Siergiej Michajłowicz Eisenstein.doc

(128 KB) Pobierz

Siergiej Michajłowicz Eisenstein
1898-1948

"Były zadatki, były chęci, ale tylko wicher
rewolucji dał mi to, co podstawowe -
swobodę samookreślenia. Rewolucja dała
mi w życiu to, co dla mnie najdroższe - to
ona uczyniła mnie artystą..."

· Siergiej Michajłowicz Eisenstein urodził się w styczniu 1898 roku w Rydze.

· W 1915 roku ukończył szkołę realną i dostał się do Instytutu Inżynierów Cywilnych (studiował architekturę).

· Po trzech latach zrezygnował z nauki i w wieku 20 lat wstąpił w szeregi Armii Czerwonej.

· W 1920 roku, po wyjściu z wojska, Siergiej wyjechał do Moskwy, żeby studiować język japoński w Akademii Sztabu Generalnego.

· Z powodów finansowych i tym razem musiał zrezygnować z nauki. Wkrótce dostał pracę w teatrze Proletkultu - początkowo projektował scenografię, po jakimś czasie zaczął reżyserować sztuki.

· W 1921 roku Eisenstein dostał się do Państwowych Wyższych Pracownii Reżyserskich prowadzonych przez Wsiewołoda Meyerholda. Meyerhold stał się jego nauczycielem i mistrzem - dzięki niemu Siergiej odnalazł własną artystyczną drogę. W tym samym roku - zatwierdzony już jako członek kolegium teatralnego Centralnej Areny Proletkultu - zrobił reżyserskie opracowanie sztuki Leonida Andriejewa "Car-Głód". Potem został współreżyserem "Meksykanina", a następnie wyreżyserował swą najbardziej znaną sztukę pt. "Mędrzec". Z Meyerholdem współpracował do października 1922 roku.

· W 1924 roku na zamówienie partii komunistycznej nakręcił "Strajk" - był to jego debiut fabularny.

· Najsłynniejszym filmem Eisensteina jest "Pancernik Potiomkin" zrealizowany w 1925 roku dla uczczenia rewolucji roku 1905. Pochodząca z tego filmu sekwencja schodów odeskich, podczas której białogwardziści masakrują ludność cywilną, jest jedną z najsłynniejszych scen w historii kina.

· Kolejny film reżysera - "Październik", zrealizowany z okazji obchodów 10-lecia Rewolucji Październikowej, spotkał się z krytyką widzów, podobnie zresztą jak nakręcony w 1929 obraz "Stare i nowe" - Eisenstein główny nacisk w tych filmach położył bowiem na formalne eksperymenty, doskonaląc swoją technikę montażu. Krytycy zarzucali im przeintelektualizowanie.

· W 1928 roku Eisenstein wyjechał na Zachód, by poznać najnowsze techniki filmowe. Odwiedził Szwajcarię, Wielką Brytanię, Belgię, Holandię, Francję, Niemcy. W 1930 roku wyjechał do Hollywood, gdzie chciał nakręcić film, jednak żaden z jego pomysłów nie spotkał się z akceptacją producentów. W końcu amerykański pisarz Upton Sinclair zlecił mu zrealizowanie filmu o Meksyku. Prace nad projektem "Niech żyje Meksyk!" zostały jednak przerwane z powodu zbyt wysokich kosztów produkcji.

· W 1932 roku reżyser wrócił do ZSRR.

· Pierwszym filmem, jaki nakręcił po powrocie, były "Łąki bieżyńskie". Obraz spotkał się z ostrą krytyką ze względu na bibilijne skojarzenia, jakich dopuścił się reżyser. Wykorzystał tu chrześcijańską ikonografię do nakreślenia portretu socjalistycznego męczennika. Film został przez władze radzieckie skazany na nieistnienie i odesłany na półkę. Pod koniec 1963 roku odkryto kilka pojedyńczych ujęć z tego obrazu, które posłużyły do rekonstrukcji półgodzinnego fragmentu filmu.

· Po niepowodzeniu "Łąk bieżyńskich" Eisenstein zajął się pracą pedagogiczną i filmowo-teoretyczną.

· Na zamówienie Stalina zrealizował w 1938 roku film pt. "Aleksander Newski", który odniósł wielki sukces. Obraz ten, opowiadający o zwycięstwie ludowego ruszenia przeciw germańskim najeźdźcom został jesienią 1939 roku, po zawarciu niemiecko-radzieckiego paktu o nieagresji, wycofany z dystrybucji i pokazywano go ponownie dopiero od 1941 roku.

· W 1940 roku Eisenstein został mianowany kierownikiem artystycznym wytwórni Mosfilm.

· Po wybuchu wojny siedziba wytwórni została przeniesiona do Ałma Aty. W 1943 roku rozpoczęto tu zdjęcia do epopei pt. "Iwan Groźny". Pierwsza część planowanej trylogii zostaje zaprezentowana w 1945 roku, wzbudzając entuzjazm Stalina, który utożsamiał się ze sławnym carem. Druga część - zatytułowana "Spisek bojarów" - w której reżyser pokazał carskie okrucieństwo, nie zyskała aprobaty Stalina i 4 września 1946 roku Komitet Centralny KPZR zakazał jej rozpowszechniania. Stalin obawiał się bowiem, iż widzowie mogliby dostrzec analogie między rządami Iwana a krwawymi rzeziami stalinowskimi. Film wprowadzono na ekrany dopiero w 1958 roku.

