Polityka Społeczna
Literatura: „Polityka społeczna – wybrane elementy” praca zbiorowa pod red.
L. Frączkiewicz
1. ŹRÓDŁA POLITYKI SPOŁECZNEJ
Polityka społeczna – dwie znaczenia pojęcia:
- kategoria naukowa , usiłująca zbudować teoretyczne przesłanki rozwiązania i usystematyzowania wiedzy dotyczącej problemów i procesów społecznych, określających poziom i kierunki rozwoju społeczeństwa.
- zespół konkretnych działań podejmowanych przez podmioty polityki społecznej, w celu rozwiązania kwestii socjalnych, czyli działania państwa mające na celu pomoc ludziom ubogim i specjalnej troski
Polityka społeczna jako nauka nie może nie wartościować poruszanych przez siebie problemów. Stąd też polityka społeczna nigdy nie była i nie będzie jednolita.
Nie będzie też własnością dowolnej opcji ideologicznej czy politycznej.
Pomiędzy obydwoma tymi znaczeniami występuje ścisły związek wynikający z metodologicznego założenia polityki socjalnej zakładającego pragmatyzm teorii
jak i też teoretyczne uzasadnienie praktyki socjalnej.
Geneza nowoczesnej polityki społecznej definiowanej poprzez jej ujęcie praktyczne należy upatrywać w XIX w. :
1. Anglia – „rewolucja przemysłowa” – idealne warunki ( tworzenie manufaktur, wysoki poziom nauki i techniki, osłabienie systemu feudalnego) zalążki ustawodawstwa ochronnego pracy:
- 1980r. - praca dzieci w przemyśle bawełnianym – określono górną granicę dnia roboczego małoletnich na 12 godzin oraz nakaz nauki czytania, pisania i rachunków,
- 1842r. - pierwszy raz poza kategoria dzieci ustawodawca wymienia w akcie prawnym kobiety, zakazując im (jak i dzieciom do lat 10) pracy w kopalniach.
- 1967r. - objęcie ochrona nie tylko robotników przemysłu bawełnianego ale pracowników wszystkich branż.
Także w Anglii – 1834r. – „ustawa o ubogich” – jeden z pierwszych przykładów rozwiązania problemów bezrobocia i ubóstwa nie przez funkcjonowanie organizacji filantropijnych, lecz za pomocą jednorodnego aktu prawnego :
- regulowała sprawy opieki gmin nad ludźmi pozbawionych pracy,
- postulowała o stworzenie domów pracy .
2. Francja
– 1813r. – wydano zakaz zatrudniania dzieci w wieku poniżej 10 lat w kopalniach,
– 1984r. – ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych.
3. Australia - 1889r. – podobna ustawa co we Francji w sprawie ubezpieczeń obowiązkowych.
4. Szwajcaria – 1877r. – pierwsze przepisy o ochronie pracy.
Do inicjatyw ustawodawstwa pracy zaczęto powoływać organy państwowe kontrolujące przestrzeganie aktów prawnych przez pracodawców tzw. „inspekcja pracy” :
Anglia – 1833r., Niemcy – 1853r., Francja – 1874r.
- 1839r. – zakaz pracy dzieci w wieku poniżej 9 lat w kopalniach i fabrykach,
- ograniczenie czasu pracy nieletnich do 16 lat w maksymalnym wymiarze czasu 10 godzin,
- HISTORYCZNY POCZĄTEK PIERWSZEJ NOWOCZESNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ - 1883r. – ustawa Biskmarcka - wprowadzenie ubezpieczeń chorobowych, wypadkowych i inwalidzkich oraz system rent i emerytur .
Przyczyny wprowadzenia reform:
· silne procesy industrializacyjne nie dokonywały się w warunkach liberalizmu ekonomicznego i handlowego- silny nadzór państwa poprzez militarne i dyplomatyczne torowanie dróg do rynku zbytu,
· silna pozycja ruchu robotniczego,
· powstanie Związku Polityki Socjalnej.
Począwszy od pierwszych lat XIX w. pojęcie polityki społecznej – poszukiwanie rozwiązania tzw. „kwestii społecznej” – czyli problemów związane z powstaniem i funkcjonowaniem warstwy robotników przemysłowych ( bezdomność, nędza, bezrobocia ).
2. RODOWÓD POLSKIEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ
Dzieje polityki społecznej w Polsce są związane z historią państwa i narodu polskiego. W społeczeństwie polskim zakres i formy konsumpcji wynikały z miejsca zajmowanego w sztywnym układzie warstw społecznych.
· Zalążków aktów prawnych regulujących problemy polityki społecznej można się doszukać w ustawach z okresu Sejmu Czteroletniego.
