Wadsworth, ćw. 7, rozdz. 4
ROZWÓJ MYŚLENIA PRZEDOPERACYJNEGO (2-7 rok życia)
Zdolności i cechy myślenia w tym okresie:
- dziecko rozwija zdolność do umysłowego reprezentowania (przedstawiania) zdarzeń
- uspołecznienie zachowania
- egocentryzm
- centracja
- brak odwracalności i niezdolność rozumienia przekształceń.
1. REPREZENTACJA
Piaget wiązał używanie symboli i znaków z funkcją symboliczną lub funkcją semiotyczną.
Symbol – rzeczy podobne do tego, co przedstawiają
Znaki – arbitralne, brak podobieństwa, np. język, liczby
Jest kilka rodzajów reprezentacji (przedstawień), każdy zaczyna powstawać w wieku ok. 2 lat, w kolejności:
a) naśladownictwo odroczone (opóźnione)
to naśladowanie przedmiotów i zdarzeń, które przez pewien czas nie były obecne; ważne dlatego, że dziecko musi mieć rozwiniętą reprezentację, zdolność pamiętania imitowanego zachowania, by móc je powtórzyć. Naśladowanie to głównie akomodacja, najwcześniejsze formy naśladowania obcych osób już w 3 mc życia.
b) zabawa symboliczna
udawanie, naśladowanie, nie ma zamysłu komunikowania się z innymi; ważne – dziecko wyraża siebie przed samym sobą jako jedyną publicznością. Raczej asymilacja rzeczywistości do ja; często to, co dziecko przedstawia w zabawie jest zrozumiałe tylko dla niego, może wyrazić tą zabawą wszystko (nieograniczone np. językiem).
c) rysunek
Na początku bazgroły, potem aż do 8-9.r.ż. dzieci rysują raczej to, co wiedzą o czymś, niż to, co widzą. W „Psychologii dziecka” Piaget proponuje podział na stadia: realizm przypadkowy (bazgroły), realizm nieudany (elementy rysunku realistyczne, nie połączone w całość), realizm intelektualny (nie uwzględnia perspektywy wzrokowej), 8-9. r.ż. to okres realizmu wizualnego (proporcje, realistyczne położenie przedmiotów względem siebie).
d) obraz umysłowy (psychiczny)
to wewnętrzne reprezentacje (symbole) przedmiotów, ale nie wierne kopie spostrzeżeń przechowywanych w pamięci (raczej ich naśladowanie). W tym okresie rozwoju obrazy są głównie statyczne, jak rysunki czy fotografie.
e) Mowa
Ok. 2. r.ż. (plus minus 5 mc) początek używania słów jako symboli zastępujących przedmioty. Najpierw zdania 1wyrazowe, szybko nabiera wprawy, a w wieku 4 lat mały brzdąc biegle posługuje się mową, regułami gram., rozumie co się do niego mówi. Przed 2.r.ż. dziecko używa słów jedynie w sposób naśladowczy, a nie do reprezentowania przedmiotów. Rozwój mowy (formy reprezentacji symbolicznej) ułatwia szybki rozwój pojęciowy w tym stadium wg Piageta słowna wymiana z innymi to początek uspołecznienia, pojawia się mowa wewnętrzna czyli myślenie samo w sobie, a także mowa pozwala na uwewnętrznienie działania (przedstawiam sytuacje za pomocą obrazów w swojej głowie zamiast działać w rzeczywistości).
ROZWÓJ MOWY
Wzrost tempa nabywania doświadczeń dzięki pojawieniu się reprezentacji.
Piaget na podst. obserwacji swoich małych dzieci w okresie przedoperacyjnym wyróżnił 2 rodzaje mowy:
mowa egocentryczna (brak prawdziwej komunikacji, między 2 a 4 – 5. r.ż. dziecko nie ma intencji komunikowania się, po prostu na glos wypowiada swe myśli, rozmawia samo ze sobą w obecności innych osób – monolog zbiorowy)
mowa uspołeczniona (mowa to narzędzie komunikacji z innymi, 6-7 lat, rozmowy służą wymianie myśli).
Podsumowując, rozwój języka w stadium przedoperacyjnym to przechodzenie od mowy egocentrycznej i monologu zbiorowego do mowy uspołecznionej, nastawionej na komunikację z innymi.
· Jak dzieci uczą się mowy?
Język mówiony – forma wiedzy społecznej. Wg Piageta mechanizm umożliwiający nabywanie mowy jest dziedziczny, zaś sam język jest nabywany za pośrednictwem przekazu z zewnątrz. Nauczenie się języka to ogromnie trudne zadanie! Dzieci w 2.r.ż. najpierw uczą się mowy mówionej, niezbędne jest istnienie modeli, motywacją zaś jest adaptacyjna wartość czynności mówienia (dziecko, które mówi może efektywniej porozumiewać się z opiekunami i zaspokajać swoje potrzeby).
Dziecko konstruuje język, wydobywa jego reguły ze swojego doświadczenia społ. i językowego (największy postęp między 2 4.r.ż.).
· Mowa i myślenie
Podstawy zachowania inteligentnego wyprzedzają rozwój mowy i myślenie wewnętrzne, które zakłada używanie znaków werbalnych. Powstanie wewnętrznej reprezentacji (jedna z jej form to właśnie język mówiony) zwiększa zakres i szybkość myślenia. Myślenie jest wolne od ograniczeń bezpośredniego działania, typowego dla stadium sensomotorycznego.
3 gł. różnice między zachowaniami werbalnymi a sensomotorycznymi:
- czynności sensomotoryczne są wolniej wykonywane
- język pozwala na myślenie i wykroczenie poza bezpośrednie czynności sens. dziecka
- inteligencja sensomotoryczna działa liniowo, krok po kroku, zaś myślenie może organizować wiele elementów jednocześnie.
Język nie jest niezbędny do rozwoju operacji logicznych, ale bardzo go ułatwia. Badania dzieci głuchoniemych – rozwój logiczny w takiej samej kolejności, ale pewne operacje opóźnione o rok lub dwa
Badania dzieci niewidomych – w tych samych zadaniach opóźnienia o nawet 3 lata (trudności w rozwoju sensomotorycznym)
· Rozwój operacji sensomotorycznych jest niezbędny do rozwoju mowy! Rozwój mowy zaś ułatwia rozwój poznawczy, choć nie jest on warunkiem koniecznym (dzieci głuche); nie ma wpływu na budowanie wiedzy fizycznej i logiczno – matematycznej; zaś w sferze wiedzy społecznej dostarcza skutecznych sposobów porozumiewania się w innymi. Ponadto żeby przyswajać mowę, dziecko musi mieć rozwiniętą poznawczą zdolność do tworzenia wewnętrznych reprezentacji.
2. USPOŁECZNIANIE ZACHOWANIA
Stopniowo stajemy się jednostkami społecznymi. Warunek rozwoju społecznego to interakcje z otoczeniem, jest on nieodłączny od rozwoju poznawczego i afektywnego. Dziecko nie umie patrzeć z perspektywy innych osób i z tego ograniczenia rozwoju poznawczego wynika przedoperacyjny egocentryzm dziecka (w tym mowa egocentryczna).
3. CECHY MYŚLENIA PRZEDOPERACYJNEGO
Znajduje się pomiędzy schematami sensomotorycznymi (0-2.r.ż.) a myśleniem logicznym (>7.r.ż.), zawiera następujące elementy:
a) Egocentryzm
Dziecko nie jest w stanie przyjąć roli czy punktu widzenia innych, uważa, że wszyscy myślą tak samo jak ono i że taki właśnie sposób myślenia jest poprawny, używa monologów zbiorowych (kolektywnych, patrz „Rozwój mowy”). Dopiero ok. 6-7.r.ż. dziecko odkrywa, że rówieśnicy myślą inaczej – pojawia się akomodacja (dopasowanie) do innych pod wpływem nacisku społecznego. Interakcje społ. stają się źródłem weryfikacji swojego sposobu myślenia. Egocentryzm myślenia cały czas występuje w rozwoju poznawczym w różnych formach, ale jest obecny szczególnie gdy dziecko uczy się nowego sposobu rozumowania. Działanie egocentryzmu – ochrona przed utratą równowagi.