· Stalin zablokował także realizację ostatniej części trylogii - Eisensteinowi nie udaje się już dokończyć dzieła. Wszystkie te wydarzenia sprawiają, że reżyser podupada na zdrowiu i po zawale serca wycofuje się z filmu.

· Siergiej Eisenstein umiera 11 lutego 1948 roku w wieku 50 lat.

· Dzieciństwa reżyser nie wspominał najlepiej - jego rodzice ciągle się kłócili - gdy Siergiej miał 14 lat, postanowili się rozstać. Matka wyjechała do Petersburga, a chłopiec został z ojcem. Właśnie wtedy odkrył kino i teatr.

· Teatr obecny był w jego życiu także podczas wojny - brał udział w przedstawieniach amatorskiego klubu teatralnego (jako reżyser, aktor i dekorator).

· W "Pancerniku Potiomkin" reżyser powierzył wszystkie role amatorom.

· Sekwencja schodów odeskich trwa 6 minut.

· Materiał z nie ukończonego obrazu "Niech żyje Meksyk!" został wykorzystany przez reżysera Sola Lessera do zmontowania filmu fabularnego pt. "Burza nad Meksykiem".

· Jego żoną była dziennikarka Pera Ataszewa, a przyjacielem - Charlie Chaplin, którego poznał podczas swojego pobytu w USA.

· Sekwencję 35-minutowej bitwy na skutym lodem Jeziorze Czudzkim w "Aleksandrze Newskim" nakręcono latem, używając soli zamiast śniegu.

· W drugiej części "Iwana Groźnego" widoczny jest po raz pierwszy kolor, jednak jego użycie jest przypadkowe - ekipie zabrakło czarno-białej taśmy. Jednak Eisenstein szybko sprowadził z Mosfilmu kolorową Agfę.

· W 1947 roku Eisenstein zostaje powołany na stanowisko kierownicze Sekcji Filmu radzieckiej Akademii Nauk w Moskwie.

· 1939 - "Aleksander Newski" - Eisenstein otrzymuje za ten film Order Lenina

· 1945 - "Iwan Groźny" cz. I - Nagroda Stalinowska

· W spektaklach teatralnych po raz pierwszy zastosował "montaż atrakcji", polegający na takim zestawieniu elementów scenograficznych, które emocjonalnie oddziałują na widza i których zadaniem jest wyrażanie idei, a nie tylko formalna gra - bardzo często wykorzystywał to później w filmach ("Mędrzec", "Strajk", 'Pancernik Potiomkin"). Ów "montaż atrakcji" powinien wpływać agresywnie na myślenie i uczucia widzów, a funkcjonowanie atrakcji trzeba zbadać doświadczalnie, by można ich było użyć w sposób właściwy - niemal matematycznie obliczalny.

· Rezygnacja z ciągłości fabularnej i indywidualności postaci (jak w "Strajku", gdzie bohaterowie zredukowani zostali do roli i miejsca w walce klasowej czy w "Pancerniku Potiomkin", gdzie bohaterem filmu jest tłum, z którego wyłaniają się poszczególne "typy") - brak tu bohatera jednostkowego, który wprowadzony został dopiero w filmie "Stare i nowe".

· Zderzanie ze sobą scen nie będących ze sobą w bezpośrednim związku, ale wzajemnie się komentujących ("Strajk" - sceny z robotniczej masakry zestawione z ujęciami z rzeźni) - ta zasada zderzania przeciwieństw (montaż kontrastów) widoczna jest także w szczegółach, np. w przeciwstawianiu ruchów w górę i w dół (scena schodów odeskich w "Pancerniku Potiomkin") lub w gwałtownych przeskokach od zbliżeń do planów ogólnych.

· W "Pancerniku Potiomkin" akcja rozwija się według schematu 5-aktowej tragedii antycznej (ekspozycja, rozwój akcji, kulminacja, katastrofa, epilog), wyrażonym tytułami części. Każdy akt ma w połowie cezurę, po której następuje całkowita zmiana nastroju.

· Częste szeregowanie obrazów w coraz szybszym tempie wywołujące wrażenie skokowo narastającego przyspieszenia akcji (montaż rytmiczny)

· Stosowanie patosu jako głównego środka artystycznego wyrazu.

· Nacisk na tzw. "montaż intelektualny", gdy ze zderzenia dwóch kontrastujących kadrów powstaje trzecia idea, w kadrze nie istniejąca.

· W "Aleksandrze Newskim" reżyser zastosował montaż polifoniczny, będący syntezą obrazu, słowa i muzyki. Obrazy skomponowane zostały zależnie od dynamiki zdarzeń - gdy napięcie w filmie spada ujęcia są dłuższe, punkty widzenia niezmienne oraz wyrównane oświetlenie; gdy zbliża się kulminacja zmieniają się punkty widzenia, zmienia się oświetlenie i kontrastowo stosowane są gamy czerni i bieli. To właśnie w tym filmie po raz pierwszy Eisenstein położył nacisk na muzykę, która pełni tu funkcje dramaturgiczne, kontrapunktując obraz (dźwięk piszczałek symbolizuje Rusinów, trąby i rogi - Niemców).