Pervin & John rozdział 9
Temperament – odnosi się do jakichkolwiek, względnie stałych, różnicujących jakości emocjonalnych lub zachowaniowych, których pojawienie się w dzieciństwie podlega wpływom dziedzicznych czynników biologicznych.
Frenologia – próba zlokalizowania obszarów mózgu odpowiedzialnych za różnorodne aspekty funkcjonowania EMOCJONALNEGO I ZACHOWANIOWEGO. Twórcą był Franz Joseph Gall.
Kretschmer opracował metodę pomiaru typu budowy ciała, prowadzącą do klasyfikacji trzech podstawowych jej typów:
· Pykników – otyły okrągłej budowy
· Atletyk – dobrze umięśniony, silnej budowy
· Astenik – wątły, słabej budowy
William Sheldon twierdził, że każda osoba ma wrodzoną pewną podstawową strukture biologiczną (budowa ciała, cechy konstytucjonalne), determinującą jej temperament. Określił 3 wymiary budowy ciała (odpowiadają opisowi Kretschmerowskim typom):
· Endomorficzny – preferencja fizycznej wygody, preferencja jedzenia, przyjacielskość, zadowolenie z siebie, w wypadku kłopotów potrzeba towarzystwa innych
· Mezomorficzny – asertywność, preferencja fizycznych przygód, energiczność, upodobanie do dominowania, pragnienie władzy, preferencja ryzyka i szansy, współzawodnictwo
· Ektomorficzny – preferencja prywatności, szybkie reagowanie, zahamowanie emocjonalne, wrażliwość na ból, chroniczne zmęczenie, lękliwość, nieśmiałość
Powstał somatotyp, czyli wzorzec pierwotnych składowych budowy ciała.
Thomas i Chess NYLS – nowojorskie badania podłużne.
Śledzili oni losy 100 dzieci od urodzenia do adolescencji, posługując się sprawozdaniami rodziców. Określili trzy typy temperamentu dziecka :
· Grzeczne dzieci – chętnie się bawiły i łatwo przystosowywały
· Trudne dzieci – negatywnie nastawione i przystosowujące się z trudem
· Wolno rozgrzewające się – niska reaktywnośći umiarkowane reakcje
Buss i Plomin kontynuując NYS określili 4 typy wymiarów temperamentu:
· Emocjonalność – łatwość pobudzenia w sytuacjach niepokojących
· Aktywność – tempo i energiczność zachowań motorycznych, bycie cały czas w ruchu, niecierpliwość
· Towarzyskość – orientacja na inne osoby, łatwość zaprzyjaźniania się przeciwstawiona nieśmiałości
· Impulsywność – niezdolność do hamowania lub kontroli zachowania. Popędliwość, łatwość nudzenia się
Wg. Bassa i Plomina temperament wykazuje ciągłość w czasie i jest w znacznej mierze dziedziczony.
Badania Kagana. Wyróżnił dwa profile zachowania w zakresie temperamentu:
· Zahamowane – dziecko takie reaguje na nieznane osoby i zdarzenia powściągliwie lękiem i unikaniem, potrzebuje więcej czasu na zrelaksowanie się w nowych sytuacjach, ma bardziej niezwykłe lęki i fobie J jest nieśmiałe, ostrożne, reakcja na nowość polega na ucichnięciu, szukaniu oparcia w rodzicach lub schowaniu się.
· Niezahamowane – wydaje się zadowolone z tych sytuacji, które były stresujące dla dziecka zahamowanego. Reakcje jego sa spontaniczne w nowych sytuacjach często śmieje się i uśmiecha, nie jest nieśmiałe.
Kagan badał reaktywność tych dzieci i doszedł do następujących wniosków:
· Dzieci wysokoreaktywne cechował wzorzec postępowania dzieci zahamowanych
· Dzieci niskoreaktywne cechował wzorzec zachowania dzieci niezahamowanych
· Nie jest to jednak zależność stała. Większość z wysokoreaktywnych niemowląt nie stała się w sposób spójny lękliwa. Zmiana która się u nich dokonała zależała od posiadania matek, które nie były nadopiekuńcze i stawiały dzieciom rozsądne wymagania.
· Nie istnieje cos takiego jak nieunikniony dorosły rezultat konkretnego temperamentu niemowlęcia.
