I cykl Kondratiewa – Schoupetera (1790 – 1850)
Geneza rewolucji przemysłowej w Wielkiej Brytanii
I. Geneza
- czynniki polityczno – prawne
o monarchia konstytucyjna (rząd burżuazji wolność osobista i gospodarcza)
o prawo gospodarcze (cywilne i patentowe) oraz sprawny aparat państwowy egzekwujący w/w prawo
- czynniki gospodarcze
o rozwój rolnictwa (popyt ze strony wsi) rozwój handlu zagranicznego (popyt ze strony rynków zagranicznych); bodziec popytowy – najpierw popyt konsumpcyjny a później inwestycyjny
o kumulacja kapitałów w rolnictwie i handlu oraz w wyniku spekulacji papierami wartościowymi i dzięki rozwojowi instytucji kredytowych i ubezpieczeniowych
o nieefektywność dotychczasowych sposobów produkcji i nie konkurencyjność towarów brytyjskich na rynku europejskim (produkty słabej jakości)
- czynniki kulturowe
o oświeceniowy racjonalizm, zinstytucjonalizowanie badań naukowych, wynalazczość
o brak hamulców religijnych, protestantyzm
o mentalność kupiecka (praca i dorabianie się nie jest hańbą), otwartość na zmiany
- czynniki społeczno – demograficzne
o wzrost liczby ludności, ludzie luźni
o migracje ze wsi do miast
o możliwość awansu społecznego w oparciu o majątek
INNOWACJE BAZOWE
a) nowe metody wyrobu żelaza
b) maszyna parowa – nowe źródło energii
- maszyny atmosferyczne:
o 1698 – Tomasz Savery
o 1705 – Tomasz Newcomen
pierwsze zastosowanie w 1711
- maszyna parowa:
o 1769 – James Watt (pierwsze zastosowanie w 1775r.) – wspólnicy: John Roebuck i następnie Matthew Boulton
o J. Watt opracował także układ zamieniający ruch posuwisto – zwrotny na ruch obrotowy (zastosowanie w kopalniach, hutnictwie, włókiennictwie i przemyśle spożywczym)
c) maszyny włókiennicze i maszynowy sposób produkcji
Przemysł włókienniczy
- rola wełny i bawełny u progu rewolucji przemysłowej – „handel eksportowy pobudza przemysły już istniejące a import powołuje do życia nowe”
- wynalazki w przemyśle włókienniczym
o 1733 – John Kay – latające czółenko
o 1764 – James Hargreares – przędzarka „Jenny”
o 1769 – Richard Arkwright – przędzarka „rama wodna” – zastępowała 8 ludzi (bezrobocie technologiczne – maszyna zastępuje ludzi)
o 1779 – Samuel Crompton – przędzarka „Mul” (zastępowała 200 ludzi)
o 1787 – Edmund Cartwright – mechaniczne krosno – udoskonalone przez Johna Harrocksa w 1810r.
Od 1811r. ludzie, którzy stracili pracę zaczęli niszczyć maszyny – krwawo to stłumiono.
d) przemysły wschodzące – kolejowy i stalowy
WYTWÓRCZOŚĆ – PRZEMYSŁY WIODĄCE I-GO CYKLU
1. Przewrót w przemyśle żelaznym
- brak węgla drzewnego w związku z wytrzebieniem lasów – tradycyjne ośrodki wytwórczości żelaznej – Birminghtam, Sheffield
- wytop żelaza – próby zastosowania węgla kamiennego (koks)
o 1612 – Simon Sturterant
o 1619 – Dud Dadley
o 1735 – Abraham Darby II
- świeżenie żelaza – fryszerki – pudlingowanie i walcowanie
o 1784 – Henry Cort
- produkcja stali – stal tyglowa
o 1770 – Beniamin Huntsman
- najwięksi producenci żelaza
o rodzina Darby
o Richard Reynolds – (Coalbrookdale) – John Wilkinson – (Wolverhampton)
Rodzaje żelaza:
- żelazo czarne (kowalne) – 0-0,5% żelaza – miękkie, łatwo się odkształca
- stal – 0,5-1,75% węgla – twarda, elastyczna, sprężysta, do broni
- żelazo – 2-5% węgla – tylko do odlewów, nie obrabia się w kuźni, ciężkie, twarde i kruche
2. Transport
- modernizacja systemu transportowego
o transport przybrzeżny i rzeczny
o budowa dróg i kanałów (od lat 60-tych XVIII) – A. Smith
„Podział pracy zależy od rozległości rynku”
o początki kolei żelaznej – tor, pociąg, lokomotywa
3. Rynek
a) rynek wewnętrzny
- rozwój transportu prowadzi do połączenia rynków lokalnych w jeden rynek ogólnonarodowy ® przestrzenne poszerzanie rynku ® bodziec popytowy, wzrost produkcji i asortymentowe poszerzanie rynku
- państwo sukcesyjnie wycofuje się z regulowania życia gospodarczego (poza zamówieniami publicznymi)
- dominacja przedsiębiorstw indywidualnych małych firm, rozwój wolnej konkurencji i rządów „niewidzialnej ręki rynku”
- nowe formy handlu – komiwojażer, sklepy, katalogi
- produkcja masowa prowadzi do masowej konsumpcji – ogólny spadek cen wyrobów przemysłowych
- poziom wzrostu gospodarczego do 1850r. średnio ok. 2,5% rocznie
b) rynek zewnętrzny
- „widzialna ręka rynku” – koncepcje merkantylno protekcjonistyczne, zakaz eksporty maszyn i technologii, ustawy zbożowe 1815-1849
c) siła robocza
- faza początkowa – brak (zatrudnianie kobiet, dzieci i wszystkich, którzy nie mogli się sprzeciwić)
- nadmiar po 1815r. – wchłonięty przez dalszy rozwój przemysłu
- ustawy ograniczające zatrudnienie kobiet i dzieci:
1833
o 9-13 latkowie – 8h/dzień
o 13-18 latkowie 12h/dzień
1844
o kobiety – 10h/dzień
d) kryzys nowego typu
- kryzys kapitalistyczny – kryzysy
o 1819-1821
o 1825-1828
o 1842-1843
- szybkie zmiany koniunktury, nadprodukcja, spadek cen, ograniczenia kredytowe, bezrobocie (bez alternatywy – w systemie chałupniczym rodzina mogła przetrwać w oparciu o gospodarstwo rolne)
- w wypadku kryzysu największe straty ponosili produkujący drogo i w małych ilościach chałupnicy, co sprzyjało ich eliminacji z rynku i koncentracji produkcji w fabrykach
4. Rezultaty społeczno – gospodarcze Rewolucji Przemysłowej
- przejście do maszynowego sposobu produkcji, powstanie fabryk
- szybki wzrost produkcji – podział pracy – masowa produkcja dla masowego odbiorcy – rozwój powiązań produkcyjnych – okręgi przemysłowe
- wzrost PKB/głowę mieszkańca – początek likwidacji masowej biedy
- zmiana proporcji i znaczenia pomiędzy sektorami gospodarki
- długoterminowa kalkulacja kosztów i zysków – amortyzacja
- wzrost liczby ludności – urbanizacja
- nowe grupy społeczne – robotnicy i przedsiębiorcy fabryczni i nowe społeczności klasowe
- erozja dotychczasowego systemu wartości i stosunków społecznych – spada znaczenie urodzenia, rośnie rola pieniądza (nie ważne stawało się urodzenie w klasie szlacheckiej, wszystkim zaczął rządzić pieniądz)
W I cyklu nastąpił kryzys kapitalistyczny. Produkcja ręczna została zastąpiona produkcją maszynową ® powstają fabryki
ulcik99