victor_egzamin2007mat-przyr.pdf

Komórki i tkanki

Ciekawe!

Tkanka okrywająca

Zarówno skórka, jak i korek pełnią funkcje

ochronne. Zabezpieczają roślinę przed nieko-

rzystnym wpływem czynników środowiska,

chronią przed uszkodzeniami mechanicznymi,

drobnoustrojami chorobotwórczymi czy nad-

miernym parowaniem.

W nadziemnych częściach roślin (liściach)

obecność aparatów szparkowych w skórce li-

ścia umożliwia sprawną wymianę gazową.

Natomiast komórki korka, w odróżnieniu od

żywych komórek skórki, są martwe i tworzą

charakterystyczne warstwy. I jeszcze jedno –

zapamiętaj, że mają ściany pokryte sub-

stancją odporną na działanie wody.

Zwróć uwagę:

Tkanka przewodząca

Substancje zapachowe u roślin mogą być

wydzielane bezpośrednio przez ściany

komórkowe skórki. W ten sposób pachną

kwiaty i liście wielu roślin okrytonasiennych.

■

Funkcją tej tkanki jest transport wody i rozpuszczonych w niej substan-

cji z podziemnych części roślin do łodygi i liści. Tkanka przewodząca

przewodzi także produkty fotosyntezy (asymilanty) z liści do łodygi

i korzeni. Transportowaniem asymilatów zajmują się żywe komórki –

łyka, natomiast wody i soli mineralnych – martwe komórki drewna.

Najmniejsze komórki występują u bakterii.

Osiągają zaledwie 0,2 µm (czyli 2/1000

mm!).

■

Natomiast największe komórki to włókna

indyjskiej rośliny rami – osiągają długość 250

– 500 µm.

Tkanka wydzielnicza

Komórki tkanki wydzielniczej są wytworem skórki i występują

w nadziemnych częściach rośliny. Funkcje tej tkanki mogą pełnić

zarówno pojedyncze komórki, jak też zespoły komórek wydzielniczych.

Popatrz, jakie mogą pełnić funkcje i jak je dzielimy:

Największą komórką człowieka jest

komórka jajowa o średnicy sięgającej

360 µm (mikronów).

1 mikron to 1/100 milimetra!

Popatrz, jakie mogą pełnić funkcje i jak je dzielimy:

■

Zwróć uwagę: skórka pokrywa liście, korek

(który składa się z martwych, wypełnionych

powietrzem komórek) pokrywa starsze pędy

i korzenie.

parzące (pokrzywa)

■

trawienne (rosiczka)

Fakt, że organizmy mają budowę

komórkową stwierdzono dopiero w XVIII w.,

po skonstruowaniu mikroskopu.

■

gruczołowe (pelargonia, mięta)

■

miodniki (wytwarzające nektar)

mleczne (wytwarzające sok mleczny – wilczomlecz, mniszek

lekarski)

Na 1 mm 2 liścia może występować od 40

do 300 aparatów szparkowych. Jeden liść

może posiadać ich nawet 4 miliony!

Tkanka miękiszowa

Tkanka wzmacniająca

To tkanka, która stanowi zasadniczą masę

ciała rośliny. Jej komórki są żywe, cienko-

ścienne, posiadają duże jądra i wakuole. Są

przystosowane do pełnienia różnorodnych

funkcji. W częściach nadziemnych rośliny

spełniają głównie funkcje asymilacyjne. Dzię-

ki licznym chloroplastom w ich wnętrzu

uczestniczą w procesie syntezy związków orga-

nicznych (pokarmu) dla roślin.

W części podziemnej komórki pozbawio-

ne chloroplastów pełnią funkcje spichrzowe –

czyli związane z magazynowaniem wody

i składników odżywczych.

Natomiast miękisz zasadniczy wypełnia

wolne przestrzenie między innymi tkankami

we wnętrzu rośliny.

Główną funkcją tkanki

wzmacniającej jest ochrona

organów rośliny przed

złamaniem, zgnieceniem.

Jednym słowem – zapewnia

jej wytrzymałość. W tym

rodzaju tkanki wyróżniamy

żywą zwarcicę i martwą

twardzicę. Komórki zwarcicy są

żywe, ściśle ułożone, a dzięki

chloroplastom mogą

uczestniczyć w procesie

fotosyntezy. Występują

w ogonkach liściowych i młodych łodygach i chronią młode organy

przez złamaniem.

chloroplasty

Ściana

komórkowa

Zrób doświadczenie!