b) Transformacje, rozumienie przekształceń
Brak zdolności rozumienia przekształceń (od stanu A do stanu Z), dziecko zauważa tylko kolejno następujące po sobie stany przejściowe, elementy sekwencji – myślenie transdukcyjne. Gdy upada ołówek, dziecko widzi stan początkowy i końcowy, ale nie umie narysować jego drogi.
c) Centracja
Tendencja do koncentrowania się, skupiania uwagi tylko na 1 aspekcie bodźca wzrokowego. Ewaluacja percepcyjna ważniejsza od oceny poznawczej – myślenie przedoperacyjne (odwrócenie ról ok 6.r.ż.).
d) Odwracalność
Niezdolność do odwracania operacji, sztywność myślenia przedoperacyjnego. Dziecko musi samo wymyślić odwracalność..:)
4. NIEZMIENNIKI
Zachowanie stałości (niezmiennik) – ilość substancji pozostaje taka sama bez względu na zmiany np. pojemników. Dzieci na ogół nie potrafią zachowywać stałości, kształtuje się ona dopiero pod koniec 7.r.ż. (np. stałość liczby). Dziecko samo musi zrozumieć te niezmienniki, nic tu nie da wzmacnianie albo instruowanie rodziców.
a) stałość liczby
4-5 lat: dziecko układa żetony w dwóch rzędach równej długości. Nie dzieli po równo żetonów, najważniejsze by zgadzała się długość.
5-6 lat: Dziecko już potrafi podzielić żetony na pół i ułożyć w dwóch rzędach „jeden na jeden”. Ale gdy mamy dwa rzędy po 7 żetonów, jeden rząd jest krótki, a drugi długi (żetony są rozsunięte) dla dziecka liczba nie ma znaczenia, nadal ten długi rząd jest dłuższy.
Przeciętny 5latek nie zachowuje stałości liczby, skupia się na percepcji długości rzędu żetonów, i inne aspekty jak liczba żetonów w rzędzie go nie interesują (centracja myślenia). Wynika to też z niezdolności zaobserwowania przekształceń i odwrócenia zmian jakie obserwowało.
Normalne dziecko umie uzasadnić zachowanie stałości liczby dopiero w wieku 6-7 lat i gdy rozwinięta jest już odwracalność. Jednocześnie jest zdolne do decentracji w spostrzeganiu, rozumie przekształcenia i odwraca operacje.
b) stałość powierzchni
Dziecku pokazuje się zielone karty (pastwiska) z wymalowaną krową i prostokątnym kartonikiem (szopą). Zadanie: odpowiedzieć na pytanie „która krowa ma więcej trawy do zjedzenia?”. Gdy jest tylko 1 kartonik, ale w różnych miejscach pastwiska, dzieci dobrze twierdzą, że obydwie krowy mają tyle samo trawy. Ale gdy są dwa kartoniki (jedne złączone w dużą szopę, a inne rozdzielone) dziecko bez stałości powierzchni uważa, że więcej trawy ma krowa na pastwisku z dużą szopą, bo ona „zajmuje mniej miejsca”. Nie rozumie ono, że ta sama liczba kartoników zajmuje tyle samo powierzchni.
W stadium przedoperacyjnym dziecko opiera swoje odpowiedzi na spostrzeżeniach, dopiero ok 7-8.r.ż. budowana jest zdolność i wiedza konieczna do zachowania stałości powierzchni w tego typu problemach.
c) stałość objętości cieczy
Mamy tyle samo cieczy w 2 takich samych szklankach, potem z jednej przelewamy ciecz do szklanki wyższej i węższej. Dziecko bez stałości ilości ciecz odpowie, że więcej wody jest w wyższej szklance – nie ogrania przekształcenia.
Zwyczajowa kolejność nabywania niezmienników:
Liczby 5-6 lat
Masy 7-8
Powierzchni 7-8
Ilości cieczy 7-8
Ciężaru 9-10
Ilości ciał stałych 11-12
Podsumowując: Myślenie dziecka w tym okresie jest prelogiczne, cechuje je egocentryzm, centracja i niezdolność do przekształceń, ale rozwój to kontinuum i zmierza ku doskonałości, o czym w kolejnych rozdziałach:)
1
dareness