RYSUNEK W POZNANIU DZIECKA
Rysunek to potocznie zarys , obrys czegoś , podobizna , przeobrażenie. Najczęściej wykonywany jest ręcznie , chociaż niektórzy posługują się przy rysowaniu linijką.
Można rysować z pamięci , wyobraźni lub przedstawiać realny świat.
Jest to najprostsza a zarazem najbardziej pierwotna forma ekspresji twórczej człowieka.
Z analizy rysunków możemy dowiedzieć się jak na przestrzeni wieków przeobraził się świat .
Autorzy informują nas o bytności , pracy , o codziennych zwyczajach , pięknie natury , o tajemniczych zwyczajach , zabawie , wypoczynku itp.
Rysowanie to też wyższy stopień dziecięcej zabawy. Wymaga nie tylko udziału wyobraźni ale uczy myśleć i przewidywać .
Twórczością plastyczną człowieka interesują się od dawna psycholodzy i pedagodzy. Prowadzą oni analizy i porównania wytworów.
Możemy postawić pytanie czym jest dla tych osób działanie plastyczne ?. Odpowiedzi może być wiele. Rysowanie , malowanie , rzeźbienie lub inne techniki plastyczne dają możliwość uzewnętrznienia swoich marzeń , pragnień , a także lęków , obaw . Jest działaniem w której świat wyobrażeniowy miesza się z rzeczywistością.
Psycholodzy i pedagodzy badający rozwój rysunkowy dziecka wydzielili kilka faz w zależności od wieku :
- bazgroty ( 2 – 4 lata)
- przedschematyczny ( 4 – 7 lat )
- schematyczny ( ekspresja inspirowana 7 – 9 lat )
- początkowy realizm ( 9 – 12 lat )
Należy pamiętać , że nie wszystkie dzieci przechodzą z jednego stadium do drugiego dokładnie w tym samym czasie. Wszystko cokolwiek będzie narysowane , będzie się różniło w zależności od autora – jego wieku , świadomości oraz wiedzy o otoczeniu . W zależności od płci zaznacza się zróżnicowanie tematyki.
WYKORZYSTANIE RYSUNKU W DIAGNOZIE
Rysunek stosowany był najpierw jako test inteligencji. Zauważono , że rysunek wskazuje nie tylko na poziom rozwoju umysłowego , ale jest projekcją widzenia samego siebie i innych.. Powstawały projekcyjne tematy rysunkowe : „Rysunek drzewa” , „ Dom – drzewo- człowiek”, „ Postać ludzka”.
Każdy rysunek możemy poddać analizie formalnej i treściowej . Analiza treściowa informuje nas , jakie sytuacje wyzwalają u pacjenta lęk , poczucie zagrożenia, radość , poczucie bezpieczeństwa itp. Od strony formalnej możemy analizować kolory , poziom staranności rysunku , dynamikę kreski. Dynamika kreski przydatna nam jest w diagnozowaniu osobowości . Osoba która kreśli linie swych rysunków mocno , gwałtownie , często jest nadpobudliwa , zaś zahamowana kreśli linie ledwo widoczne , słabe , niewyraźne. Przykładowo : kolor czerwony , oranż i żółć – nałożone w postaci dominujących plam pozwala wnioskować o wysokim poziomie agresji, czerń – lęk ( jest to symbol według PIRAMID BARWNYCH PFISTER- WEISA) . Pacjenci neurotyczni mało starannie wykonują swoje prace . Spowodowane to jest silnym napięciem psychicznym .
Badanie z wykorzystaniem rysunku jest łatwe . Należy jednak zachować potrzebne warunki dotyczące nawiązaniu kontaktu, rozmowy z badanym i przygotowania potrzebnych pomocy.
W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:
a) NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego ,aby pozyskać zaufanie pacjenta i wprowadzić korzystny do badania nastrój.
b) INSTRUKCJA – prosimy badanego o narysowanie . Polecenia mają być proste i zwięzłe np. „Narysuj człowieka” , „ Wyobraź sobie i narysuj rodzinę” . Wyjaśniamy przy tym że się rysuje wszystko, co się chce związane z danym tematem .
c) POMOCE DO BADAŃ – to kartka papieru , kredki , ołówek . Badany siedzi wygodnie przy stole biurku tak aby mógł swobodnie rysować.
d) OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA – należy prowadzić ją dyskretnie . Trzeba wzięć pod uwagę :
- kolejność rysowania postaci ( rysunek rodziny )
- czas poświecony danej osobie , przedmiocie itp.
- szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku
- rozmieszczenie na kartce
- komentarze słowne i uwagi podczas rysowania , a także bezsłowne objawy emocji np. westchnienia , uśmiech
- dobór kolorów ( w przypadku rysowania kredkami)
e) ROZMOWA O RYSUNKU – badany sam najlepiej objaśni to co narysował .Rozmowę podtrzymujemy pytaniami , nie powinno to jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany zdań.
W literaturze wyróżnia się dwa typy rysunku :
- sensoryczny (emocjonalny) – linie są krzywe zaokrąglone , dynamiczne a postacie na rysunku ujęte są w jakimś działaniu i interakcjach ,
- racjonalny – linie proste i sztywne , postacie są nieruchome i wyizolowane , nieraz stereotypowo reprodukowane , często z dbałością o szczegóły .
Analiza samego sposobu rysowania dużo mówi o badanym . Zwrócić należy uwagę na rozmach i siłę kreski. Kreska „rozmachowa” , długa , powstająca od jednego pociągnięcia , zajmująca znaczną część kartki mówi o energii , odwadze i łatwości uzewnętrzniania swoich tendencji . Przecinanie kreska krótka , wahająca się dłuższa złożona z krótkich elementów , wskazuje na zahamowania.
Silny nacisk kredki na papier mówi o silnym napięciu , odwadze czasem gwałtowności. Przy nieproporcjonalnej sile – można sądzić o brutalności. Słaby nacisk kredki mówi
o nieśmiałości , łagodności czasem nerwicy i wysokim niepokoju .
Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy przypisywać im znaczenie podobne ,jak barwom przedstawionym w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów , którymi narysowane są poszczególne osoby , przedmioty.
Orientacyjne znaczenie barw wg testu Luschera :(Braun- Gałkowska ,1985)
Jest neutralna : ani jasna , ani ciemna , wyprana z wszelkich tendencji psychologicznych . Osoby ją wybierające nie chcą się angażować, podlegać wzruszeniom, są ostrożni, umiarkowani, chcą by się nimi opiekowano.
Jest to kolor nieba w nocy , kiedy słabnie wszelka aktywność . Oznacza spokój , wrażliwość , pragnienie miłości , zacisznego i uporządkowanego środowiska , potrzebę uczucia , harmonii.
Mówi o zdecydowaniu , o tendencji do konserwatyzmu, trwałości i byciu niezależnym od wpływów zewnętrznych . Wyraża postawę obronna , przypisywanie znaczenia swojego „ja” i chęci utwierdzenia się.
Barwa krwi i intensywności . Wybierają ja ludzie zdobywczy , agresywni , aktywni. Mówi się o chęci pełni życia , działania , sukcesu , o sile woli i o pragnieniach seksualnych.
Kolor światła dziennego i słońca . Mówi o spontaniczności , pogodnym rozluźnieniu, swobodzie , otwartości . osoby wybierające go szukają rozwiązań , które otwarłyby nowe możliwości im pozwoliły na zrealizowanie oczekiwań i nadziei.
Reprezentuje uczucia związane z ciałem , umiarkowanie. Osoby wybierające ją dążą do zakorzenienia i osiągnięcia poczucia bezpieczeństwa w prostym środowisku ( rodzinnym , zmysłowym) nie są indywidualistami.
Barwa fioletowa jest mieszanina czerwonej i niebieskiej – wyrażających tendencje przeciwstawne . Symbolizuje niezdecydowanie , wahanie , gotowość do kontaktów niezobowiązujących.
Barwa najciemniejsza , właściwie jest to negacja koloru – wyraża nicość , koniec , zaprzeczenie . Osoby , które ją wybierają poszukują sytuacji trudnych i wymagających . Odrzucają wszystko co mogłoby wpływać na ich punkt widzenia , sprzeciwiają się temu co nie jest zupełnie tak jak być powinno. Protestują z poczucia niedocenieni.