Natnij niewielki fragment skórki na

wewnętrznej powierzchni łuski cebuli. Na

szkiełko mikroskopowe nanieś kroplę wody

i przenieś przygotowany preparat. Mikroskop

postaw nieruchomo i powiększ obraz ok. 200

razy. Bez trudu powinieneś zobaczyć komórki.

Narysuj je i rozpoznaj wszystkie widoczne

elementy budowy komórki roślinnej.

błona ko-

mórkowa

jądro komórkowe

cytoplazma

Martwe komórki twardzicy mają

zgrubiałe ściany komórkowe.

Występują w postaci pojedynczych

komórek kamiennych

(w miąższu owoców, np. gruszy)

i włókien.

chloroplasty

wokuole

jądro

komórkowe

ściana

komórkowa

zgrubiała

ściana

komórkowa

Skojarz!

Łupiny orzechów i pestki owoców

zbudowane są ze zwartej tkanki

wzmacniającej utworzonej przez

komórki kamienne.

twardzica

błona komórkowa

cytoplazma

Tkanka nerwowa

miękisz asymilacyjny

miękisz spichrzowy

Czy wiesz…

...że gdy tyjemy, w komórkach tłuszczowych

rozrasta się pęcherzyk tłuszczowy, a gdy

chudniemy, gwałtownie się zmniejsza? Ilość

komórek tłuszczowych nie ulega zmianie –

zmienia się tylko ich wielkość!

U roślin wodnych występuje jeszcze jeden

rodzaj miękiszu. Jest nim miękisz powietrzny,

pełniący funkcje przewietrzające. Charaktery-

styczną cechą tej tkanki są duże przestrzenie

tworzące system kanałów umożliwiających

roślinom zanurzonym w wodzie wymianę

gazową.

Komórki tkanki nerwowej zwane neuronami są charakterystycznego

kształtu. Składają się z ciała komórki zawierającego jądro i wypustek ner-

wowych zwanych dendrytami oraz długiej wypustki zwanej neurytem.

Zadaniem dendrytów jest przewodzenie impulsów nerwowych do

ciała komórki nerwowej, a neurytu przeniesienie sygnału nerwowego

z jednej komórki nerwowej do drugiej.

Neuryty komórek łączą się ze sobą, tworząc nerwy.

Odmienna budowa komórek nerwowych umożliwia szybkie przeka-

zywanie sygnału ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego do mó-

zgu, rdzenia kręgowego i odwrotnie.

5 52

51-61.p65

2007-04-02, 08:28

Tkanka okrywająca

Czy wiesz że...

■

Popatrz, jakie mogą pełnić funkcje i jak je dzielimy:

Zwróć uwagę:

■

Czy wiesz…

■

5 552

5 52

k ki

Lektury i wypracowania

Porównanie budowy komórki roślinnej

i zwierzęcej

Tkanka łączna

Słowniczek

i zwierzęcej

To tkanka niezwykle zróżnicowana. Do tkanki

łącznej zaliczamy: płynną jej odmianę – czyli

krew i limfę, tkankę

kostną, chrzęstną i tłusz-

czową. Wypełnia wszystkie

przestrzenie między inny-

mi tkankami. Za zadanie

ma ochronę narządów,

zapewnienie łączności po-

między wszystkimi tkanka-

mi w organizmie, trans-

port zbędnych produktów

przemiany materii oraz magazynowanie

i transportowanie substancji odżywczych.

Ze względu na różną zawartość w substan-

cji włókien białkowych, poszczególne rodzaje

tej tkanki pełnią w naszym organizmie od-

mienne funkcje.

Narząd – część organizmu zwierzęcego

pełniąca określone funkcje.

Neuron

Cechy różniące komórki roślinne i zwierzęce

Komórka roślinna

Neuron – komórka nerwowa.

Organelle

Komórka roślinna

Komórka zwierzęca

Organelle – struktury komórkowe związane

z określonymi funkcjami.

Plastydy

ściana komórkowa

■

brak ściany komórkowej

plastydy (chloroplasty)

■

brak plastydów

Plastydy – drobne, bryłowate twory

występujące w cytoplazmie roślin

samożywnych (prócz bakterii, sinic

i grzybów). Pełnią istotna rolę w przemianie

materii.

Rybosomy

wodniczki, które pełnią

funkcje magazynów zbędnych

produktów przemiany materii

wodniczki pełnią odmienne

funkcje i mają mniejsze

rozmiary

Tkanka kostna

Cechy wspólne

błona komórkowa

■

jądro komórkowe

Rybosomy – bardzo drobne twory złożone

z kwasu RNA i białka. Występują

w cytoplazmie i są miejscem produkowania

enzymów w komórce.

cytoplazma

■

mitochondria

Tkanka – zespól komórek o podobnej

budowie, współpracujących ze sobą

w wykonywaniu określonych funkcji

w organizmie.