Z uwagi na to, że XIX – wieczna polityka społeczna była zawężana do ustawodawstwa pracy zabezpieczenia społecznego, rozwijała się ona najintensywniej w państwach najszybciej się industrializacyjnych. Wobec faktu, że w największym stopniu procesom industrializacji spośród państw zaborczych podlegały Niemcy, właśnie na terenach zaboru pruskiego polityka społeczna w sensie praktycznych działań była najbardziej zaawansowana. Politykę społeczną na ziemiach zaboru austriackiego cechowało znacznie większe ograniczenie i opóźnianie w rozwoju. Najgorzej przedstawiała się sytuacja na terenie, feudalnej i zacofanej gospodarczo rosyjskiej części byłego państwa polskiego.
· Po odzyskaniu niepodległości Polska mogła realizować niezależna politykę społeczną:
* 1918r. – powołano Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej
* dekret o 8-godzinnym dniu i 46-godzinnym tygodniu pracy
* moratorium mieszkaniowe dla biedoty
* prawo obowiązkowe ubezpieczenie robotników na wypadek choroby
* przymus nauki dla dzieci w wieku od 7 do 14 lat.
Polityka społeczna w Polsce rozwijała się bez przeszkód. Brak państwowości wręcz zdynamizował rozważania wokół kwestii społecznej, łącząc je najczęściej z koncepcjami odzyskania niepodległości.
3. DOKTRYNALNE KONCEPCJE ROZWOJU POLITYKI SPOŁECZNEJ PO 1945R.
Wybuch II wojny światowej przerwał rozwój polskiej i europejskiej polityki społecznej.
Po zakończeniu wojny uformowały się 3 doktryny:
· liberalizm,
· katolicyzm,
· marksizm.
Konsekwencją okupacji hitlerowskiej w Polsce, było przeniesienie ośrodka tworzenia polityki społecznej do Londynu, gdzie Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej Rządu Emigracyjnego opracowało program polityki społecznej.
Jednakże uwarunkowania polityczne w Polsce wpłynęły na realizacje zupełnie innej doktryny społecznej – doktryny marksistowskiej.
Marksizm – teoria K. Marks i F. Engelsa., uznająca państwo za praktycznie jedyny podmiot odpowiedzialny za kształt teorii i drogi realizacji polityki społecznej. Wyłączność państwa – a realnie partii rządzącej – na kreowanie polityki społecznej, wpłynęła na jej ideologizację. Polityka społeczna została tym samym powiązana z aktualnymi uwarunkowaniami politycznymi.
Fazy rozwoju marksistowskiej koncepcji polityki społecznej:
* I faza - socjalizm idealny – uspołecznienie środków produkcji poprzez całkowite wyeliminowanie rynku przez politykę centralnego planowania (postulat realizowano w latach 1950-1957, gdy blokując teoretyczny nurt badań nad polityką społeczną, odrzucano nawet konieczność samej jej realizacji)
* II faza – realny socjalizm – powstał w wyniku załamania się ideologicznych dogmatów w konfrontacji z rzeczywistością społeczną. Polityka społeczna znowu znalazła racje bytu. Najwcześniej pełniła dwa zadania: regulatora dostępu do deficytowych dóbr i usług, oraz działań wspomagających wobec tych, których dostęp do dóbr i usług był szczególnie utrudniony. II faza rozwoju socjalizmu trwała aż do końca lat 80-tych..
Począwszy od tzw. reform Balcerowicza, w Polsce zaczęto czynić próby z wprowadzeniem liberalnej koncepcji polityki społecznej.
Liberalizm – doktryna, która zakłada 3 podstawowe zasady:
- wolność jednostki,
- nienaruszalność własności prywatnej,
- dążenie do bogacenia się.
Liberalizm –„ nocny stróż”, czyli gospodarz domu – działa wtedy kiedy jest potrzebny.
Pomoc ubogim – „hodowanie nędzy” – protekcja grup stabilnie ekonomicznych w podziale dochodu narodowego w celu zmniejszenia rentowności gospodarki.
Efektem przeniesienia tych haseł na grunt ekonomiczny państwa (ograniczonego w swych funkcjach do roli „nocnego stróża” prowadziło do tzw. nierówności społecznej i społecznego protestu.
Na przestrzeni wieków myśl literatury ulegała ewolucji i dyferencji. Obecnie w odniesieniu do polityki społecznej najbardziej spopularyzowane zostały doktryny.
W rozwoju liberalizmu można wyróżnić 3 niezbyt ostre okresy:
· liberalizm arystokratyczny ( od końca XVIII w. do połowy XIX w.)
· liberalizm demokratyczny (od połowy XIX w. do I wojny światowej)
· liberalizm socjalny (od I wojny światowej do czasów współczesnych) -
koncepcja stworzenia tzw. trzeciej drogi pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem
Na liberalizm socjalny składają się doktryny:
- doktryna państwa dobrobytu
- socjalna gospodarka rynkowa .
Państwo dobrobytu ( „walfare state) – opiera się na 3 przesłankach:
- ingerencja państwa w życie gospodarcze ( zwłaszcza chodzi o politykę pełnego zatrudnienia),
- rozwinięcie działalności socjalnej,
- aktywnej polityce państwa w redystrybucji dochodu narodowego.