. SYMBOLIKA PRZESTRZENI
Rozmieszczenie rysunku bywa różnorodne. Najnormalniejsze jest wykorzystanie całej kartki . Rozplanowanie i zagospodarowanie kartki dostarcza wiele informacji dla badającego. Autorzy swoich prac przesuwają rysunek w prawo , w lewo , w górę , w dół lub zarysowują tylko część kartki. Przesuniecie istotnej części rysunku może wskazywać na określone tendencje. Można to przedstawić za pomocą schematycznego rysunku:
Rogi kartki zostały nazwane czterema żywiołami : woda, powietrze, ogień i ziemia. Woda symbolizuje początek życia . Rysowanie w tym rogu mówi o zajęciu się sobą, zatrzymaniu w rozwoju, regresji, chęci cofnięcia się do wcześniejszego etapu życia, który wydaje się bardziej szczęśliwy ( było się pod czujną i ciepła opieką). Powietrze jest niewidoczne, puste . Z ta przestrzenią wiąże się bierność życiowa, niechęć do angażowania się , brak odwagi do działania, postawa obserwatora. Ogień jest symbolem życia. Rysowanie w tej ćwiartce mówi o aktywności , sile projektów , nastawieniu na cel , zaangażowaniu. Ziemia symbolizuje ciężar , przytłoczona materie , porażkę, pogrzebane marzenia.
Rysowanie u góry kartki mówi o idealiźmie lub marzeniach , wyobraźni. Umieszczenie rysunku w środku kartki mówi , że osoba rysująca nie chce się ujawnić , nie chce się odsłonić. Przesuniecie rysunku w dół wskazuje na nerwice , depresje. Lewa strona mówi o przeszłości i bierności a prawa o przyszłości i aktywności .
W interpretacji ważne są również wolne przestrzenie ( części puste) , mówią one o problemach wypartych , stłumionych.
Poniższe przykładowe omówienie znaków i symboli , stanowić może próbę interpretacji rysunku. Daje ogólne wyobrażenie o tworzeniu hipotez na temat badanego. Oster i Gould (2001) zaproponowali następującą interpretacje wybranych elementów rysunku.
OSOBA:
1) Ręce – służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska
a) założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość
b) trzymane za plecami – pragnienie kontrolowania złości , niechęci do kontaktów personalnych
c) brak – nieprzystosowanie , bezradność
2) Stopy – poziom aktywności interpersonalnej
a) duże- dążenie do bezpieczeństwa lub męskości
b) małe – zależność , stłumione odczuwanie
c) brak – brak niezależności
3) Palce
a) długie i spiczaste – agresywność i wrogość
b) zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską – pragnienie stłumienia agresywnych impulsów
4)Głowa
a) duża – zaabsorbowanie światem wyobraźni , koncentracja na aktywności umysłowej
b) mała - osobowość obsesyjno- kompulsywna, poczucie niższości intelektualnej
c) odwrócona tyłem – tendencje paranoidalne lub schizoidalne
5)Nogi
a) brak – stłumienie , lęk przed kastracją
b) różnice w wielkości – sprzeczne uczucia dotyczące niezależności
c) długie – dążenie do autonomii
d) krótkie – upośledzenie życia emocjonalnego
6)Usta
a) przesadnie podkreślone – niedojrzałość , agresywność oralna
b) bardzo duże – erotyzm oralny
7)Ramiona
a) nierówne – niestabilność emocjonalna
b) szerokie- zaabsorbowanie odczuwana potrzebą siły
c) kwadratowe- nadmierna defensywność , wrogość w stosunku do innych ludzi.
Inne elementy interpretacji osoby w rysunku(Oster, Gould, tamże)
I – Słabo zintegrowane części ciała – niska tolerancja frustracji i impulsywność
II – Zaczernienie pustych pól – niepokój ( im większy stopień zaczernienia , tym bardziej intensywny)
a) zaczernienie twarzy – poważnie zaburzony , negatywny wizerunek siebie
b) zaczernienie rąk – przejawy agresji
III- Nachylenie postaci przekraczającej 15 stopni – niestabilność brak równowagi psychicznej
IV- Niewielkie wymiary postaci – skrajny brak poczucia bezpieczeństwa, wycofanie , depresja, poczucie nieprzystosowania
V – Duże wymiary postaci – ekspansywność , słaba kontrola wewnętrzna
VI – Przeźroczyste elementy rysunku – niedojrzałość , impulsywność , skłonność do wyładowywania się
VII – Zęby – agresywność (oralna)
VII – Krótkie ręce – tendencje do wycofywania się , zwracania do wewnątrz , próby hamowania impulsów
IX – Długie ręce – pragnienie zdobywania lub gromadzenia , sięganie w kierunku innych
X – Długie dłonie – zachowanie „ acting-out” ( wyładowanie się)
XII- Brak rąk – poczucie winy z powodu odczuwalnej wrogości lub seksualności
XIII- Spoglądanie w bok – podejrzliwość i skłonności paranoidalne.