Wakuola

Komórka roślinna

Komórka zwierzęca

Zapamietaj!

■

Tkanka tłuszczowa

płynne (krew

i limfa),

■

Wakuola (inaczej wodniczka) –

pęcherzykowata przestrzeń w cytoplazmie

komórki otoczona błoną plazmatyczną.

Wypełniona jest płynem o różnym składzie

(sokiem komórkowym).

półpłynne

(chrzęstna,

tłuszczowa),

■

stałe (kostna)

Żywe i martwe organella komórkowe

Tkanka mięśniowa

Tkanka mięśniowa tworzy układ mięśniowy.

Zapamiętaj!

Wśród organelli występujących w komórkach roślinnych i zwierzęcych

błona komórkowa, cytoplazma, jądro komórkowe, plastydy,

mitochondria są żywymi elementami komórki. Ściana komórkowa

i wodniczki to martwe elementy komórek.

Tkanka mięśniowa

Wszystkie żywe organizmy są zbudowane

z komórek! Wyobraź sobie – tak jak dom

zbudowany jest z cegieł, tak każdy żywy

organizm składa się z komórek.

prążkowana

gładka

Tkanka nabłonkowa

szkieletowa

sercowa

Pełni różnorakie funkcje:

■

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowa-

na szkieletowa

powłokowo-ochronne: związane z ochroną przed wnikaniem drob-

noustrojów, urazami mechanicznymi i toksycznymi substancjami, które

są szkodliwe dla organizmu

■

powłokowo-ochronne:

na szkieletowa zbudowana jest z długich,

wrzecionowatego kształtu wielojądrowych

komórek (włókien mięśniowych).

Cechą charakterystyczną tych komórek

jest obecność poprzecznych prążków oraz

zdolność do kurczenia się. Mięśnie

poprzecznie prążkowane kurczą się zależnie

od naszej woli – tworzą mięśnie układu

ruchowego, mięśnie mimiczne twarzy itp.

Tkanka mięśniowa sercowa

transportujące: przez warstwę nabłonka jelita cienkiego, kanalików

nerkowych, naczyń włosowatych czy też pęcherzyków płucnych transpor-

towane są cząsteczki chemiczne i substancje pokarmowe

transportujące:

związane z wydzielaniem różnych substancji, np. potu przez gru-

czoły potowe, mleka przez gruczoły mlekowe

■

związane z wydzielaniem różnych substancji

zmysłowe: wiążą się z odbieraniem bodźców ze środowiska zewnętrz-

nego: dotykowych, słuchowych, smakowych i węchowych

zmysłowe:

Tkanka mięśniowa sercowa zbudowana jest

z jednojądrowych włókien poprzecznie

prążkowanych, rozwidlających się na

końcach. Skurcze włókien sercowych

odbywają się niezależnie od naszej woli.

Komórki tkanki mięśniowej gładkiej

Komórki tkanki nabłonkowej ściśle do siebie przylegają. Mogą one two-

rzyć jedną warstwę komórek (nabłonek jednowarstwowy) albo dwie lub

kilka warstw (nabłonek wielowarstwowy).

Ze względu na różnorodne kształty komórek tej tkanki wyróżniamy:

Komórki tkanki mięśniowej gładkiej są

jednojądrowe, wydłużonego kształtu. Skurcze

mięśni gładkich są wolne, niezależne od

naszej woli. Ten rodzaj mięśni występuje

w skórze właściwej kręgowców (mięśnie

stroszące sierść), ścianach przewodu

pokarmowego, naczyniach krwionośnych

i drogach oddechowych.

Ze względu na różnorodne kształty komórek tej tkanki wyróżniamy:

■

nabłonek walcowaty

■

nabłonek sześcienny

■

nabłonek płaski

Nabłonek gruczołowy tworzy gruczoły wydzielania zewnętrznego, tj.

mlekowe, potowe i łojowe.

Odpowiedzi do sprawdzianu:

5 53

51-61.p65

2007-04-02, 08:28

k ki

Porównanie budowy komórki roślinnej

Narząd

Cechy różniące komórki roślinne i zwierzęce

Neuron

Komórka zwierzęca

Organelle

■

Plastydy

■

Rybosomy

■

Tkanka

Zapamietaj!

Wakuola

Pełni różnorakie funkcje:

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowa-

na szkieletowa

■

Tkanka mięśniowa sercowa

Komórki tkanki mięśniowej gładkiej

Ze względu na różnorodne kształty komórek tej tkanki wyróżniamy:

553

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: