. A także zorientowanie się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach osób rewalidowanych, uwzględnienie w metodzie pracy typu układu nerwowego i stosowanie metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących oraz zorientowanie się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną .

W pracy pedagogicznej z dziećmi upośledzonymi umysłowo należy uwzględnić kilka podstawowych zagadnień, które powinny znaleźć miejsce w programie wychowania:

Cel pracy i wynikające z niego zadania

Zasady pracy (reguły postępowania pedagogicznego)

Metody (sposoby oddziaływania na wychowanka)

Formy, środki oddziaływania (organizacja zajęć, materiały, za pomocą których pedagog, terapeuta będzie realizować założony program, czas i terminy prowadzenia poszczególnych zajęć)

Osoby realizujące program

Zadania rewalidacji

Wobec osób upośledzonych umysłowo termin „rewalidacja” oznacza długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną, której zadaniem jest:

A zatem, przez działalność rewalidacyjną należy rozumieć bardzo szeroką i zróżnicowaną formę usprawniania, która wymaga ścisłej współpracy wielu specjalistów oraz pomocy całego społeczeństwa. Dobrze prowadzone leczenie sprzyja procesowi nauczania, a prawidłowy przebieg nauczania procesowi leczenia. Oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej w rewalidacji upośledzonych umysłowo niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Dlatego też w programach nauczania szkół specjalnych (tzw. „szkół życia”) uwzględnia się problematykę społeczną i przyrodniczą dotyczącą najbliższego otoczenia dziecka. Zakres wiadomości z arytmetyki ogranicza się do wytworzenia podstawowych pojęć liczbowych, przestrzennych i czasowych oraz obliczeń na konkretach w zakresie 20, dodawania i odejmowania pełnymi dziesiątkami w granicach 100, a poza tym rozpoznawanie godzin na zegarze, pieniędzy (monet i banknotów), mierzenie i odmierzanie linijką. Nauka języka polskiego polega głównie na ćwiczeniach w mówieniu i czytaniu prostych napisów, a pisanie na odwzorowywaniu krótkich wyrazów i cyfr. Z zajęć technicznych dzieci upośledzone umysłowo uczą się przede wszystkim operowania prostymi narzędziami i zasad bezpieczeństwa. Duży nacisk kładzie się na usprawnienia fizyczne (gimnastyka, rytmika) oraz wychowanie społeczne i udział w życiu środowiska. Zachodzi więc potrzeba stworzenia takich warunków pracy i zabawy, aby sprzyjały one aktywizacji całego organizmu i pozwalały na częste zmiany form zajęć. Pełna działalność rewalidacyjna obejmuje nie tylko leczenie, usprawnianie i rozwijanie, ale również zapobieganie pogłębianiu się istniejących upośledzeń oraz powstawaniu dodatkowych anomalii fizycznych, psychicznych i społecznych.

Pracę z dziećmi zaczyna się zwykle od poprawiania funkcji najmniej zaburzonych. Najważniejszym defektem w upośledzeniu umysłowym są nieprawidłowości w przebiegu spostrzegania, różnicowania, porównywania oraz uogólniania. Korekcja musi uwzględniać wszystkie uszkodzenia. Pracę prowadzi się całościowo, uwzględniając w bardzo szerokim zakresie indywidualne właściwości psychofizyczne poszczególnych wychowanków. Zakres działalności korekcyjnej organizuje się głównie wokół poprawiania motoryki, mowy, samoobsługi i zachowania w środowisku społecznym. Miejscem tej działalności jest dom rodzinny, dzienny ośrodek usprawniania, przedszkole specjalne, szkoła specjalna („szkoła życia”), klasa integracyjna, warsztat terapii zajęciowej, zakład pracy chronionej.

Metody - to przede wszystkim ukierunkowana zabawa, dobrze zorganizowana praca dająca stosunkowo szybko zamierzone efekty, ćwiczenia w mówieniu, samoobsłudze, gimnastyka korekcyjna i rytmika. Szczegółowe opisy metod sukcesywnie zaprezentujemy w naszym Poradniku.

Opracowanie: Marzena Mieszkowicz

Bibliografia:

Bouvet D. - Mowa dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka niesłyszącego, WSiP 1996 r., Warszawa;

Czerepaniak-Walczak M. - Autonomia czy izonomia? O prawach osób sprawnych inaczej [w:] W. Dykcik (red.) Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych, Poznań 1996 r.;

Dykcik W. - Funkcjonowanie społeczne osób niepełnosprawnych w lokalnym środowisku (szansą integralnego humanizmu oraz poczucia życiowego ukierunkowania), [w:] J. Fenczyn, J. Wyczesany (red.) Edukacja i integracja osób niepełnosprawnych, Kraków, 1994 r.;

Eckert U. - Współczesne zadania pedagogiki specjalnej w Polsce, [w:] M. Chodkowska (red.) Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania, UMCS 1994 r., Lublin;

Haftek J. - Aktualne zagadnienia kompleksowej rehabilitacji, [w:] T. Kasperczyk (red.) Rehabilitacja medyczna i społeczna, Kraków, 1994 r.;

Kosakowski C. - Kształcenie pedagogów specjalnych na tle przemian [w:] Chodkowska M. (red.) Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania, UMCS 1994 r., Lublin.