Socjalna gospodarka rynkowa – powstała w Niemczech na określenie takiego ustroju gospodarczego, który akceptując założenia liberalizmu i gospodarki rynkowej, jednocześnie koncentruje swoją uwagę na celach i interesach społecznych. Z socjalną gospodarką rynkową związana jest zasada państwa socjalnego, zakładająca ocenę gospodarki z punktu widzenia kryteriów godności ludzkiej i równości społecznej.
Inna doktryną liberalizmu jest liberalizm zachowawczy (neoliberalizm, neokonserwatyzm) – zasada sformułowana przed I wojna światową mówi, że wolna gra sił rynkowych oraz brak czynnej ingerencji państwa w sferę polityki społecznej (w zamian za stwarzanie warunków rozwoju inicjatywy i przedsiębiorczości jednostek), to podstawy postępu społeczno-gospodarczego.
Doktryna ta jest krytyka zasady „państwa dobrobytu” , weryfikacja których przyczyniła się do stworzenia „społeczeństwa odpowiedzialnego” .
Społeczeństwo odpowiedzialne – odpowiedzialność państwa za jednostki i jej rodziny ( np. Unia Wolności)
SYSTEM DOKTRYNY KATOLICYZMU
Doktryna społeczna kościoła związana jest tradycyjnie z wypowiedzią papieża i oficjalnym dokumentem, będącym efektem przemyśleń i poglądów.
3 płaszczyzny nauki społecznej:
- teoretyczna – związana z uniwersalnymi zasadami tzw. systemem relacji międzyludzkich ,
- historyczna – dotyczy zastosowania niezmienionych uniwersalnych zasad w konkretnej rzeczywistości gospodarczej i społecznej,
- aplikacyjna – próba zastosowania w praktyce propozycji społecznej ,kościoła.
Według Jana Pawła II polityka społeczna to uniwersalna i bezinteresowna służba kościoła jako otwarty i dynamiczny system etyczny, reagujący na zmiany zachodzące we współczesnej rzeczywistości.
Dla doktryny katolickiej dana polityka społeczna może być zaakceptowana jedynie wtedy gdy urzeczywistnia ład społeczny.
Gwarantem osiągnięcia tego ładu są 3 zasady kościoła:
- zasada dobra wspólnego – konieczność integralnego rozwoju wszystkich członków społeczeństwa na drodze wspólnie podejmowanych działań,
- zasada wolności – jednostkowej i społecznej
- zasada solidarności – żądająca solidarnego umożliwienia samorealizacji wszystkich
- zasada uczestnictwa
- zasad pomocniczości – leżąca u podstaw zasad gospodarki rynkowej. Mówi o pomocniczym charakterze aktywności społecznej. Oznacz pomoc najbliższych i lokalnego społeczeństwa.
Przedstawiciele:
- Leon XIII – encyklika „Rerum novarum” 1891r.- , która zawierała: (od tego początku kościół występuje w obronie biednych ).
- odrzucenie socjalizmu, jako metody zażegnania kwestii społecznej,
- dążenie do osiągnięcia własności poprzez masy,
- właściwym ustaleniu płacy robotniczej ,
- ingerencji państwa w życie gospodarcze.
Papież naprawił błąd kościoła po Rewolucji Francuskiej. W centrum teraz człowiek jako robotnik.
- Jan Paweł II – dopatruje się w socjalizmie elementów pozytywnych, które należy wykorzystać. Był zwolennikiem koncepcji państwa pomocniczego:- czyli państwa oddającego reformy w dół.
DOKTRYNY SOCJALIZMU PZPR :
- socjdemokracja,
- marksizm.
Marksizm - narodził się jako sprzeciw społecznemu wyzyskowi. Stopniowo narastało niezadowolenie . Organizowano związki zawodowe. Powstał ruch, który dążył do zniszczenia kapitalizmu. Doszło do rewolucji – zabrano kapitał kapitalistom nie uczciwie zabrany od ludzi..
Przywódcą był : Berksztajm – zwolennik stopniowego odbierania kapitału i doprowadzenie do sytuacji, w której kapitaliści będą mieli go mniej. Wtedy będzie można im to zabrać w zupełności.
Socjaliści mówią, że nie musi być równość społeczna.
Socjaldemokracja – państwo może być rynkowe, powinno chroni pracowników . Ponadto powinien być wpływ do budżetu.
75% państw jest rządzonych przez partie socjaldemokratyczne.
Polska - przeszłość – marksistowska, przyszłość –wizja socjaldemokracyjna ( partia SLD).
Polityka społeczna (według Rajkiewicza) – świadome działanie państwa i jego instytucji oraz podmiotów zajmujących się polityką społeczną zmierzająca do określenia i zaspokojenia potrzeb społecznych, czyli w centrum polityki społecznej stawia się potrz...
justysior