sposób na Alcybiadesa.doc

Uczniowie kontra nauczyciele czyli "Sposób na Alcybiadesa" Edmunda Niziurskiego

Coraz częściej się zdarza, że uczniowie wydają wojnę nauczycielom. Woj­nę na psychiczną wytrzymałość. Jak daleko trzeba się posunąć, by wytrącić uczącego z równowagi i "rozwalić" całą lekcję? To zależy od zespołu klasowe­go.

Opisane "sposoby rozwalania lekcji" w powieści E. Niziurskiego są raczej bardzo niewinne, chociaż i one doprowadziły do rozstroju nerwowego młodą nauczycielkę - panią Lilkowską.

Niejednokrotnie są to jednak działania obronne, gdyż uczniowie czują się zastraszeni, rozgoryczeni, są zbuntowani i zarzucają nauczycielom, że nie do­strzegają ich potrzeb i problemów.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dwie powieści młodzieżowe, wid­niejące w zestawie lektur klasy VI - L. M. Montgomery Ania z Zielonego Wzgórza i M. Musierowicz Kwiat kalafiora. Odnajdziemy w nich sylwetki na­uczycieli (pan Phillips i dyr. Pieróg), które wywołują uczucie moralnego nie­pokoju, buntu przeciw obojętności na ludzkie - uczniowskie sprawy. Niejako automatycznie przed oczami czytelnika pojawiają się pedagodzy będący uo­sobieniem dobra, wspaniałomyślności, pełnego zrozumienia swych wycho­wanków. Mowa tu o pannie Stancy i starym profesorze Dmuchawcu. Do ich grona można jeszcze śmiało zaliczyć dobrodusznego, nieco komicznego przez swoje roztargnienie, prof. Gąsowskiego z powieści Kornela Makuszyńskiego Szatan z VII klasy.

Jedną z przyczyn występowania uczniów przeciw nauczycielom jest, w pe­wnym sensie zrozumiała, niechęć młodzieży do systematycznego i sumienne­go wypełniania obowiązków szkolnych. Zakuć, zdać, zapomnieć - to zdaniem uczniów jedyna zasada, której warto przestrzegać. Pragną oni minimalnym nakładem pracy zdobyć jak najlepsze oceny, nie myśląc o nietrwałości tak zdobytej wiedzy. W powieści E. Niziurskiego odnajdujemy właśnie takie gry uczniowskie, które opisane w sposób barwny, żywy i humorystyczny bawią czytelników, ale też zmuszają do refleksji nad własnym postępowaniem.

Na osobną uwagę w Sposobie na Alcybiadesa zasługują realistyczne opisy nauczycieli wraz z ich wadami i zaletami oraz określoną pozycją w szkole; np. Alcybiades został opisany w ten sposób:

„(...) Cóż bowiem wart był gog, którego się nie bano, na którego lekcji, jak wieść głosiła, grywano w makao i pokera lub odpisywano od kolegów inne "ważniej­sze lekcje"? Cóż jest wart gog, który nie podnosi nigdy głosu i nie usuwa z kla­sy?" (s. 76)

Warto zwrócić uwagę na sformułowania:

"Pani Lilkowska - istota wątła, wrażliwa i pełna wiary w młodzież (...).

(...) mamy do czynienia nie z gogiem, ale z aniołem (...). (s. 9)

(...) Alcybiades podlega ochronie zasadniczej i należy do rezerwatu gogicznego.” (s. 92),
które są bezpośrednią charakterystyką nauczycieli i zawierają duży ładunek emocjonalny, podkreślając uczniowski szacunek i sympatię. Pośrednim uzu­pełnieniem informacji o osobowości danego nauczyciela są tzw. "okresy ochronne dla gogów", w czasie których nie wolno uczniom robić żadnych kawałów.

Oczywiście w omawianej powieści występują nie tylko dobroduszni na­uczyciele; są i tacy, wobec których uczniowie czują respekt ze względu na ich wymagania, np.:

-       ,,Dziadzia też ma piętę? - zapytałem z niedowierzaniem, gdyż trudno mi jakoś było sobie wyobrazić surowego matematyka, pana Ejdziatowicza, z piętą. (...)