Teoria ewolucji i osobowość
Przyczyny ostateczne – wskazują na wyjaśnienia związane z ewolucją tzn. wskazujące, dlaczego dane zachowanie wyewoluowało.
Przyczyny bliższe – odwołują się do procesów biologicznych zachodzących w organizmie, gdy dane zachowanie jest obserwowane.
3 rzeczy, które są ważne ze względu na przystosowanie:
Różnice między mężczyznami a kobietami.
Teoria inwestycji rodzicielskich:
· kobiety inwestują więcej w rodzicielstwo niż faceci, bo mają szanse na mniejszą ilośc potomstwa
· problem niepewności rodzicielstwa – matka wie ze to jej dziecko ojciec nie ma tej pewności
· dla mężczyzn ważna jest płodność kobiety a dla niej zasoby mężczyzny
83% kobiet uznało za bardziej dotkliwą sytuacje emocjonalnego związku partnera z rywalka a 60% mężczyzn uznało za bardziej dotkliwą zdradę seksualną.
Teoria ewolucji i PMO
Ujęcie cechowego modelu w kontekście ewolucyjnym:
· Poziom aktywności
· Lękliwość
· Impulsywność
· Dominacja
· Towarzyskość
· Opiekuńczość
· Agresywność
Genetyka zachowania – bada wpływ genów na zachowanie
Metoda selektywnej hodowli – wybiera się zwierzęta z daną cecha a potem je rozmnaża az do uzyskania rasy, która jest spójna pod względem pożądanej cechy.
Metoda bliźniąt i adopcyjna (każdy wie o co chodziJ)
Współczynnik odziedziczalności – proporcja zaobserwowanej zmienności wyników, którą można przypisać czynnikom genetycznym. Jest oszacowaniem zmienności charakterystyki w populacji a nie ustaleniem w jakiej części charakterystyka ta jest dziedziczna.
Odziedziczalność osobowości szacuje się na 40%.
Środowisko specyficzne i wspólne. Większą rolę w kształtowaniu się osobowości ma środowisko specyficzne.
Trzy rodzaje interakcji natura-wychowanie:
1. te same doświadczenia mogą mieć różny wpływ na ludzi którzy mają różne geny.
2. ludzie o różnych konstytucjach genetycznych mogą wywołać różne reakcje środowiska
3. ludzie o różnych konstytucjach tworzą różne środowiska
Związki biologii z osobowością:
1. Ciało migdałowate – część starego układu limbicznego i centrum reakcji emocjonalnych mózgu jest szczególnie ważne dla uczenia awersyjnych reakcji emocjonalnych
2. Lateralizacja półkólowa – dominacja prawej półkuli związana jest z aktywacją negatywnych emocji i cech osobowości takich jak: nieśmiałość i zahamowanie; dominacja lewej półkuli związana jest z aktywacją pozytywnych emocji i cech osobowości, takich jak śmiałość i brak zahamowań
3. Dopamina – neurotransmiter związany z nagrodą, wzmocnieniem i przyjemnością. Wysoki poziom dopaminy jest związany z pozytywnymi emocjami wysokim poziomem energii brakiem zahamowań i impulsywnością. Niski poziom dopaminy jest związany z lękiem napięciem ospałością. Zwierzęta i ludzie sami przyjmują środki, które prowadzą do wyzwolenia dopaminy – np alkohol i narkotyki
4. Serotonina – neurotransmiter związany z nastrojem, podatnościąna irytację i impulsywnością. Niski poziom serotoniny jest związany z depresją, ale również z przemocą i impulsywnością. Leki znane jako SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) np. prozac, zoloft, paxil, są stosowane do leczenia depresji jak również fobii i zaburzeń obsesyjno – kompulsywnych. Ich dokładne działanie nie jest do końca znane.
5. Kortyzon – hormon związany z reakcją na stres wydzielany przez korę nadnerczy ułatwiający reagowanie na zagrożenie. Chociaż ma znaczenie przystosowawcze w sytuacjach krótkotrwałego stresu to jednak na stres długotrwały i chroniczny może prowadzić do depresji i upośledzenia pamięci.
6. Testosteron – hormon ważny dla rozwoju drugorzędnych cech płciowych, również związany z dominacją, współzawodnictwem i agresywnością.
dareness