DOM
1) Szczegóły
a)Podstawowe ( dla normalnego rysunku ) – co najmniej jedne drzwi , jedno okno,
jedna ściana , dach komin
c) Dodatkowe (np. krzaki , kwiaty, ścieżka) – potrzeba dokładniejszego uporządkowania środowiska , która jest czasami związana z brakiem poczucia bezpieczeństwa lub pragnienia sprawowania kontroli w kontaktach interpersonalnych
2) Komin – symbol ciepłych , intymnych związków ; czasami związany z symboliką falliczną
a) Brak komina – brak ciepła w sferze psychicznej lub konflikty z ważną osobą płci męskiej
b) Przesadnie duży – nadmierne zainteresowanie sferą seksualną czy też możliwe tendencje ekshibicjonistyczne
c) Dużo dymu – wewnętrzne napięcie
3) Drzwi
a) Ponad podstawą domu bez schodów – niedostępność w kontaktach interpersonalnych
b) Brak drzwi –skrajne trudności w kontaktach z innymi ludźmi
c) Otwarte- silna potrzeba doświadczania ciepła od świata zewnętrznego
d) Bardzo duże – nadmierna zależność od innych
e) Z zamkiem lub zawiasami – defensywność
4) Płot wokół domu – potrzeba ochrony emocjonalnej
5) Rynny – podejrzliwość
6) Rysunek przylegający do dolnej krawędzi kartki - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa w życiu rodziny lub intymnym
7) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z dołu – odrzucenie domu lub poczucie , że
osiągnięcie pożądanej sytuacji domowej jest niemożliwe
8) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z góry – odrzucenie sytuacji domowej
9) Dach
a) Płaski (pojedyncza linia łącząca dwie ściany) – brak wyobraźni lub zahamowania
emocjonalne
b) Przesadnie duży – poszukiwanie satysfakcji w fantazjach
10) Okiennice
a) Zamknięte – skrajna defensywność i wycofanie
b) Otwarte – zdolność do przystosowania w kontaktach interpersonalnych
11) Ścieżka
a) Bardzo długa – ograniczona dostępność
b) Wąska w pobliżu domu , szeroka na końcu – osoba powierzchownie przyjazna
12) Ściany ( ich solidność) – bezpośrednio związana z siłą „ego”
13) Okno ( okna)
a) Brak okien – wrogość lub wycofanie
b) Tylko na parterze , na piętrze brak – rozziew miedzy rzeczywistością a fantazją
c) Z firankami – rezerwa , kontrolowanie siebie
d)Bez zasłon – zachowanie otwarte , bezpośrednie.
1) Wyjątkowo duże drzewo – skłonność do agresji
2) Małe drzewko – poczucie niższości i braku znaczenia
3) Cienka kreska – poczucie nieprzystosowania , niezdecydowanie
4) Drzewko składające się tylko z dwóch linii oznaczających pień i z kółka wyobrażającego
koronę – impulsywność zmienność
5) Przesadnie podkreślenie pnia – niedojrzałość emocjonalna
6) Przesadnie podkreślenie korony – zahamowania emocjonalne, myślenie analityczne
7)Przesadnie podkreślenie korzeni – płytkie reakcje emocjonalne , ograniczona zdolność do rozumowania
8) Szrama , dziupla ,złamana gałąź – związek z urazem , tzn. wypadkiem , chorobą , gwałtem ( czas wydarzenia odpowiada położeniu znaku)
9) Brak linii przedstawiającej ziemię – podatność na stres
10) Zaznaczona linia ziemi , brak korzeni – tłumione emocje
11) Zaczernione płaszczyzny , bardzo ciemne lub mocno zaznaczone – defensywna wrogość lub zachowania agresywne
12) Cienka przerywana kreska – wyraźny niepokój
13) Dziupla- symbolika seksualna
a) Mała lub w kształcie rombu – skojarzenie z pochwą
c) Mała i okrągła przeżycia napastowania seksualnego lub wczesne doświadczenia seksualne ...
bialasek1