-       I Dyr?

-       Nawet Dyr.

-       I pani Kalino?

-       I pani Kalino też.

-       Jaką? - zapytał Słaby, który najbardziej ze wszystkich profesorów obawiał się nauczycielki geografii, pani Kalino." (s. 26)

Reasumując można powiedzieć, że powieść E. Niziurskiego pt. Sposób na Alcybiadesa jest lustrzanym odbiciem "życia" w każdej szkole wraz z jej wszystkimi problemami.

Wydaje mi się celowe przeprowadzenie lekcji, podczas której uczniowie będą mogli swobodnie się wypowiedzieć na temat swoich nauczycieli; inaczej mówiąc będą mogli wskazać ich mocne i słabe strony. Pomoże w tym "ankieta Szekspira" (s. 90), która nie jest niczym innym, jak szczegółowym planem charakterystyki. Warto to uczniom uzmysłowić, ponieważ jest to oryginalny sposób kształtowania treści w określoną formę wypowiedzi. Uzyskane infor­macje w ankiecie na pewno będą cennym materiałem do dalszych rozważań. Na kolejnej lekcji analizujemy "skutki stosowania sposobów na gogów". Tu­taj nadarza się świetna okazja uświadomienia wychowankom, że każdy człowiek ma "swoją piętę" i nim zacznie się kogoś krytykować, trzeba same­mu dojrzeć własne wady.

Pragnę zwrócić jeszcze uwagę na dość istotną sprawę, a mianowicie żar­gon uczniowski.

Na rynku księgarskim znajduje się Słownik gwary uczniowskiej i w młod­zieżowej prasie pojawiają się podobne mini-leksykony. W świetle tych publi­kacji możemy stwierdzić, że do żargonu uczniowskiego włączono słownictwo z żargonu więziennego, a szczególnie złodziejskiego. Dodatkowo jest on wzbo­gacony swoistymi neologizmami wytworzonymi przez samą młodzież. Spra­wa języka uczniów, granic między żargonem uczniowskim a prostackim wulgaryzmem, wydaje mi się wyjątkowo ważna. Należy uczniom uświado­mić, że najbardziej specyficzny żargon nie powinien być "stylizowany" wulga­rnym słownictwem.

W Sposobie na Alcybiadesa E. Niziurskiego również odnajdziemy słowa zaczerpnięte z żargonu uczniowskiego, nieprzekraczające jednak granic dobrego smaku. Służą one tworzeniu komizmu słownego, ponieważ są to stare, tradycyjne sformułowania, np.: gog, dyr, rybak czy czerwień, które częściowo wyszły już z użycia.

Celowo przed czytaniem powieści nie ukierunkowywałam jej odbioru. To pozwoliło uczniom spontanicznie śledzić żywą akcję, humor i poszukiwać analogii między własną sytuacją, swoimi doświadczeniami życiowymi a światem, przedstawionym w utworze.

Tematy cyklu lekcji:

1.      Każdy ma "piętę Achillesa" - czyli jak znaleźć sposób na gogów.

2.      "Cud? Zemsta Szekspira? Nadzwyczajna moc Sposobu?" (E. Niziurski: Sposób na Alcybiadesa).

3.      Blaski i cienie uczniowskiego żargonu.

Cele:

-       wskazanie uczniom różnorodności i bogactwa środków językowych,

-       zapoznanie wychowanków z różnymi sposobami kształtowania treści w określone formy wypowiedzi -charakterystyka, opowiadanie, sprawozdanie,

-       wyrobienie poczucia odpowiedzialności za słowo,

-       doskonalenie umiejętności korzystania ze słowników, leksykonów i encyklopedii,

-       uświadomienie roli systematycznej pracy w procesie nauki i dążeniu do celu.

Metoda pracy:

        działanie kreatywne.

Formy pracy:

        grupowa, indywidualna i zbiorowa.

Wprowadzenie:

-       wykonanie przez polonistę gazetki klasowej pod hasłem „Psorowie też są ludźmi” (fr. zdania z powieści), na której zostaną umieszczone zdjęcia nauczycieli z lat szkolnych lub wczesnego dzieciństwa,

-       przeprowadzenie plebiscytu w klasie pod hasłem: „Nauczyciel kosa” (bardzo wymagający, niepobłażliwy) i „Nauczyciel kumpel" (tolerancyjny, dobroduszny),

-       podział klasy na 2 zespoły -zadanie do wykonania - trafne odnalezienie nauczyciela z plebiscytu, a dodatkowo - rozpoznanie pozostałych nauczycieli.

Lekcja I

Temat:

Każdy ma "piętę Achillesa" - czyli jak znaleźć sposób na gogów.

Przygotowanie uczniów do scharakteryzowania nauczyciela z plebiscytu przy pomocy ankiety Szekspira.

Odczytanie fragmentu przemówienia Alibaby (s. 19/20) na temat różnic w dążeniach gogów i uczniów pozwoli uświadomić dzieciom, że:

a.      zadaniem nauczycieli jest systematyczne podnoszenie poziomu naucza­nia, by wzbogacić wiedzę uczniów;

b.      uczniowie już od najdawniej szych czasów szukają sposobów, by się wymigać od nauki.

Odczytanie kolejnego fragmentu powieści - rozmowy Zasępy z kolegami (s. 25/26) - pozwoli sformułować i zapisać temat lekcji.

Dalszym etapem będzie ustalenie, co może być "piętą Achillesa" u nauczy­ciela. Czy sposób pytania, typ zadawanych kar (dodatkowe zadania, stanie w kącie itp.), a może reakcja nauczyciela na jakiś specyficzny sposób zachowa­nia ucznia na lekcji, względnie prywatne, szczególne zainteresowania peda­goga.

Następna czynność to wspólne przeanalizowanie ankiety Szekspira i wynotowanie z encyklopedii informacji:

-       DRAKON - VII w. p.n.e. prawodawca ateński, odznaczał się wyjątkową surowością; zw. frazeologiczny -drakońskie prawo.

-       SALOMON - ? - ok. 930/929 r. p.n.e. król Izraela, słynął z mądrości i sprawiedliwości; stąd tzw. wyroki salomonowe.

-       LEC S. J. - 1909-66 poeta i satyryk, aforyzmy - cykl Myśli nieuczesane.

Teraz dopiero uczniowie w grupach wypełnią swoje ankiety, poddając ob­serwacji dowolnie wybranego członka grona pedagogicznego lub tylko na­uczycieli z plebiscytu. Przy omówieniu ćwiczeń sporządzonych przez uczniów należałoby się zastanowić nad "piętą Achillesa" naszych nauczycieli.

Podsumowaniem lekcji będzie następujące zadanie:

Zasępa powiedział: "Każdy ma swoją słabość" - a ja? Opowiedz o swoich słabościach lub narysuj je. Może to być nawet karykatura.

Lekcja II

Temat:

"Cud? Zemsta Szekspira? Nadzwyczajna moc Sposobu?"

                 (E. Niziurski: Sposób na Alcybiadesa)

Rozpoczynamy kolejną lekcję od swobodnych wypowiedzi dzieci na pyta­nia związane z lekturą:

-       Jak zachowują się uczniowie, bohaterowie powieści wobec nauczycieli?

-       Które "postępki" chłopców musimy potępić? - Dlaczego chłopcy szukali "sposobów" na nauczycieli?

-       Co wynika ze stosowania "sposobów na gogów"?

Na ostatnie pytanie uczniowie odpowiedzą sięgając do tekstu lektury. Analizie zostanie poddany sen Ciamciary (s. 171) i rozmowa bohaterów po­wieści z Alcybiadesem (s. 188) przed oprowadzeniem wycieczki z Ełku po Wa­rszawie.

Jeżeli wcześniej została omówiona powieść Kornela Makuszyńskiego Sza­tan z VII klasy, można przeprowadzić analizę porównawczą "sposobu" Ada­sia Cisowskiego i Szekspira oraz jego rezultaty.